Γράφει ο Δρ Κωνσταντίνος Β. Ζορμπάς(*)
Με αφορμή το επιστημονικό κείμενο του κ. Πέτρου Βασιλειάδη, Καθηγητή της Θεολογικής Σχολής του ΑΠΘ, με τον τίτλο «Ορθοδοξία-Πολιτική-Νεωτερικότητα», θα ήθελα να συνεχίσω τον προβληματισμό του, κάνοντας μία αναφορά στα ευρωπαϊκά δρώμενα. Ο κ. Καθηγητής κάνει μία σύντομη αλλά ουσιαστική περιγραφή κάποιων ιδιαίτερων γεγονότων, με ορθόδοξο ενδιαφέρον, όπως η πρόσφατη εκδημία του ηγέτη της Κοπτικής Εκκλησίας, Πάπα και Πατριάρχη Σενούδα Γ΄, επί 40 χρόνια πνευματικού καθοδηγητή της Κοπτικής Εκκλησίας, η παραίτηση του Rowan William, ηγέτη της Αγγλικανικής Εκκλησίας, καθώς και στο ετήσιο διεπιστημονικό συνέδριο του Πανεπιστημίου του St. Andrews, με θέμα: «Ορθόδοξη Εκκλησιολογία και Νεωτερικότητα», με τη ευθύνη του Κέντρου Ρωσικών, Σοβιετικών και Ανατολικο-ευρωπαϊκών Μελετών (www.amen.gr).
Τις ίδιες σχεδόν ημέρες στην Κεντρική Ευρώπη σημειώθηκαν τρία σημαντικά γεγονότα στην Κεντρική Ευρώπη:
1. Το πρώτο αφορά δύο χριστιανές γυναίκες οι οποίες κατηγορούν τους πρώην εργοδότες τους και υποστηρίζουν ότι τις απέλυσαν επειδή την ώρα της εργασίας τους φορούσαν σταυρό. Η βρετανική κυβέρνηση φαίνεται ότι θα καταθέσει εναντίον της κατηγορίας και υπέρ των εργοδοτών, καθώς υποστηρίζει ότι τα κοσμήματα με τον σταυρό δεν είναι απαίτηση της χριστιανικής πίστης και δεν καλύπτονται από το άρθρο 9 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, το οποίο παρατηρεί ότι κάθε άτομο έχει την ελευθερία εκδηλώσεως της θρησκείας ή των πεποιθήσεων μεμονωμένως ή συλλογικώς, δημοσία ή κατ' ιδίαν, διά της λατρείας, της παιδείας και της ασκήσεως των θρησκευτικών καθηκόντων και τελετουργιών (Βλ. αναλυτικά British Government Again Attacking Religious Freedom, Dignitatis Humanae Institute, 12 Μαρτίου 2012).
2. Το δεύτερο έχει να κάνει με τον τραγικό απολογισμό της πυρκαγιάς που κατέστρεψε σιιτικό τέμενος στο προάστιο Άντερλεχτ στις Βρυξέλλες. Η φωτιά ήταν αποτέλεσμα εμπρηστικής ενέργειας καθώς μουσουλμάνοι αυτόπτες μάρτυρες, που περίμεναν να προσευχηθούν, είδαν έναν άνδρα να μπαίνει στο τζαμί κρατώντας μια σακούλα η οποία περιείχε δοχείο με πετρέλαιο. Ο δράστης έριξε το εύφλεκτο υγρό στο χώρο του τεμένους και έβαλε φωτιά η οποία εξαπλώθηκε ταχύτατα. Όπως είπαν οι ίδιοι μάρτυρες ο ιμάμης προσπάθησε να σβήσει τη φωτιά όμως εγκλωβίστηκε και βρήκε τραγικό θάνατο.
3. Και, η τρίτη περίπτωση, παρόμοια με την παραπάνω, έχει να κάνει με επίθεση στο Κολλέγιο Otzar Hatorah στη Τουλούζη (Γαλλία) όπου τέσσερις άνθρωποι, ένας δάσκαλος και τρεις μαθητές, έχασαν τη ζωή τους, όταν άγνωστος άνοιξε πυρ αδιακρίτως εναντίον τους.
