Μία Νέα Πολυσήμαντος Πολίτικη Ἔκδοσις
Μητροπολίτου Φιλαδελφείας Μελίτωνος
«Ἡ λαλιά σου ὡραία» (Ἄσμ. Ἀσμ. 4,3)
Ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Γέρων Χαλκηδόνος κ. Ἀθανάσιος καί πολιός Καθηγητής τῆς Ἱερᾶς Θεολογικῆς Σχολῆς Χάλκης μᾶς ἐξέπληξεν εὐχαρίστως καί πάλι. Ἐκυκλοφόρησε πρόσφατα τόν Ε΄ τόμο τῆς συλλογῆς του «Ρινήματα ἀπό τό Βόσπορο», μέ μιά σειρά ἄρθρων, κηρυγμάτων, διαλέξεων, ὁμιλιῶν του ποικίλου περιεχομένου, θεολογικοῦ, ἀλληγορικοῦ, διεκτραγωδοῦντος ἀλλά καί διακωμοδοῦντος πολλάκις πρόσωπα καί καταστάσεις καί γεγονότα, ἀνακαλῶντας εἰς τήν μνήμην παλαιάς ἱστορικάς μορφάς καί παραδόσεις, κυρίως τῆς Χαλκηδόνος, ὡς ἐπί παραδείγματι τοῦ Φαναρακίου καί ἄλλων περιοχῶν τῆς Πόλεως, καί ζωντανεύοντας τό «ὅτε ποτέ ὅτε ἦν» «λαλιαί καί λόγοι», «πράξεις καί ἔργα», «μορφή καί ἀμορφία», «κόσμος καί ἀκοσμία» στήν Πόλι τῶν πόλεων καί στά καθ’ἠμᾶς ἐν γένει ὁμογενειακά καί εὐρύτερα πράγματα.
Τό Φανάρι μᾶς ἔμαθε νά τιμοῦμε συγγραφεῖς περιωπῆς, ὄχι «συναξαριστές", κατά τήν ρῆσι τοῦ διδασκάλου μας ἀειμνήστου Μητροπολίτου Ἐφέσου κυροῦ Χρυσοστόμου. Ὁ Μητροπολίτης κ. Ἀθανάσιος συνεχίζει αὐτή τήν παράδοσι, ὄχι βεβαια τοῦ συναξαριστοῦ -αὐτοῦ πού ἀντιγράφει καί παραθέτει χωρίς κριτική καί κρίσι τά γεγονότα-, ἀλλά τοῦ μορφοποιοῦ, τοῦ λογοπλάστου, τοῦ κριτικοῦ, τοῦ ὁμιλοῦντος νοηματικά μέ τάς λέξεις καί ὄχι μόνο μέ τό συναίσθημα, καί ἐκθέτοντος τό Ὀρθόδοξο δόγμα μέ τόν δικό του μοναδικό τρόπο, ὁ ὁποῖος ὄχι μόνον διδάσκει, ἀλλά κυρίως προβληματίζει καί ὁδηγεῖ σέ περισυλλογή τόν ἀναγνώστη, καί ὅταν ἀκόμη τά ἀναγινωσκόμενα φαίνονται «ξένα» καί «ἄσχετα» μέ τήν Ὀρθόδοξη θεολογία καί τήν Ὀρθόδοξη Πολίτικη παράδοσί μας, παρ’ ὅλο πού εἶναι πέρα ὡς πέρα ἀληθινά.
Καί εἶναι ἀλήθεια ὅτι εἴχαμε συνηθίσει σέ κριτικές καί θεολογικές μελέτες Ἱεραρχῶν μας, ὅπως τῶν σχεδόν συγχρόνων μας Ἡλιουπόλεως καί Θείρων Γενναδίου, Σάρδεων Μαξίμου, μέ τό περισπούδαστο ἔργο ἀμφοτέρων διά το Οἰκουμενικό μας Πατριαρχεῖο καί τήν διαχρονική διακονία καί προσφορά του καί τά δίκαια καί προνόμιά του, καί τοῦ Σεβαστείας Δημητρίου μέ τήν μονογραφία ἀναφορᾶς, κατά τούς ἱστορικούς τῆς ἐποχῆς μας, τήν ἱστορικοκανονική μελέτη του δηλαδή «Ἡ Πατριαρχική καί Συνοδική Πρᾶξις τοῦ 1928, παρακωλυομένη τοῖς ὅροις», ἡ ὁποία καταλυτικά συνέβαλε στήν κατοχύρωσι τῶν δικαίων τοῦ Πατριαρχείου μας ἐπί τῶν Ἐπαρχιῶν του, τῶν λεγομένων Νέων Χωρῶν. Εἴχαμε ὅμως γνωρίσει καί τόν ποιητικό κηρυγματικό καί συγχρόνως θεολογικό λόγο τοῦ Χαλκηδόνος Μελίτωνος (βλ. Χαλκηδόνια) καί τοῦ Πριγκηποννήσων Δωροθέου (Γραμμένος Λόγος).