Ίσως τα παραπάνω γεγονότα να μην έχουν τις ίδιες αιτίες ή την ίδια βαρύτητα. Εάν όμως ανατρέξει κανείς στα Δελτία Τύπου τα οποία εξέδωσαν τα πολιτικά κόμματα και τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα το θέμα της θρησκείας απασχολεί έντονα τους πολιτικούς κυρίως σε ότι αφορά την κοινωνική συνοχή της ΕΕ.
Από επιστημονικής πλευράς, όπως σημειώνει και ο Καθηγητής Π. Βασιλειάδης, το ζήτημα της επιστροφής της θρησκείας στον δημόσιο βίο με τις γνωστές παράπλευρες απώλειες και τις αντικρουόμενες μεταξύ φονταμεταλιστών, τόσο της νεωτερικότητας, όσο και των πάσης φύσεως θρησκευτικών συστημάτων, έχει διεπιστημονικά απασχολήσει την διεθνή επιστημονική κοινότητα. Το θέμα αυτό, από ορθόδοξης πλευράς, είναι σημαντικό και η προσέγγισή του είναι άκρως ενδιαφέρουσα (Βλ. περισσότερα Κων. Ζορμπά (επιμ.), Θρησκεία και Πολιτική, εκδ. Παπαζήσης, Αθήνα 2007). Όπως έχουμε επαλειμμένα επισημάνει, μέσα από το νέο θρησκευτικό τοπίο που διαμορφώνεται στην Ευρώπη, η άμεση συνεργασία ανάμεσα στην πολιτική εξουσία και τις θρησκευτικές κοινότητες –ιδιαίτερα των χριστιανών, των ιουδαίων και των μουσουλμάνων- κρίνεται αναγκαία. Είναι επίσης αναγκαίο οι πιστοί όλων των θρησκευτικών πεποιθήσεων ή μη, να αναγνωρίσουν τη σημασία του ανθρωπίνου προσώπου και τις δημοκρατικές αρχές και τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Η σημερινή θρησκευτική κατάσταση στην Ευρώπη είναι άκρως ενδιαφέρουσα ως προς την κοινωνιολογική της ερμηνεία. Ενώ η θρησκευτικότητα των ευρωπαίων πολιτών βρίσκεται σε μια παρακμή, το θρησκευτικό τοπίο πολλαπλασιάζεται, με την εμφάνιση και την εγκατάσταση νέων θρησκειών, λόγω της μετακίνησης ενός μεγάλου αριθμού μουσουλμάνων, βουδιστών ή ινδουιστών και κυρίως του προσηλυτισμού (μεγάλες ομάδες βουδιστών που προσηλυτίζονται από τους αμερικανούς ευαγγελικούς). Αυτό προκαλεί νέες προκλήσεις και συγκρούσεις ανάμεσα στις θρησκευτικές κοινότητες.
Βέβαια ποικίλα ερωτήματα –με θρησκευτική βάση- τίθενται και τώρα και στο άμεσο μέλλον με την διεύρυνση της Ευρωπαϊκής Ένωσης: Ποια θα είναι η ταυτότητά της; Ποια θα είναι τα σύνορά της; Ποια η θέση των θρησκειών στις ευρωπαϊκές κοινωνίες; Εάν η συζήτηση γύρω από την Θρησκεία επανέρχεται και πάλι στην Ευρώπη, επανέρχεται ως μια νέα θρησκευτική ερώτηση. Δεν πρόκειται δηλαδή για μια εθνική θρησκευτική κατάσταση, αλλά για μια ολιστική και παγκόσμια προσέγγιση του θρησκευτικού φαινομένου. Με άλλα λόγια τον πολλαπλασιασμό του θρησκευτικού φαινομένου σε εθνικό επίπεδο και με νέες μορφές συνύπαρξης μεταξύ των πολιτών ή επιβάλλει νέα σχήματα που σε εθνικό επίπεδο φαίνεται να είναι συγκρουσιακά αλλά σε παγκόσμιο είναι αποδεκτά.
Ένα κοινό σημείο στις συζητήσεις μεταξύ των πολιτικών οργάνων και τις θρησκευτικές κοινότητες είναι η αναγνώριση της κοινωνικής κρισιμότητας του θρησκευτικού φαινομένου, το οποίο -ως παράγοντας άλλοτε συνεκτικός και άλλοτε διάλυσης της κοινωνικής συνοχής- απαιτεί νηφάλια, διαλλακτική και κριτική ερμηνευτική προσέγγιση. Η αναγνώριση της συμβολής της θρησκευτικής αγωγής στον εμπλουτισμό της ανθρωπιστικής διάστασης της εκπαίδευσης είναι απαραίτητη. Γι’ αυτό και είμαστε βέβαιοι, ότι παρά την θρησκευτική ουδετερότητα των ευρωπαϊκών πολιτικών Οργάνων, στο άμεσο μέλλον το Μάθημα των Θρησκευτικών, ως υποχρεωτικό μάθημα, θα ενταχθεί πλήρως στις μελλοντικές αποφάσεις όλων των ευρωπαϊκών Κρατών.
Η διαφορετικότητα είναι υπαρκτή στην Ευρώπη, όπως και στα περισσότερα Κράτη-μέλη της ΕΕ. Για τον λόγο αυτόν, και στα γενικότερα πλαίσια των συζητήσεων περί κοινωνικής συνοχής στην Ευρώπη, οι αυριανοί πολίτες πρέπει να είναι ικανοί να ερμηνεύουν την επιρροή των θρησκειών στη ζωή των ανθρώπων και να αξιολογούν τη σημασία της θρησκευτικότητας σε μια πλουραλιστική κοινωνία, όπως είναι η ευρωπαϊκή. Να μπορούν να επικοινωνούν και να διαλέγονται με ετερόθρησκους και ετερόδοξους και να αναγνωρίζουν τις ηθικές αξίες των άλλων θρησκειών. Να κατανοούν τον τρόπο με τον οποίο τα ιερά κείμενα των θρησκειών απαντούν σε θεμελιώδη ερωτήματα και σε ηθικά ζητήματα, να επεξεργάζονται και να αναθεωρούν στερεότυπα που εγκλωβίζουν και αδικούν και να μπορούν να αναλύουν με ποιον τρόπο η θρησκευτική ή μη δέσμευση μεταφράζεται σε στάση ζωής (modus vivedi).
(*) Ο Κωνσταντίνος Β. Ζορμπάς είναι Δρ Κοινωνιολογίας-Θεολογίας και Πολιτικός Επιστήμων, ειδικός για θέματα των θρησκειών στην Ευρώπη.
Τις ίδιες σχεδόν ημέρες στην Κεντρική Ευρώπη σημειώθηκαν τρία σημαντικά γεγονότα στην Κεντρική Ευρώπη:
1. Το πρώτο αφορά δύο χριστιανές γυναίκες οι οποίες κατηγορούν τους πρώην εργοδότες τους και υποστηρίζουν ότι τις απέλυσαν επειδή την ώρα της εργασίας τους φορούσαν σταυρό. Η βρετανική κυβέρνηση φαίνεται ότι θα καταθέσει εναντίον της κατηγορίας και υπέρ των εργοδοτών, καθώς υποστηρίζει ότι τα κοσμήματα με τον σταυρό δεν είναι απαίτηση της χριστιανικής πίστης και δεν καλύπτονται από το άρθρο 9 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, το οποίο παρατηρεί ότι κάθε άτομο έχει την ελευθερία εκδηλώσεως της θρησκείας ή των πεποιθήσεων μεμονωμένως ή συλλογικώς, δημοσία ή κατ' ιδίαν, διά της λατρείας, της παιδείας και της ασκήσεως των θρησκευτικών καθηκόντων και τελετουργιών (Βλ. αναλυτικά British Government Again Attacking Religious Freedom, Dignitatis Humanae Institute, 12 Μαρτίου 2012).