Μετά ἀπό «σιωπή» ἐτῶν, ἔρχεται καί πάλιν νά ἀκουσθῇ ἐκ Φαναρίου, ἡ ἐπίκαιρος καί σύγχρονος θεολογική καί ἱστορικο-κοινωνική λαλιά τοῦ Γέροντος Χαλκηδόνος Ἀθανασίου, ἡ κοπιάσασα κράζειν ἀλληγορικῶς καί μυστηριακῶς, μέ νοούμενα καί ὑπονοούμενα, μέ ἱστορικά παραδείγματα, μέ καλλιτεχνική ὁρολογία, μέ θάρρος καί παρρησία, μέ σύνεσι καί ψυχραιμία, μέ βαθειά μελέτη καί ἀρμονική τοποθέτησι τῶν λέξεων, τό χθές καί τό σήμερα. Νά ἱστορῇ καί νά ἐξιστορῇ «ἐν ἑτέρᾳ μορφῇ» τά συμβαίνοντα στόν σύγχρονο κόσμο μας γενικά, ἀλλά καί στόν περίγυρο μας, στήν μικρή δική μας κοινωνία στήν Πόλι, ἄλλοτε καί τώρα, γιά νά παραδειγματιζόμαστε καί νά συνεχίζουμε μέ συνέπεια ἐπί τοῦ ἀκρογωνιαίου λίθου τῆς προγονικῆς μας παραδόσεως, τήν ὁποίαν ἔχουν ὡς βάσι σχεδόν ὅλα τά ἄρθρα τοῦ Ε΄ τόμου τῶν Ρινημάτων ἀπό τόν Βόσπορο.
Ἐντρυφῶντας γιά μιά ἀκόμη φορά στά ἄρθρα τοῦ Γέροντα Ἀθανασίου στόν Ε΄ τόμο τῶν Ρινημάτων του, μοῦ ἦλθε στήν σκέψι τό τῆς Σοφίας Σειράχ «μακάριος άνήρ ὡς ἐν σοφίᾳ τελευτήσει καί ὅς ἐν συνέσει αὐτοῦ διαλεχθήσεται» (14,20). Μέ τήν σοφία καί τήν σύνεσί του ὁ Δάσκαλός μας συνεχίζει 44 χρόνια μετά τήν ἀναστολή τῆς λειτουργίας τῆς Σχολῆς μας, τήν διδασκαλία ἀπό τήν δική του σκοπιά. Μιά ἁπλῆ ἀνάγνωσις τοῦ περιεχομένου τῶν «Ρινημάτων» μαρτυρεῖ τοῦ λόγου τό ἀληθές, ἀλλά καί ἀποδεικνύει τήν συνέχεια καί τήν συνέπεια τοῦ πολυπλεύρου καί πολυεπιπέδου ἔργου του. Εἰς ὕφος καί τρόπον, εἰς εἶδος καί κάλλος, εἰς μορφήν καί διδασκαλίαν, εἰς βάθος νοημάτων, ὐποκρυπτομένων πολλάκις ὄπισθεν τῶν χρησιμοποιουμένων λέξεων, διά πρώτην φοράν εἰσαγομένων εἰς τό ἑλληνικόν λεξιλόγιον ὑπό τοῦ λογοπλάστου συγγραφέως -ὡς ἔπραττε κάποτε ὁ Χαλκηδόνος Μελίτων καί ὁ Αὐστραλίας Στυλιανός-, ἀλλά καί εἰς ἀλληγορικήν «εὐτράπελον» τράπεζαν «ποικίλων ἐδεσμάτων», ἀπό τούς «γαντζομανιακούς» μέχρι καί τά καλλιτεχνήματα τοῦ ἀειμνήστου Βασίλη Φωτοπούλου∙ καί ἀπό τά «Μελιτώνια βιογραφικά ρινίσματα» ἕως τήν «ἀπο-ληθή-ωσι τῆς μνήμης∙ καί ἀπό τόν πόνο καί τήν ὑπομονή μέχρι τό μαρτύριο τῶν ἐλεφάντων, κλπ.
Ἡ λαλιά, λοιπόν, τοῦ Ε΄τόμου τῶν Ρινημάτων ἀπό τόν Βόσπορο θά μποροῦσε νά ἑρμηνευθῆ μόνο μέ τόν λόγο τῆς εὐχαριστίας γιά τήν διδασκαλία. Ὁ Μέγας Βασίλειος κάπου γράφει: Ἐάν ὁ ἄνθρωπος δέν εἶχε σῶμα καί ἦτο μόνον ψυχή, ἡ συνεννοήσις θά ἐγίνετο διά τῶν νοημάτων. Ἡ φυσική ἀρχή τοῦ λόγου, ὁ ὁποῖος μετουσιώθη στήν ὡραία λαλιά τοῦ διδασκάλου μας Ἀθανασίου, εἶναι καί ἑρμηνεύεται: «μήτε ἀσαφείᾳ κρύπτειν τά σημαινόμενα, μήτε περιττόν εἶναι καί μάταιον εἰκῆ τοῖς πράγμασι περιῤῥέοντα...» (Μέγας Βασίλειος), διότι «σοφία καί ἐπιστήμη καί εὐσέβεια πρός τόν Κύριον οὗτοί εἰσι θησαυροί δικαιοσύνης» καί ἀληθείας, κατά τόν Προφήτην Ἡσαΐαν.
Η Θεσσαλονίκη, «η πόλη των φαντασμάτων», όπως την έχει αποκαλέσει ο ιστορικός Μάρκ Μαζάουερ, φέρει βαρύ το φορτίο του Ολοκαυτώματος και της κατοχής κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Η ιστορική μνήμη διατηρείται ακόμα νωπή, χάρις στους τελευταίους από τους επιζώντες της ναζιστικής θηριωδίας και της τριπλής κατοχής της χώρας μας.
Οι μαρτυρίες των Χ.Κούνιο και Στ.Χαϊτίδη