2. Το δεύτερο έχει να κάνει με τον τραγικό απολογισμό της πυρκαγιάς που κατέστρεψε σιιτικό τέμενος στο προάστιο Άντερλεχτ στις Βρυξέλλες. Η φωτιά ήταν αποτέλεσμα εμπρηστικής ενέργειας καθώς μουσουλμάνοι αυτόπτες μάρτυρες, που περίμεναν να προσευχηθούν, είδαν έναν άνδρα να μπαίνει στο τζαμί κρατώντας μια σακούλα η οποία περιείχε δοχείο με πετρέλαιο. Ο δράστης έριξε το εύφλεκτο υγρό στο χώρο του τεμένους και έβαλε φωτιά η οποία εξαπλώθηκε ταχύτατα. Όπως είπαν οι ίδιοι μάρτυρες ο ιμάμης προσπάθησε να σβήσει τη φωτιά όμως εγκλωβίστηκε και βρήκε τραγικό θάνατο.
3. Και, η τρίτη περίπτωση, παρόμοια με την παραπάνω, έχει να κάνει με επίθεση στο Κολλέγιο Otzar Hatorah στη Τουλούζη (Γαλλία) όπου τέσσερις άνθρωποι, ένας δάσκαλος και τρεις μαθητές, έχασαν τη ζωή τους, όταν άγνωστος άνοιξε πυρ αδιακρίτως εναντίον τους.
Ίσως τα παραπάνω γεγονότα να μην έχουν τις ίδιες αιτίες ή την ίδια βαρύτητα. Εάν όμως ανατρέξει κανείς στα Δελτία Τύπου τα οποία εξέδωσαν τα πολιτικά κόμματα και τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα το θέμα της θρησκείας απασχολεί έντονα τους πολιτικούς κυρίως σε ότι αφορά την κοινωνική συνοχή της ΕΕ.
Από επιστημονικής πλευράς, όπως σημειώνει και ο Καθηγητής Π. Βασιλειάδης, το ζήτημα της επιστροφής της θρησκείας στον δημόσιο βίο με τις γνωστές παράπλευρες απώλειες και τις αντικρουόμενες μεταξύ φονταμεταλιστών, τόσο της νεωτερικότητας, όσο και των πάσης φύσεως θρησκευτικών συστημάτων, έχει διεπιστημονικά απασχολήσει την διεθνή επιστημονική κοινότητα. Το θέμα αυτό, από ορθόδοξης πλευράς, είναι σημαντικό και η προσέγγισή του είναι άκρως ενδιαφέρουσα (Βλ. περισσότερα Κων. Ζορμπά (επιμ.), Θρησκεία και Πολιτική, εκδ. Παπαζήσης, Αθήνα 2007). Όπως έχουμε επαλειμμένα επισημάνει, μέσα από το νέο θρησκευτικό τοπίο που διαμορφώνεται στην Ευρώπη, η άμεση συνεργασία ανάμεσα στην πολιτική εξουσία και τις θρησκευτικές κοινότητες –ιδιαίτερα των χριστιανών, των ιουδαίων και των μουσουλμάνων- κρίνεται αναγκαία. Είναι επίσης αναγκαίο οι πιστοί όλων των θρησκευτικών πεποιθήσεων ή μη, να αναγνωρίσουν τη σημασία του ανθρωπίνου προσώπου και τις δημοκρατικές αρχές και τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Η σημερινή θρησκευτική κατάσταση στην Ευρώπη είναι άκρως ενδιαφέρουσα ως προς την κοινωνιολογική της ερμηνεία. Ενώ η θρησκευτικότητα των ευρωπαίων πολιτών βρίσκεται σε μια παρακμή, το θρησκευτικό τοπίο πολλαπλασιάζεται, με την εμφάνιση και την εγκατάσταση νέων θρησκειών, λόγω της μετακίνησης ενός μεγάλου αριθμού μουσουλμάνων, βουδιστών ή ινδουιστών και κυρίως του προσηλυτισμού (μεγάλες ομάδες βουδιστών που προσηλυτίζονται από τους αμερικανούς ευαγγελικούς). Αυτό προκαλεί νέες προκλήσεις και συγκρούσεις ανάμεσα στις θρησκευτικές κοινότητες.
Βέβαια ποικίλα ερωτήματα –με θρησκευτική βάση- τίθενται και τώρα και στο άμεσο μέλλον με την διεύρυνση της Ευρωπαϊκής Ένωσης: Ποια θα είναι η ταυτότητά της; Ποια θα είναι τα σύνορά της; Ποια η θέση των θρησκειών στις ευρωπαϊκές κοινωνίες; Εάν η συζήτηση γύρω από την Θρησκεία επανέρχεται και πάλι στην Ευρώπη, επανέρχεται ως μια νέα θρησκευτική ερώτηση. Δεν πρόκειται δηλαδή για μια εθνική θρησκευτική κατάσταση, αλλά για μια ολιστική και παγκόσμια προσέγγιση του θρησκευτικού φαινομένου. Με άλλα λόγια τον πολλαπλασιασμό του θρησκευτικού φαινομένου σε εθνικό επίπεδο και με νέες μορφές συνύπαρξης μεταξύ των πολιτών ή επιβάλλει νέα σχήματα που σε εθνικό επίπεδο φαίνεται να είναι συγκρουσιακά αλλά σε παγκόσμιο είναι αποδεκτά.
Ένα κοινό σημείο στις συζητήσεις μεταξύ των πολιτικών οργάνων και τις θρησκευτικές κοινότητες είναι η αναγνώριση της κοινωνικής κρισιμότητας του θρησκευτικού φαινομένου, το οποίο -ως παράγοντας άλλοτε συνεκτικός και άλλοτε διάλυσης της κοινωνικής συνοχής- απαιτεί νηφάλια, διαλλακτική και κριτική ερμηνευτική προσέγγιση. Η αναγνώριση της συμβολής της θρησκευτικής αγωγής στον εμπλουτισμό της ανθρωπιστικής διάστασης της εκπαίδευσης είναι απαραίτητη. Γι’ αυτό και είμαστε βέβαιοι, ότι παρά την θρησκευτική ουδετερότητα των ευρωπαϊκών πολιτικών Οργάνων, στο άμεσο μέλλον το Μάθημα των Θρησκευτικών, ως υποχρεωτικό μάθημα, θα ενταχθεί πλήρως στις μελλοντικές αποφάσεις όλων των ευρωπαϊκών Κρατών.
Η διαφορετικότητα είναι υπαρκτή στην Ευρώπη, όπως και στα περισσότερα Κράτη-μέλη της ΕΕ. Για τον λόγο αυτόν, και στα γενικότερα πλαίσια των συζητήσεων περί κοινωνικής συνοχής στην Ευρώπη, οι αυριανοί πολίτες πρέπει να είναι ικανοί να ερμηνεύουν την επιρροή των θρησκειών στη ζωή των ανθρώπων και να αξιολογούν τη σημασία της θρησκευτικότητας σε μια πλουραλιστική κοινωνία, όπως είναι η ευρωπαϊκή. Να μπορούν να επικοινωνούν και να διαλέγονται με ετερόθρησκους και ετερόδοξους και να αναγνωρίζουν τις ηθικές αξίες των άλλων θρησκειών. Να κατανοούν τον τρόπο με τον οποίο τα ιερά κείμενα των θρησκειών απαντούν σε θεμελιώδη ερωτήματα και σε ηθικά ζητήματα, να επεξεργάζονται και να αναθεωρούν στερεότυπα που εγκλωβίζουν και αδικούν και να μπορούν να αναλύουν με ποιον τρόπο η θρησκευτική ή μη δέσμευση μεταφράζεται σε στάση ζωής (modus vivedi).
(*) Ο Κωνσταντίνος Β. Ζορμπάς είναι Δρ Κοινωνιολογίας-Θεολογίας και Πολιτικός Επιστήμων, ειδικός για θέματα των θρησκειών στην Ευρώπη.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου