Πρωτοπρ. Βασίλειος Καλλιακμάνης, Η σιωπή του Ιωσήφ

α) Εάν είναι αληθές ότι η γλώσσα του μέλλοντος αιώνος θα είναι η σιωπή, τότε ο Ιωσήφ, ο Μνήστωρ της Παρθένου, είναι τύπος του ανθρώπου του μέλλοντος αιώνος. Στα ευαγγέλια δεν διασώζεται κανένας λόγος του, δεν αναφέρεται καμιά συνομιλία του. Περιγράφονται μόνο οι σκέψεις του και οι ενέργειές του. Προσεγγίζει το μυστήριο της άφατης κένωσης του Υιού και Λόγου του Θεού με δέος, περίσκεψη και σιωπή. Κι όταν λογισμοί αμφιβολίας τον κατακλύζουν, κι όταν η ταραχή τού προξενεί ανυπόφορο ψυχικό πόνο, τότε μιλάει ο ουρανός.
β) Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Ο Ιωσήφ επιλέχθηκε στο κατώφλι του γήρατός του να γίνει προστάτης και φύλαξ της Παρθένου. Όμως στη διάρκεια της μνηστείας, Εκείνη βρέθηκε έγκυος «εκ Πνεύματος Αγίου». Το γεγονός αυτό του προκάλεσε αμφιβολίες και την θεώρησε «κλεψίγαμο». Σύμφωνα με τον ποιητή του Ακαθίστου ΄Υμνου: «Ζάλην ένδοθεν έχων λογισμών αμφιβόλων, ο σώφρων Ιωσήφ εταράχθη».
γ) Η ταραχή αυτή «μεταφράζεται» με γλαφυρό και δραματικό τρόπο από άλλο υμνωδό: «Τάδε λέγει Ιωσήφ προς την Παρθένον· Μαρία, τι το δράμα τούτο, ο εν σοι τεθέαμαι; Απορώ και εξίσταμαι, και τον νουν καταπλήττομαι. Αντί τιμής, αισχύνην· αντ’ ευφροσύνης, την λύπην· αντί του απαινείσθαι, τον ψόγον μοι προσήγαγες. Ουκ έτι φέρω λοιπόν, το όνειδος ανθρώπων· υπό γαρ ιερέων εκ του ναού ως άμεμπτον Κυρίου σε παρέλαβον· και τι το ορώμενον;».
δ) Όμως παρά τους λογισμούς, επειδή ο Ιωσήφ ήταν ευσεβής και δίκαιος, δεν θέλησε να διαπομπεύσει τη Μαριάμ. Αποφάσισε να διαλύσει τον αρραβώνα χωρίς επίσημη διαδικασία. Τότε ακριβώς εμφανίστηκε στον ύπνο του άγγελος Κυρίου και του είπε: «Ιωσήφ, απόγονε του Δαβίδ, μη διστάσεις να πάρεις στο σπίτι σου τη Μαριάμ, γιατί το παιδί που περιμένει προέρχεται από το Άγιο Πνεύμα. Θα γεννήσει γιο, και θα του δώσεις το όνομα Ιησούς, γιατί αυτός θα σώσει το λαό του από τις αμαρτίες του» (Ματθ. 1, 20-21).
ε) Ο Ιωσήφ είναι μοναδικό πρόσωπο, διότι ακολούθησε την οδό της καρδιάς και όχι την αυστηρότητα του νόμου. Χαρακτηρίστηκε δίκαιος, παρότι δεν έμεινε προσκολλημένος στον παλαιό νόμο, τον οποίο υπερέβη συνεργώντας στο έργο της χάριτος. Έγινε διάκονος της νέας διαθήκης, όχι του γράμματος του νόμου αλλά του Πνεύματος του Θεού. «Το γαρ γράμμα αποκτέννει, το δε πνεύμα ζωοποιεί» (Β’ Κορ. 3,7). Εξάλλου, η χριστιανική δικαιοσύνη βρίσκεται πέρα και πάνω από τα όρια οποιασδήποτε προσκόλλησης στο γράμμα του νόμου.
στ) Ο ευαγγελικός λόγος είναι ζωντανός και δραστικός, πιο κοφτερός κι από κάθε δίκοπο σπαθί· εισχωρεί βαθιά και κρίνει τους διαλογισμούς και τις προθέσεις των ανθρώπων (βλ. Εβρ. 4,12). Εξίσου όμως σωστική μπορεί να αποβεί και η σιωπή. Όχι η ένοχη σιωπή, αλλά εκείνη που συνοδεύεται από απλότητα καρδιάς, διαύγεια, ευρυχωρία και άνευ όρων υπακοή στο θείο θέλημα. Στην περίπτωση του Ιωσήφ η σιωπή υπουργεί το θαύμα της Γεννήσεως του Χριστού.
ζ) Σε εποχή πολυλογίας, αργολογίας και πληθωρισμού ακόμη και του εκκλησιαστικού λόγου, είναι σχεδόν αδύνατο να εκτιμηθεί η αξία της σιωπής. Είναι ακόμη δύσκολο στη σύγχρονη ορθολογιστική εποχή να προσεγγίσει κάποιος τη θεία Γέννηση όπως ο Ιωσήφ. Εκείνος όμως που θα υπερβεί το κέλυφος της ανθρώπινης λογικής και θα λευκάνει την καρδιά του, θα γευθεί έστω και αμυδρά την παρουσία του «πτωχεύσαντος δι’ ημάς» Λυτρωτή, είτε «ένδον εν τη καρδία», είτε στα πρόσωπα των αγαπητών αδελφών αλλά και των «άλλων», των ελαχίστων.

Πηγή: http://www.makthes.gr/news/opinions/97859/

Η Θεολογία της Εικόνας της Γεννήσεως στην Ορθόδοξη Εκκλησία

Leonid Ouspensky

Η εικόνα στο φως της ορθόδοξης ερμηνείας

Μετάφραση Β. Μουστάκη (ανατύπωση)
Λ.Ουσπένσκυ, Η Θεολογία της Εικόνας στην ορθόδοξη Εκκλησία, εκδ. Αρμός, Αθήνα 1993.

Την εικόνα της Γεννήσεως την βλέπουν εκείνοι που δεν είναι μπασμένοι στο πνεύμα της ορθοδόξου λατρείας φορτωμένη με περιττές λεπτομέρειες. Η σύνθεσή της τους φαίνεται κάπως παιδαριώδης, άταχτη, περισσότερο απλοϊκή παρά σοβαρή1. Εν τούτοις, αυτή η αφέλεια κι αυτή η απλοϊκότητα είναι κάτι πολύ βαθύ, κάτι που μας κάνει να θυμηθούμε τα λόγια του Κυρίου: «Αμήν λέγω υμίν, ος εάν μη δέξηται την βασιλείαν του Θεού ως παιδίον, ου μη εισέλθη εις αυτήν». Η εικόνα της Γεννήσεως, βασιζόμενη πάνω στην Αγία Γραφή και την Ιερά Παράδοση, μας αποκαλύπτει το δογματικό περιεχόμενο και την όλη έννοια της Εορτής. Με τα χρώματα και τον πλούτο των λεπτομερειών κι ακριβώς με την απλοϊκότητά της, είναι η πιο χαρωπή από τις εικόνες των μεγάλων δεσποτικών εορτών.

Η εικονογραφική παράδοση της Ορθοδοξίας φυλάει μ' ακρίβεια τον καθιερωμένο τύπο της Γεννήσεως, που είναι ο πιο πλούσιος κι ο πιο πλήρης σε περιεχόμενο. Είναι δε ο ακόλουθος: Στην μέση, μπροστά από κάτι βουνά το σπήλαιο όπου είναι αναπεσμένος ο Κύριός μας στην φάτνη, ανάμεσα σε δύο ζώα· πλάϊ, η Παρθένος αναπεσμενη κι αυτή σ' ένα στρωσίδι· στο πάνω μέρος, οι Άγγελοι κι ο Αστήρ· από τη μια μεριά του σπηλαίου, οι Ποιμένες, από την άλλην oι Μάγοι, που έρχονται να προσκυνήσουν τον Χριστό. Κάτω, στις δύο άκρες, από εδώ δύο γυναίκες πλένουν το Παιδίον και από εκεί ο Ιωσήφ καθισμένος απέναντι σ' έναν γέροντα όρθιο που κρατάει ένα ραβδί.

Ως προς το περιγραφικό της στοιχείο, η εικόνα αντιστοιχει στο κοντάκιον: «Η Παρθένος σήμερον τον υπερούσιον τίκτει και η γη το σπήλαιον τω απροσίτω προσάγει. Άγγελοι μετά ποιμένων δοξολογούσι, Μάγοι δε μετά αστέρος οδοιπορούσιν. Δι' ημάς γαρ εγεννήθη παιδίον νέον ο προ αιώνων Θεός». Η εικόνα προσθέτει και τις δύο σκηνές που παριστάνονται στις κάτω άκρες της και που δεν τις ερμηνεύει το κοντάκιον, αλλά είναι παρμένες από την Παράδοση.

Ως προς το περιεχόμενό της η εικόνα της Γεννήσεως έχει δύο όψεις. Πριν απ' όλα ξεσκεπάζει την έννοια της Εορτής, το γεγονός της σαρκώσεως του Λόγου· μας θέτει μπροστά σε μια ορατή μαρτυρία του θεμελιώδους δόγματος της πίστεώς μας, υπογραμμίζοντας τόσο την θεότητα όσο και την ανθρωπότητα του Ιησού. Κατά δεύτερο λόγο μας δείχνει την ενέργεια αυτού του γεγονότος πάνω στον φυσικό κόσμο και υπαινίσσεται την προοπτική όλων των σωτηρίων συνεπειών του γεγονότος αυτού. Γιατί, κατά τον άγιο Γρηγόριο τον Ναζιανζηνό, η Γέννηση του Κυρίου μας «δεν είναι η εορτή της δημιουργίας, αλλά η εορτή της αναπλάσεως του κόσμου», μια ανανέωση που αγιάζει την κτίση. Η ενανθρώπηση του Θεού δίνει στην κτίση μια καινούργια σημασία, που είναι o σκοπός κι ο λόγος της υπάρξεως της: η μέλλουσα μεταμόρφωσή της. Γι'αυτό όλη η δημιουργία λαβαίνει μέρος στο μυστήριο της γεννήσεως του Λυτρωτή και βλέπουμε γύρω από τον Θεάνθρωπο τους εκπροσώπους όλων των κτισμάτων, που του προσφέρουν την ευγνωμοσύνη τους, κατά το στιχηρόν: «Τι σοι προσενέγκωμεν, Χριστέ, ότι ώφθης επί γης ως άνθρωπος δι' ημάς; Έκαστον γαρ των υπό σου γενομένων κτισμάτων την ευχαριστίαν σοι προσάγει. Oι άγγελοι τον ύμνον, οι ουραvoί τον αστέρα,οι μάγοι τα δώρα, oι ποιμένες το θαύμα, η γη το σπήλαιον, η έρημος την φάτνην, ημείς δε μητέρα Παρθένον». Η εικόνα προσθέτει τα ζώα και τα φυτά. Το κέντρο της συνθέσεως αντιστοιχεί στο κεντρικό χρονικό σημείο της Εορτής. Όλες oι λεπτομέρειες συγκλίνουν προς αυτό το σημείο· είναι το Παιδίον εσπαργανωμένον, αναπεσμένο στην φάτνη, στο σκοτεινό βάθος του σπηλαίου όπου γεννήθηκε. Τα Ευαγγέλια δεν λέγουν τίποτε για το σπήλαιο· μας πληροφορεί γι' αυτό η Παράδοση. Η πιο αρχαία γραπτή μαρτυρία σχετικά μ' αυτό είναι εκείνη του φιλοσόφου και μάρτυρος Ιουστίνου, ο οποίος λέγει: «Μην έχοντας ο Ιωσήφ που να κατοικήσει σ' εκείνη την πολίχνη, εγκαταστάθηκε σε μια σπηλιά όχι πολύ μακριά από την Βηθλεέμ».

Το Παιδίον που ειναι αναπεσμένο στην φάτνη είναι ο ίδιος o Θεός που φανερώθηκε σ' εκείνους που κάθονταν «εν σκότει και σκιά θανάτου», για να τους σώσει από την κατάρα του προπατορικού αμαρτήματος, για να μεταμορφώσει την ανθρώπινη φύση και να της ξαναδώσει το αρχαίο κάλλος. Ο άγιος Γρηγόριος ο Νύσσης συγκρίνει την γέννηση μέσα στο σπήλαιο με το πνευματικό φως που έλαμψε μέσα στα σκότη του θανάτου που τυλίγανε το ανθρώπινο γένος. Η μαύρη τρύπα του σπηλαίου πάνω στην εικόνα παριστάνει συμβολικά τον υλικό κόσμο, που σκιάζεται από την αμαρτία και όπου ανατέλλει ο «Ηλιος της Δικαιοσύνης».

Το κατά Λουκάν άγιον Ευαγγέλιον μιλάει για την φάτνη και τα σπάργανα: «Και εσπαργάνωσεν (η Παναγία) αυτόν και ανέκλινεν αυτόν εν τη φάτνη». Και λίγο παρακάτω η φάτνη και τα σπάργανα είναι τα σημάδια που έδωσε ο άγγελος στους τσομπάνηδες για ν'αναγνωρίσουν τον Σωτήρα: «Και τούτο υμίν το σημείον ευρήσετε βρέφος εσπαργανωμένον, κείμενον εν φάτνη».

Το στιχηρό που ανέφερα προηγουμένως μας λέγει ότι η φάτνη είναι το δώρο που προσφέρει η έρημος στον τεχθέντα. Η έννοια αυτών των λόγων μας αποκαλύπτεται από τον άγιο Γρηγόριο τον Ναζιανζηνό που λέγει: «Άλογε άνθρωπε, γονάτισε μπροστά στην φάτνη από την οποία θα ταγισθείς τον Λόγο». Αυτός ο έρημος τόπος, που πρόσφερε την φάτνη σαν άσυλο στον Κύριo, προτυπώθηχε στην Παλαιά Διαθήκη· γιατί και τότε στην έρημο δόθηκε στους εβραίους το μάννα, «ο άρτος εξ ουρανού».

Η ενανθρώπηση του Θεού αρχίζει και καταλήγει με την ταπείνωση. Η εικόνα μας δείχνει την κένωση της θεότητας, την ταπείνωση, το ολοκληρωτικό κατέβασμα Εκείνου που στην φάτνη προδιατυπώνει και τον θάνατό του, τον τάφο του, όπως με τα σπάργανα προσημαίνει το σάβανο του.

Μέσα στο σπήλαιο, δίπλα στον Σωτήρα, βλέπουμε τον βουν και τον όνον. Τα Ευαγγέλια δεν αναφέρουν αυτά τα ζώα· εν τούτοις, σ' όλες τις εικόνες της Γεννήσεως τα συναντάμε πλάϊ στο Παιδίον. Η θέση που κατέχουν στο ίδιο το κέντρο της εικόνας φανερώνει την σπουδαιότητα που η Εκκλησία αποδίδει σε αυτή την λεπτομέρεια. Η παρουσία των ζώων αυτών εξηγείται, αναμφίβολα, από την πρακτική ανάγκη, οπως την δείχνει η Ακολουθία των Χριστουγέννων: η Παρθένος ταξίδεψε καθισμένη απάνω σ' ένα γαϊδουρακι· όσο για το βόδι, το'χε οδηγήσει εκεί ο μνήστωρ Ιωσήφ που ήθελε να το πουλήσει για ν'ανταποκριθεί στα έξοδά του ταξιδιού. Αλλ'αυτή η πρακτική ανάγκη δεν είναι αρκετή για να δικαιολογήσει την παρουσία των ζώων τόσο κοντά στον Λυτρωτή. Την εξηγεί η προφητεία του Ησαΐα: «Έγνω βους τον κτησάμενον, και όνος την φάτνην του κυρίου αυτού· Ισραήλ δε με ουκ έγνω και ο λαός με ου συνήκεν». Ο Θεός, κατεβαίνοντας στην γη και έχοντας γίνει άνθρωπος, δεν βρήκε θέση ανάμεσα στους ανθρώπους, γιατί αυτοί δεν τον δεχθηκαν. Το σπήλαιο και η φάτνη ανήκουν στα ζώα. Παριστάνοντας τον βουν και τον όνον, η εικόνα μας θυμίζει την προφητεία του Ησαΐα και μας καλεί στην γνώση και στήν κατανόηση του Μυστηρίου της θείας οικονομίας που εκπληρωθηκε με την Γέννηση.

Ό,τι κάνει εντύπωση πριν απ' όλα όταν κοιτάμε την εικόνα της Γεννήσεως, είναι η Παρθενος και η θέση που αυτή κατέχει. Η εικόνα υπογραμμίζει την σπουδαιότητα του μέρους που καταλαμβάνει η Θεομήτωρ στην Γέννηση, δηλαδή στην εορτή της αναπλάσεως του κόσμου. Είναι η καινούργια Εύα. Όπως η πρώτη Εύα έγινε μητέρα των προχριστιανικών ανθρώπων, έτσι η νέα Εύα, η Παρθένος Μαρία, έγινε μητέρα της θεωθείσης ανθρωπότητος. Αλλά η παλιά Εύα είχε δώσει προσοχή στα λόγια του όφεως μέσα στον παράδεισο. Η δεύτερη Εύα άκουσε τον αρχαγγελικό ασπασμό. Μετέχει κι αυτή στην σωτηρία μας, όπως η προμήτωρ υπήρξε αιτία της πτώσεώς μας. Η εικόνα της Γεννήσεως εξαίρει την συμμετοχή της Μαρίας στην σωτηρία μας, προβάλλοντας την Παναγία με ιδιαίτερη έμφαση, στο κεντρικό μέρος, κι ακόμα δίνοντάς της διαστάσεις υπέρμετρες. Σε πολλές εικόνες είναι η πιο μεγάλη απ' όλα τα πρόσωπα. Είναι ξαπλωμένη πολύ κοντά στο θείο της τέκνο πάνω σ' ένα χράμι, αλλά γενικά έξω από το σπήλαιο.

Η στάση της Παρθένου είναι πάντα πολύ σημαντική και δεμένη με τα δογματικά προβλήματα της εποχής και του τόπου, όπου έγινε η εικόνα. Οι διαφορές που παρουσιάζει κάθε φορά υποδηλώνουν την πρόθεση να εξαρθεί πότε η θεότης και πότε η ανθρωπότης του Κυρίου. Έτσι, σε ορισμένες παραστάσεις της Γεννήσεως, η Παρθένος είναι μισοξαπλωμένη-μισοκαθισμένη, η στάση της δηλαδή είναι ανάλαφρη, για να δειχθεί η απουσία των ωδίνων και συνεπώς η παρθενική γέννηση κι η θεία καταγωγή του Παιδίου (εναντίον της πλάνης των νεστοριανών). Αλλά στην πλειονότητα των παραστάσεων η Παρθένος είναι ξαπλωμένη και εκφράζει με την στάση της μιαν άκρα κόπωση και ατονία. Ο Νικόλαος Μεζαρίτης, περιγράφοντας μια τέτοια παράσταση (ενός ψηφιδωτού των Αγίων Αποστόλων στην Κωνσταντινούπολη), λέγει πως ο υπερβολικός κάματος που εκφράζεται στην απεικόνιση της Παρθένου θυμίζει στους πιστούς πως η ενανθρώπηση του Λυτρωτή δεν ήταν φαινομενική, αλλά πραγματική.

Γύρω από τα κεντρικά πρόσωπα του Παιδίου και της Θεοτόκου, βλέπουμε τις λεπτομέρειες που, καθώς είπα ήδη, μαρτυρούν συγχρόνως και το γεγονός της θείας σαρκώσεως και την επίδραση που είχε πάνω στην κτίση.

Oι άγγελοι εκπληρώνουν το διπλό τους λειτούργημα: δοξολογούν, τον Θεό και φέρνουν τα «ευαγγέλια» (= τις καλές αγγελίες) στους ανθρώπους. Η εικόνα εκφράζει αυτό το διπλό λειτούργημα, παριστάνοντας ένα τμήμα των αγγέλων προς τα πάνω, προς τον Θεό, κι ένα άλλο προς τα κάτω, προς τους ανθρώπους. Οι άνθρωποι αυτοί είναι οι απλοϊκοί ποιμένες, που για την καθαρότητα της καρδιάς τους έχουν το προνόμιο να επικοινωνούν με τον υπερφυσικό κόσμο και αξιώνονται να γίvoυν μάρτυρες ενός θαύματος. Παριστάνονται στην εικόνα ακούοντας τον ύμνο των αγγέλων και συχνά ένας από τους τσομπάνηδες παίζει την φλόγερα του, ανακατώνοντας την μουσική, τέχνη ανθρώπινη, με το αγγελικό άσμα2.

Από την άλλη πλευρά του σπηλαίου, βλέπουμε τους Μάγους. Τους οδηγεί ο Αστήρ που μια αχτίνα του κατευθύνεται πάνω στο σπήλαιο. Αυτή η αχτίνα ενώνει επίσης τον Αστέρα με ένα σημείο που ξεπερνά τα όρια της εικόνας και υποδηλώνει συμβολικά τον ουράνιο κόσμο. Η εικόνα υπαινίσσεται έτσι ότι αυτό το άστρο δεν είναι μονάχα ένα κοσμικό φαινόμενο, αλλά και ένας μαντάτορας από το υπερπέραν, που μηνύει ότι στην γη γεννήθηκε Εκείνος που ανήκει στον ουρανό. Αν στους αγράμματους τσομπάνηδες το μυστήριο αποκαλύφθηκε απευθείας από έναν άγγελο oι Μάγοι, άνθρωποι της γνώσεως, πρέπει να κάνουν ένα μακρύ δρόμο που θα τους φέρει από την γνώση του σχετικού στην γνώση του Απόλυτου, μέσον ενός αντικειμένου των μελετών τους. Ο Μέγας Βασίλειος λέγει πως oι Χαλδαίοι αστρολόγοι δέχονταν από γενεά σε γενεά την σχετική με το άστρο προφητεία του Βαλαάμ. Στον Όρθρο των Χριστουγέννων ακούμε: «Του μάντεως πάλαι Βαλαάμ των λόγων μυητάς, σοφούς αστεροσκόπους, χαράς έπλησας». Έτσι, ο Αστήρ ειναι συνάμα η εκπλήρωση της προφητείας και το κοσμικό φαινόμενο, που η παρατήρησή του οδήγησε τους σοφούς «να προσκυνήσουν τον Ήλιο της Δικαιοσύνης». Είναι το φως που, κατά τον Άγιo Λέοντα τον Μέγα, έλαμψε στους εθνικούς και έμεινε κρυμμένο για τους Ιουδαίους. Η Εκκλησία βλέπει στους ποιμένες -στα πρώτα αυτά τέκνα του Ισραήλ που προσκύνησαν το Παιδίον- τις απαρχές της εξ Ιουδαίων Εκκλησίας, και στους μάγους την «απαρχήν των εθνών», την «εξ εθνών Εκκλησίαν». Προσφέροντας στον Χριστό τα δώρα τους, «το καθαρό χρυσάφι προς τον Βασιλέα πάντων των αιώνων, τον λίβανο προς τον Θεό των όλων, και την σμύρνα στον Αθάνατο που επρόκειτο να ταφεί τριήμερος», προσημαίνουν τον θάνατό του και την ανάστασή του. Ας προσθέσω ότι oι μάγοι παριστάνονται γενικά σε διάφορες ηλικίες, για να υπογραμμισθεί ότι η αποκάλυψη δόθηκε στους ανθρώπους ανεξάρτητα από την ηλικία και την κοσμική πείρα τους.

Κάτω, στη μια γωνία της εικόνας, δύο γυναίκες λούζουν το Παιδίον. Αυτή η σκηνή είναι προμηθευμένη από την Παράδοση.

Eίναι μια σκηνή από την καθημερινή ζωή, που δείχνει καθαρά πως ο Τεχθείς ήταν σαν οποιοδήποτε άλλο νεογέννητο κάτω από τις απαιτήσεις της ανθρώπινης φύσεως. Αλλά, από το άλλο μέρος, κατά την ερμηνεία του Νικολάου Μεζαρίτη, οι δύο γυναίκες είναι συνάμα μάρτυρες της θείας προελεύσεως του Παιδίου. Πράγματι, έχοντας έλθει αργά και μην έχοντας παραστεί κατά την γέννηση, η μια απ' αυτές, η Σαλώμη, δεν πίστεψε πως μια Παρθένος μποροϋσε να παιδοποιήσει και τιμωρήθηκε για την απιστία της αυτή· το χέρι της, που ειχε τολμήσει να ικανοποιήσει την αμαρτωλή περιέργεια, έμεινε παράλυτο. Αφού μετενόησε κι άγγιξε το Παιδίον, θεραπεύθηκε.

Mια ακόμη λεπτομέρεια δείχνει πως με την Γέννηση "ήττηνται της φύσεως οι όροι". Πρόκειται για τον μνήστορα Ιωσήφ. Δεν έχει θέση στο κεντρικό μέρος της εικόνας, αλλ' απεναντίας βρίσκεται σαφώς χωρισμένος από το Παιδίον και την Παναγία. Δεν είναι ο πατέρας. Μπροστά του, υπό το φαινόμενο ενος τσομπάνη σκυμμένου από τα χρόνια, στέκεται ο διάβολος που τον πειράζει. Μερικές εικόνες τον παρουσιάζουν άλλοτε με μικρά κέρατα κι άλλοτε με μια σχεδόν αδιόρατη ουρά. Η παρουσία του Αρχεκάκου και το μέρος που παίζει ως πειραστής έχουν μια όλως ιδιαίτερη έμφαση στην εορτή της αναπλάσεως του κόσμου, στα Χριστούγεννα. Η εικόνα, βασιζόμενη στην Παράδοση, μεταδίδει το νόημα ορισμένων λειτουργικών κειμένων (ιδέ Πρώτη και Ενάτη Ώρα), που μιλούν για τις αμφιβολίες του Ιωσήφ και την φοβερή του ψυχική αναστάτωση. Η εικόνα τα εκφράζει όλα αυτά με την περίλυπη στάση του Ιωσήφ, που έχει πίσω του την μαύρη άβυσσο του σπηλαίου. H παράδοση των απόκρυφων μας μεταφέρει τα εξής λόγια του διαβόλου, με τα οποία πειράζει τον μνήστορα της Παρθένου: «Όπως αυτό το ξερό ραβδί δεν μπορεί να πετάξει φύλλα, έτσι και η παρθένος δεν μπορεί να κάνει παιδί».

Αυτό είναι, σε σύντομη έκθεση, το περιεχόμενο της εικονογραφίας της Γεννήσεως στην Ορθόδοξη Εκκλησία. Κάθε φορά που απομακρύνεται μια εικόνα απ' αυτό, η σημασία που έχει μικραίνει και φτωχαίνει· έτσι η κατάληξη είναι η απώλεια του ουσιώδους δηλαδή της ιστορικής πραγματικότητας και του δογματικού περιεχομένου που μας παρέχονται απο την Αγία Γραφή. Ένα χτυπητό παράδειγμα συναντάμε στην δυτική θρησκευτική ζωγραφική. Oι πίνακες των ζωγράφων της Δύσεως που παίρνουν ως θέμα την Γέννηση δεν παριστάνουν την ίδια την αλήθεια, όπως κάνει η ορθόδοξη εικόνα αλλά ατομικές ερμηνείες αυτής της αλήθειας. Το ιστορικό και δογματικό περιεχόμενο της εικόνας αντικαταστάθηχε μ' ένα περιεχόμενο συναισθηματικό και οικείο, και η Γέννηση του Κυρίου μας ανάγεται έτσι σε μια συγκινητική οικογενειακή σκηνή.

Είναι αυτό που λέγει ο άγιoς Γρηγόριος ο Ναζιανζηνός: «Εκθέτεις στην όραση ό,τι οδηγεί χαμηλά και περνάς αδιάφορος μπροστά σ' ό,τι εξυψώνει». Μια τέτοια παράσταση της Γεννήσεως που μας προβάλλει ό,τι είναι χαμηλό και φτηνό δηλαδή ό,τι είναι ανθρώπινο απλώς δεν υψώνει το πνεύμα μας και τις αισθήσεις μας στην γνώση του μυστηρίου της θείας Σαρκώσεως· εξανεμίζει αυτό το μυστήριο μέσα σε μιαν ατμόσφαιρα γυμνά ανθρώπινη, αφήνοντάς μας, έτσι στην φυσική κατάσταση, μέσα στο σαρκικό περιβάλλον.

Η ορθόδοξη εικόνα δεν αποκλείει το ανθρώπινο στοιχείο· βλέπουμε τις ανθρώπινες γνώσεις στους μάγους την εργασία και την τέχνη στους ποιμένες, το φυσικό ανθρώπινο αίσθημα στον δίκαιο Ιωσήφ. Αλλ'αυτή η φυσική ζωή του κόσμου παριστάνεται σ'επαφή με τον υπερφυσικό κόσμο και χάρη σ'αυτή την επαφή κάθε φαινόμενο της ανθρώπινης ζωής βρίσκει την θέση του και την σημασία του, φωτίζεται από ένα καινούργιο περιεχόμενο. Έτσι η εικόνα υψώνει το πνεύμα μας και τις αισθήσεις μας στην θεωρία και την γνώση του μυστηρίου της θείας Σαρκώσεως και μας κάνει να μετέχουμε στον πνευματικό θρίαμβο της Εορτής.

«Βάδιζε με τον Αστέρα -λέγει ο Άγιος Γρηγόριος ο Ναζιανζηνός- φέρε δώρα με τους μάγους... δόξασε με τους ποιμένες, αγάλλου με τους αγγέλους, για να γίνει μια η χαρά των ουρανίων και των επιγείων».

---

1) Τον παιδικό χαραχτήρα της εικονογραφίας ο Ουσπένσκυ, όπως βλέπουμε, τον είχε διαγνώσει ήδη από το 1951.Είναι σημαντικό, όμως, ότι την αισθητική ερμηνεία αυτού του χαρακτήρα την αποδίδει σ' εκείνους που «δεν είναι μπασμένοι στο πνεύμα της ορθοδόξου λατρείας». Εξηγώντας την παιδική αυτή αφέλεια της εικόνας λειτουργικά, βάσει των λόγων του Κυρίου, κάνει μια υπέρβαση για να δώσει το βάρος όχι στην αισθητική αυτή "χαρά", αλλά στο «πολύ βαθύ δογματικό περιεχόμενο της εικόνας», όπως λέει. Αντίθετα νεώτερες μελέτες δίνουν υπερβολική σημασία στην αισθητική αυτή λεπτομέρεια, η οποία εκτρέπεται από τον δρόμο της θεολογίας της εικόνας. Πρβλ. π. Στ. Σκλήρη, Εν Εσόπτρω, εικονολογικά μελετήματα,εκδ. Μ.Γρηγόρη, Αθήνα 1992, σελ. 33 κ.ε. Η εικονογραφική αφέλεια του σχεδίου οδηγεί τον συγγραφέα στην συστηματοποίηση μιας νεοελληνικής αισθητικής μεθόδου, που «απηχεί (...) τα διαχρονικά διδάγματα και τις λύσεις που έδωσε μια πολιτιστική παράδοση υψηλή, όπως αυτή του ελληνισμού, στο πρόβλημα του ανθρώπου και επομένως και της παιδείας του» (στο ίδιο, σελ. 34).

2) Είναι σημαντική η λειτουργική ερμηνεία του Ουσπένσκυ στην πλάγια (προφίλ) παράσταση των προσώπων μέσα στις εικόνες: «Ο Άγιος βρίσκεται παρών, θα πει, μπροστά μας κι όχι κάπου μέσα στο σύμπαν. Όταν προσευχόμαστε σ' εκείνον βρισκόμαστε πρόσωπο με πρόσωπο μαζί του (...) Η κατατομή διακόπτει κατά κάποιο τρόπο την άμεση επαφή· είναι σαν μια αρχή απουσίας. Επομένως, παριστώνται πλαγίως μόνον τα πρόσωπα που δεν έφθασαν στην αγιότητα, όπως για παράδειγμα oι μάγοι και oι βοσκοί στην εικόνα της Γέννησης του Χριστού»
Πηγή: http://www.myriobiblos.gr/texts/greek/ouspensky_nativ.html

του π. Αλέξανδρου Σμέμαν: Το θείο Βρέφος

Από το βιβλίο: Εορτολόγιο
Εκδόσεις Ακρίτας

 

«Δι’ ημάς γάρ εγεννήθη παιδίον νέον, ο πρό αιώνων Θεός.» Ένας από τους κυριότερους ύμνους των Χριστουγέννων καταλήγει σ’ αυτά τα λόγια, ταυτίζοντας το βρέφος που γεννήθηκε στο σπήλαιο της Βηθλεέμ με τον «προ αιώνων Θεό». Ο ύμνος αυτός συνετέθη τον έκτο αιώνα από τον περίφημο Βυζαντινό υμνογράφο Ρωμανό το Μελωδό:

Η Παρθένος σήμερον, τον υπερούσιον τίκτει και η γη το σπήλαιον τω απροσίτω προσάγει άγγελοι μετά ποιμένων δοξολογούσι δι’ ημάς γαρ εγεννήθη παιδίον νέον, ο προ αιώνων Θεός.
(Κοντάκιον Χριστουγέννων)

Το παιδί ως Θεός, ο Θεός ως παιδί... Γιατί δημιουργείται αυτή η ζωηρή συγκίνηση την περίοδο των Χριστουγέννων όταν οι άνθρωποι, ακόμη και αυτοί με χλιαρή πίστη ή ακόμη και οι άθεοι, παρατηρούν αυτό το μοναδικό, ασύγκριτο θέαμα της νεαρής μητέρας να κρατά το παιδί στην αγκαλιά της, και γύρω τους οι «Μάγοι οι από Ανατολών», οι ποιμένες, δροσεροί από τη νυχτερινή τους σκοπιά στους αγρούς, τα ζώα, ο ανοιχτός ουρανός, ο αστέρας;

Γιατί είμαστε τόσο βέβαιοι, αλλά και συνεχώς ανακαλύπτουμε, πώς σ’ αυτόν το θλιβερό πλανήτη μας δεν υπάρχει τίποτε ομορφότερο και πιο χαρμόσυνο απ’ αυτό το θέαμα, που το πέρασμα των αιώνων αποδείχτηκε ανίκανο να ξεριζώσει από τη μνήμη μας; Επιστρέφουμε σ’ αυτό το θέαμα οποτεδήποτε δεν έχουμε άλλο καταφύγιο, οποτεδήποτε έχουμε βάσανα στη ζωή, και αναζητούμε αυτό που θα μάς ελευθερώσει.

Όμως στην ευαγγελική διήγηση για τη γέννηση του Ιησού Χριστού, η μητέρα και το παιδί δε λένε ούτε μία λέξη, ωσάν οι λέξεις να είναι περιττές, επειδή καμιά λέξη δεν μπορεί να ερμηνεύσει, να ορίσει ή να εκφράσει το νόημα όσων έλαβαν μέρος και εκπληρώθηκαν εκείνη τη νύχτα. Και παρ’ όλα αυτά χρησιμοποιούμε λέξεις εδώ, όχι για να εξηγήσουμε ή να ερμηνεύσουμε, αλλά επειδή, όπως η Γραφή λέει, «εκ γάρ του περισσεύματος της καρδίας το στόμα λαλεί» (Ματθ. 12, 34). Είναι αδύνατο κάποιος, που ξεχειλίζει η καρδιά του, να μη μοιραστεί με άλλους τα βιώματά του.

Οι λέξεις «παιδίον» και «Θεός» είναι οι πλέον αποκαλυπτικές για το μυστήριο των Χριστουγέννων. Κατά κάποιο τρόπο, είναι ένα μυστήριο που απευθύνεται στο παιδί που συνεχίζει να ζει μυστικά μέσα σε κάθε ενήλικα, στο παιδί που συνεχίζει να ακούει ό,τι ο ενήλικας έχει πάψει να ακούει, και που ανταποκρίνεται με μια χαρά, που ο ενήλικας, μέσα στον γήινο, υπερώριμο, κουρασμένο και κυνικό κόσμο που ζει, αδυνατεί να νιώσει. Μάλιστα, τα Χριστούγεννα είναι μια γιορτή για τα παιδιά, όχι μόνο εξαιτίας του χριστουγεννιάτικου δένδρου που διακοσμόμουμε και φωτίζουμε, αλλά μ’ έναν πολύ βαθύτερο τρόπο, και μόνο τα παιδιά δεν ξαφνιάζονται για το ότι, όταν ο Θεός κατέρχεται στη γη, έρχεται ως παιδί.

Αυτή η εικόνα του Θεού ως παιδιού συνεχίζει να λάμπει μέσα από τις εικόνες και τα αναρίθμητα έργα τέχνης, φανερώνοντας πώς ό,τι είναι ουσιαστικότερο και πλέον χαρμόσυνο στο Χριστιανισμό βρίσκεται ακριβώς εδώ, σ’ αυτήν την αιώνια παιδικότητα του Θεού. Οι ενήλικες, ακόμη και αυτοί που «συμπαθούν περισσότερο τα θρησκευτικά θέματα», περιμένουν και προσδοκούν από τη θρησκεία να δώσει εξηγήσεις και αναλύσεις, τη θέλουν έξυπνη και σοβαρή. Οι αντίπαλοι της είναι εξίσου σοβαροί, και, τελικά, τόσο βαρετοί, καθώς αντιμετωπίζουν τη θρησκεία μ’ ένα χαλάζι από «ορθολογικές» σφαίρες. Στην κοινωνία μας δεν υπάρχει καμιά φράση που να μεταφέρει καλύτερα την περιφρόνησή μας από το να χαρακτηρίσουμε κάτι λέγοντας πώς «είναι παιδιάστικο». Μ’ άλλα λόγια, δεν είναι για τους ενήλικες, τους έξυπνους και σοβαρούς. Έτσι τα παιδιά μεγαλώνουν και γίνονται εξίσου σοβαρά και βαρετά. Ο Χριστός όμως είπε, «γέννησθε ως τα παιδία» (Ματθ. 18,3). Τι σημαίνει αυτό; Τι λείπει από τους ενήλικες, ή καλύτερα, τι έχει στραγγαλισθεί, καταπνιγεί, εκμηδενισθεί από ένα παχύ στρώμα ενηλικιότητας; Δεν είναι πάνω απ’ όλα αυτή η ικανότητα, η τόσο χαρακτηριστική των παιδιών, να θαυμάζουν, να αγαλλιούν και το πιο σπουδαίο να είναι γνήσια στη χαρά και στη λύπη; Η ενηλικίωση στραγγαλίζει επίσης την ικανότητα να εμπιστεύεσαι, να αυτοεγκαταλείπεσαι, να αφήνεσαι τελείως στην αγάπη και να πιστεύεις με όλη σου την ύπαρξη. Τελικά τα παιδιά παίρνουν στα σοβαρά ό,τι οι ενήλικες δεν μπορούν πλέον να αποδεχθούν: τα όνειρα, αυτά που διασπούν την καθημερινή μας εμπειρία και την κυνική μας καχυποψία, αυτό το βαθύ μυστήριο του κόσμου και καθετί που αποκαλύπτεται στους αγίους, στα παιδιά και στους ποιητές.

Έτσι μόνο όταν εισχωρήσουμε στο παιδί που ζει κρυμμένο μέσα μας, μπορούμε να κάνουμε δικό μας το χαρμόσυνο μυστήριο του Θεού που έρχεται προς εμάς «ως παιδίον». Το παιδί δε διαθέτει ούτε κύρος ούτε εξουσία, όμως η απουσία ακριβώς του κύρους το αναδεικνύει σε βασιλιά, πηγή της βαθιάς του δύναμης είναι η ανικανότητα να υπερασπιστεί τον εαυτό του και η τρωτότητά του. Το παιδί σ’ αυτή τη μακρινή σπηλιά της Βηθλεέμ δεν έχει επιθυμία ώστε να το φοβόμαστε, εισέρχεται στις καρδιές μας χωρίς να μας εκφοβίζει, χωρίς να επιδεικνύει το κύρος και τη δύναμή του, αλλά μόνο με την αγάπη. Μάς δίνεται ως παιδί, και μόνο ως παιδιά μπορούμε με τη σειρά μας να το αγαπήσουμε και να δοθούμε σ’ αυτό. Ο κόσμος κυβερνάται από τη δύναμη και την εξουσία, μάς απελευθερώνει απ’ όλα αυτά. Το μόνο που επιθυμεί από μας είναι η αγάπη μας, που προσφέρεται με ελευθερία και χαρά, το μόνο που επιθυμεί από μας είναι να του δώσουμε την καρδιά μας. Και τη δίνουμε σ’ ένα ανυπεράσπιστο παιδί, που εμπνέει όμως τεράστια εμπιστοσύνη.

Με τη γιορτή των Χριστουγέννων η Εκκλησία μάς αποκαλύπτει ένα μυστήριο χαράς: το μυστήριο μιάς ελεύθερα προσφερόμενης αγάπης που δεν επιβάλλεται σε κανένα. Μιας αγάπης ικανής να δει, να αναγνωρίσει και να αγαπήσει το Θεό στο πρόσωπο του θείου Παιδιού, και να γίνει έτσι δώρο μιας νέας ζωής.

ΥΜΝΟΙ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ ΘΡΑΣΥΒΟΥΛΟΣ ΣΤΑΝΙΤΣΑΣ

Μήνυμα Αρχιεπισκόπου Ιερωνύμου για τα Χριστούγεννα

«Χριστός γεννᾶται, δοξάσατε». «Ἰδών ὁ Κτίστης ὀλλύμενον, τόν ἄνθρωπον χερσίν, ὅν ἐποίησε, κλίνας οὐρανούς κατέρχεται»! Ἀδελφοί μου καί τέκνα ἐν Κυρίῳ ἀγαπητά,«Χριστός γεννᾶται, – χαρά στόν κόσμο» τραγουδᾶ τέτοιες μέρες, ἐδῶ καί αἰῶνες ὁ λαός μας, ἀκόμα καί σέ περιόδους θλιβερές καί δύσκολες στό διάβα τῆς Ἱστορίας. «Χριστός γεννᾶται», καί λάμπει πάλι τό φῶς πού προσανατολίζει τά βήματά μας γιά νά συναντήσουμε τήν ἐλπίδα καί νά ἀποκτήσουν οἱ προσδοκίες μας ὑπόσταση, νόημα καί σκοπό.

«Χριστός γεννᾶται» σημαίνει πώς ἄμεσα καί ψηλαφητά γνωρίζουμε ὅτι ὁ Θεός γίνεται ἄνθρωπος καί βαδίζει τόν δρόμο τῆς ταπεινώσεως καί τῆς θυσίας, γιά νά βρεῖ ὁ ἄνθρωπος τήν ἀφετηρία μίας νέας ζωῆς. Γιά νά βρεῖ ὁ καθένας τόν τρόπο, τό δικαίωμα καί τή δυνατότητα νά ἀλλάξει τόν ἑαυτό του καί τόν κόσμο γύρω του. Ὁ δρόμος πού ἀνοίγει μπροστά μας ὁ Χριστός εἶναι ὁδός σωτηρίας, ἐλπίδας καί θετικῆς προσδοκίας. Καί, συνάμα, πρόσκληση ἐνεργοποιήσεως τῶν συνειδήσεων γιά νά γίνουν ἡ ζωή μας, ὁ κόσμος καί τό αὔριο καλύτερα καί φωτεινότερα.

Ἡ πατρίδα μας βιώνει κρίσιμες καί ὀδυνηρές στιγμές ἀγωνίας καί ἀβεβαιότητας γιά τόν ἐπιούσιο τοῦ λαοῦ της καί γιά τό αὔριο. Οἱ ὧρες πού ζοῦμε εἶναι ὧρες δοκιμασίας τῆς πίστης, τῶν χριστιανικῶν μας ἀξιῶν καί αἰσθημάτων, ἀλλά καί τῆς μέχρι τώρα βιοτῆς μας. Καλούμαστε ὅλοι, ὁ καθένας μέ τίς γνώσεις, τίς ἱκανότητες καί τά χαρίσματά του, νά συμβάλουμε στή σωτηρία τοῦ τόπου μας καί νά σταθοῦμε στό πλευρό τοῦ δοκιμαζόμενου συνανθρώπου μας στή γειτονιά, στόν τόπο ἐργασίας του ἤ στόν δρόμο. Καί πρώτιστα καλούμαστε νά στηρίξουμε ἐκεῖνον πού δέν ἔχει ἐργασία καί στέγη.

Ἐκεῖνον πού χρειάζεται ζεστασιά καί φαγητό. Σήμερα, ὅσο ποτέ στό πρόσφατο παρελθόν, εἶναι ἐπείγουσα ἀνάγκη νά συνεχίσουμε νά δείχνουμε γενναιοφροσύνη, ἀλληλεγγύη καί ἐθελοντική προσφορά. Ἤδη, μέ τίς φιλότιμες προσπάθειες ὅλων μας, ἡ ἀλληλεγγύη καί ἡ ἀλληλοϋποστήριξη παίρνουν σάρκα καί ὀστά μέ ἐντυπωσιακά ἀποτελέσματα, ἀναβιώνοντας τό πρωτοχριστιανικό βίωμα τῆς κοινωνίας τῆς ἀγάπης. Εἶναι καιρός νά ξαναανακαλύψουμε τήν Ἐκκλησία ὡς κοινωνία προσώπων πού ζοῦν μέ τήν ἀγάπη ὡς τρόπο ζωῆς. «Χριστός γεννᾶται» ἀνάμεσά μας.

Σέ ἕναν κόσμο πού μοιάζει νά καταρρέει καί ἀναζητᾶ ἕνα φῶς, ὅπως τοῦ ἀστέρα τῆς Βηθλεέμ, γιά νά τοῦ δείξει πῶς νά κάμει νέα ἀρχή καί πρός τά ποῦ νά πορευτεῖ. Ὁ λαός μας γνωρίζει νά ἐπιβιώνει σέ δύσκολους καιρούς καί ἔχει τήν ἱκανότητα νά ἀξιοποιεῖ τίς δυνατότητές του καί τόν πλοῦτο πού κρύβουν ἡ εὐλογημένη μας γῆ καί θάλασσα. Γνωρίζει νά συνθέτει καί νά γονιμοποιεῖ ἀποτελεσματικά τόν κόπο τῶν ἐργαζομένων, τή σοφία τῶν λογίων καί τή γνώση τῶν ἀνωτάτων ἐκπαιδευτικῶν ἱδρυμάτων καί ἐρευνητικῶν κέντρων μέ τρόπο ἐναρμόνιο καί καρποφόρο. Ἀρκεῖ νά ὑποστηριχτεῖ στόν ἀγώνα του καί νά ἔχει ὅραμα καί ἐλπίδα.

Καί αὐτό τό γνωρίζει καλά ἡ Ἐκκλησία μας. Γι αὐτό στήριξε καί θά στηρίζει πνευματικά καί ἔμπρακτα τήν προσπάθεια τοῦ λαοῦ μας γιά μιά νέα ἀρχή καί θά σταθεῖ ἀρωγός ὅπου μπορεῖ νά ἐνισχύσει τόν λαό μας. Εἶναι καιρός νά ἀρθοῦν τά ἐμπόδια, ὥστε αὐτή ἡ λίγη περιουσία πού ἀπέμεινε στήν Ἐκκλησία νά τῆς ἐπιτραπεῖ νά τήν ἀξιοποιήσει πρός ὄφελος τοῦ λαοῦ μας. Καί ὅποιος ἐπιθυμεῖ νά ἐργαστεῖ στήν ἑλληνική γῆ, συμβάλλοντας στή διατροφική ἐπάρκεια τῆς χώρας καί στήν ἀνάπτυξη σύγχρονων ἐξαγώγιμων προϊόντων καλλιέργειας καί βοσκῆς, ἄς γνωρίζει ὅτι, ὅση λίγη γῆ ἀνήκει ἀκόμα στήν Ἐκκλησία, θά εἶναι στή διάθεσή του.

«Χριστός γεννᾶται» καί τό νόημα τῶν Χριστουγέννων μᾶς δίνει τό δικαίωμα νά παρακαλέσουμε τό Ἑλληνικό κράτος νά σκύψει πάνω ἀπό τούς συνανθρώπους μας καί σέ αὐτές τίς δύσκολες ὧρες πού διέρχεται ὁ τόπος νά ἀφήσουμε πίσω πολιτικές ἐπιλογές πού στηρίζουν τούς λίγους σέ βάρος τῶν πολλῶν. Μᾶς δίνει, ἐπίσης, τό δικαίωμα νά καλέσουμε ὅσους διαθέτουν πλοῦτο νά τόν θέσουν στήν ὑπηρεσία τῶν συνανθρώπων μας.

Χρειάζεται ἐπειγόντως νά δείξουμε ὅλοι ἀλληλεγγύη, ἀνθρωπιά, ἀγάπη καί εὐαισθησία καί εἶναι ζωτικῆς σημασίας νά στηριχθοῦν μέ κάθε τρόπο ἡ περίθαλψη, ἡ μόρφωση καί ἡ ἐπιβίωση τῶν Ἑλλήνων.Τό λοιπόν, «δεῦτε ἴδωμεν πιστοί, ποῦ ἐγεννήθη ὁ Χριστός» καί ἄς γίνουν τά φετινά Χριστούγεννα ἀφετηρία μίας νέας ἀρχῆς καί μίας πορείας ἀνοδικῆς γιά τόν τόπο μας καί γιά τόν καθένα προσωπικά. Ἄς μήν ξεχνᾶμε ὅτι «μέθ’ ἡμῶν ὁ Θεός» καί παλαιότερα καί τώρα καί πάντοτε.Καλά καί εὐλογημένα Χριστούγεννα».

 

Πατριαρχικὴ Ἀπόδειξις ἐπί τοῖς Χριστουγέννοις (2012).

Ἀριθμ. Πρωτ. 1124

ΠΑΤΡΙΑΡΧΙΚΗ ΑΠΟΔΕΙΞΙΣ
ΕΠΙ ΤΟΙΣ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΟΙΣ

+ Β Α Ρ Θ Ο Λ Ο Μ Α Ι Ο Σ
ΕΛΕῼ ΘΕΟΥ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΩΣ,
ΝΕΑΣ ΡΩΜΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΣ ΠΑΤΡΙΑΡΧΗΣ
ΠΑΝΤΙ Τῼ ΠΛΗΡΩΜΑΤΙ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ
ΧΑΡΙΝ, ΕΛΕΟΣ ΚΑΙ ΕΙΡΗΝΗΝ
ΠΑΡΑ ΤΟΥ ΕΝ ΒΗΘΛΕΕΜ ΓΕΝΝΗΘΕΝΤΟΣ
ΣΩΤΗΡΟΣ ΧΡΙΣΤΟΥ
* * *

"Χριστός γεννᾶται˙ δοξάσατε. Χριστός ἐπί γῆς˙ ὑψώθητε."

Ἄς πανηγυρίσωμεν χαρμοσύνως τήν ἄφατον Θεοῦ συγκατάβασιν. Οἱ Ἄγγελοι προηγοῦνται ψάλλοντες "δόξα ἐν ὑψίστοις Θεῷ καί ἐπί γῆς εἰρήνη, ἐν ἀνθρώποις εὐδοκία".

Ἐπί τῆς γῆς ὅμως βλέπομεν καί βιοῦμεν πολέμους καί ἀπειλάς πολέμων. Καί ὅμως δέν
ἀναιρεῖται ἐκ τούτου ἡ χαρμόσυνος ἀ γ γ ε λ ί α. Ἡ ε ἰ ρ ή ν η, πράγματι ἦλθεν ἐπί τῆς γῆς διά τῆς καταλλαγῆς, ἐν τῷ προσώπῳ Ἰησοῦ Χριστοῦ, τοῦ Θεοῦ καί τῶν ἀνθρώπων. Ἀλλά, ἀτυχῶς, δέν κατηλλάγημεν, παρά τό ἅγιον θέλημά Του, οἱ ἄνθρωποι μεταξύ μας. Διακείμεθα ἐχθρικῶς πρός ἀλλήλους. Διακρινόμεθα διά φανατισμούς ὡς πρός τάς θρησκευτικάς καί πολιτικάς μας πεποιθήσεις, διά πλεονεξίαν ὡς πρός τήν ἀπόκτησιν τῶν ἀγαθῶν, διά ἐπεκτατισμόν ὡς πρός τήν ἄσκησιν τῆς πολιτικῆς ἐξουσίας. Καί οὕτω συγκρουόμεθα πρός τούς συνανθρώπους μας.

Ὁ πεφωτισμένος αὐτοκράτωρ τῶν Ρωμαίων Ἅγιος Κωνσταντῖνος ὁ Μέγας, διά τοῦ Διατάγματος τῶν Μεδιολάνων, τοῦ ἐκδοθέντος ἐν ἔτει 313 μετά Χριστόν, ἐθέσπισε τήν ἐλευθέραν ἄσκησιν τῆς χριστιανικῆς πίστεως, παραλλήλως καί τήν ἐλευθέραν ἄσκησιν πάσης ἄλλης θρησκείας. Δυστυχῶς, μετά τήν πάροδον, ἔκτοτε, χιλίων ἑπτακοσίων ἀκριβῶς ἐτῶν, ἐξακολουθοῦν ἀσκούμενοι κατά τόπους θρησκευτικοί διωγμοί κατά χριστιανῶν ἤ ἄλλων χριστιανικῶν μειονοτήτων.

Παραλλήλως, οἱ οἰκονομικοί ἀνταγωνισμοί ἐντείνονται παγκοσμίως καί ἡ ἐπιδίωξις τοῦ προσκαίρου κέρδους προωθεῖται ὡς κεφαλαιώδης σκοπός. Αἱ θλιβεραί συνέπειαι τῆς ὑπερσυγκεντρώσεως τοῦ πλούτου εἰς χεῖρας ὀλίγων καί τῆς οἰκονομικῆς ἐξαθλιώσεως μεγάλων ἀνθρωπίνων μαζῶν παραβλέπονται. Ἡ δυσαναλογία αὕτη, ἡ ὁποία χαρακτηρίζεται παγκοσμίως ὡς ο ἰ κ ο ν ο μ ι κ ή κ ρ ί σ ι ς, εἶναι κατ᾿ οὐσίαν ἀπότοκος τῆς ἠ θ ι κ ῆ ς κ ρ ί σ ε ω ς. Εἰς τήν ἠθικήν ταύτην κρίσιν, ἀτυχῶς ἡ ἀνθρωπότης δέν δίδει τήν πρέπουσαν σημασίαν. Πρός δικαιολόγησιν τῆς στάσεώς της ἐπικαλεῖται τήν ἐλευθερίαν τῶν συναλλαγῶν. Ἡ ἐλευθερία ὅμως τῶν συναλλαγῶν δέν ἐπιτρέπει τό ἔγκλημα. Καί ἐγκληματική συμπεριφορά δέν εἶναι μόνον ἡ περιγραφομένη εἰς τούς ποινικούς κώδικας. Εἶναι καί ἐκείνη ἡ ὁποία, ἄν καί δέν προβλέπεται ὑπό τῶν ἐπιταγῶν τῶν ποινικῶν νόμων, ὑφαρπάζει τόν πλοῦτον τῶν ἄλλων διά καταλλήλων μεθοδεύσεων. Ἐφ᾿ ὅσον ὁ νόμος δέν ἐπιβάλλεται, αἱ ἀντιδράσεις τῶν θιγομένων πολιτῶν ἐκδηλοῦνται πολλάκις ἀνεξελέγκτως καί προκαλοῦν διασάλευσιν τῆς κοινωνικῆς εἰρήνης.

Παρακολουθοῦντες, λοιπόν, ἀπό τοῦ Οἰκουμενικοῦ ἡμῶν Πατριαρχείου, τά "σημεῖα τῶν καιρῶν", κατά τά ὁποῖα "ἀκούονται" πανταχόθεν καί βιοῦνται "πόλεμοι καί ἀκαταστασίαι" καί ἐγείρεται ἔθνος ἐπί ἔθνος καί βασιλεία ἐπί βασιλείαν, σεισμοί τε μεγάλοι κατά τόπους καί λιμοί καί λοιμοί, φόβητρά τε καί σημεῖα ἀπ᾿ οὐρανοῦ μεγάλα παρουσιάζονται (πρβλ. Λουκ. κα΄, 10-12), βιοῦντες δέ ἐμπραγμάτως τό Βασιλειανόν, ὅτι "τῆς ἀγάπης ἐξαίρετα δύο ταῦτα· τό λυπεῖσθαι μέν καί ἀγωνιᾶν ἐφ᾿ οἷς βλάπτεται ὁ ἀγαπώμενος, χαίρειν δέ καί ἀγωνίζεσθαι ὑπέρ τῆς ὠφελείας αὐτοῦ·...ὁ δέ μή οὕτω συνδιατιθέμενος φανερός ἐστι μή ἀγαπῶν τόν ἀδελφόν" (Μ. Βασιλείου, Ὅροι κατ᾿ ἐπιτομήν, P.G. 31, 1200Α), κηρύττομεν ἀπό τῆς Ἱερᾶς ταύτης Καθέδρας τοῦ Κέντρου τῆς Ὀρθοδοξίας τό ἐπί θύραις νέον Ἔτος ὡς Ἔ τ ο ς Π α ν α ν θ ρ ω π ί ν η ς Ἀ λ λ η λ ε γ γ ύ η ς.

Ἐλπίζομεν ὅτι οὕτω θά εὐαισθητοποιήσωμεν ἀρκετάς καρδίας τῶν μελῶν τῆς ἀνθρωπότητος ἐπί τοῦ προβλήματος τῆς μεγάλης καί ἐκτεταμένης πτωχείας καί ἐπί τῆς ἀνάγκης λήψεως μέτρων, πρός ἀνακούφισιν τῶν πεινώντων καί δυστυχούντων.

Ζητοῦμεν, ὡς πνευματικός ἐκκλησιαστικός ἡγέτης, τήν σύμπραξιν ὅλων τῶν καλῆς θελήσεως προσώπων καί Κυβερνήσεων διά τήν πραγματοποίησιν ἐπί τῆς γῆς τῆς τοῦ Κυρίου ε ἰ ρ ή ν η ς. Τῆς εἰρήνης, τήν ὁποίαν ἐπηγγέλθησαν οἱ Ἄγγελοι καί ἔφερε τό βρέφος Ἰησοῦς. Ἐπιθυμοῦντες τήν ἀληθῆ εἰρήνην ταύτην, τήν πάντα νοῦν ὑπερέχουσαν, ὀφείλομεν νά τήν ἐπιδιώκωμεν ἐμπράκτως, μή ἀδιαφοροῦντες διά τάς ἀδυναμίας, πνευματικάς καί ὑλικάς, τοῦ συνανθρώπου, ὑπέρ τοῦ ὁποίου Χριστός κατῆλθεν εἰς τόν κόσμον.

Ἡ ἀγάπη καί ἡ εἰρήνη εἶναι γνωρίσματα τῶν Μαθητῶν καί Ἀποστόλων τοῦ Κυρίου καί παντός Χριστιανοῦ. Ὅθεν, προτρεπόμεθα ἑαυτούς καί ἀλλήλους, ὅπως κατά τό ῎Ε τ ο ς τοῦτο τῆς Π α ν α ν θ ρ ω π ί ν η ς Ἀ λ λ η λ ε γ γ ύ η ς καταβάλλωμεν ὡς ἄτομα καί ὡς λαοί, συνειδητάς προσπαθείας διά τήν ἄμβλυνσιν τῶν ἀπανθρώπων συνεπειῶν τῶν μεγάλων ἀνισοτήτων καί διά τήν ἀναγνώρισιν ὑπό πάντων τοῦ δικαιώματος τῶν ἀσθενεστέρων πρός ἀπόλαυσιν τῶν ἀπαραιτήτων διά τήν ζωήν τοῦ ἀνθρώπου ἀγαθῶν.

Τοιουτοτρόπως θά ἴδωμεν πραγματοποιουμένην ἐν τῷ μέτρῳ τοῦ ἀνθρωπίνως
ἐφικτοῦ καί ἐπί τῆς γῆς τήν εἰρήνην.

Προσκυνοῦντες μεθ᾿ ἁπάσης τῆς αἰσθητῆς καί τῆς νοητῆς κτίσεως τήν ἐκ Παρθένου ἐπί γῆς ἐνδημίαν τοῦ Υἱοῦ καί Λόγου τοῦ Θεοῦ καί κλίνοντες γόνυ ἐνώπιον τοῦ Βρέφους ᾽Ιησοῦ, τοῦ φωτισμοῦ καί σωτῆρος μας, τοῦ ὑπερασπιστοῦ τῆς ζωῆς μας, διερωτώμεθα ἀληθῶς μετά τοῦ Ψαλμῳδοῦ τίνα φοβηθησόμεθα ἤ ἀπό τίνος δειλιάσωμεν (πρβλ. Ψαλμ. 26) οἱ χριστιανοί, ἐφ᾿ ὅσον "ἐτέχθη ἡμῖν σήμερον Σωτήρ" (πρβλ. Λουκ. β΄ 11), "ὁ Κύριος τῶν δυνάμεων καί βασιλεύς τῆς δόξης" (πρβλ. Ψαλμ. 23);

Εὐχόμεθα καί προσευχόμεθα ἐκτενῶς καί ὁλοκαρδίως ὅπως τό ἀνατέλλον ἔτος 2013 καταστῇ διά πάντας ἔτος πανανθρωπίνης ἀλληλεγγύης, ἐλευθερίας, καταλλαγῆς, εὐδοκίας, εἰρήνης καί εὐφροσύνης καί ὅπως ὁ ἐν Σπηλαίῳ τεχθείς προαιώνιος Λόγος τοῦ Πατρός, ὁ ἑνώσας τούς ἀγγέλους καί τούς ἀνθρώπους ἐν ἑνί τάγματι καί ποιήσας εἰρήνην ἐπί τῆς γῆς, χαρίζῃ εἰς πάντας ὑπομονήν, ἐλπίδα καί δύναμιν καί εὐλογῇ τόν κόσμον διά τῶν θείων δωρεῶν τῆς ἀγάπης Αὐτοῦ. Ἀμήν.

Φανάριον, Χριστούγεννα ,βιβ´
+ Ὁ Κωνσταντινουπόλεως
διάπυρος πρός Θεόν εὐχέτης πάντων ὑμῶν

Μήνυμα Πάπα και Πατριάρχη Αλεξανδρείας για τα Χριστούγεννα

 

Δύο χιλιετίες πριν ο Θεός απεκάλυψε την απεριόριστη ευσπλαχνία Του προς τον άνθρωπο: «ούτω γαρ ηγάπησεν ο Θεός τόν κόσμον, ώστε τον Υιόν Αυτού τον μονογενή έδωκεν, ίνα πας ο πιστεύων εις Αυτόν μη απόληται αλλ’ έχη ζωήν αίωνιον» (Ιω. 3,16). Ο Υιός και Λόγος του Θεού κενώθηκε, πήρε τη μορφή δούλου.

Γεννήθηκε ως άνθρωπος και ταπεινώθηκε ως άνθρωπος. Αποδέχθηκε την ανθρωπότητα, παρά την ετερότητα.

Έγινε Εκείνος μέσω του Οποίου το γένος των ανθρώπων επανενώθηκε με τον Θεό.

Η φιλοξενία του ανθρώπου από τον Θεό στο πρόσωπο του Ιησού Χριστού αναδείχθηκε σε πρότυπο φιλοξενίας στη σχέση μας με τους άλλους.

Η φιλοξενία αυτή σημαίνει κένωση του εαυτού μας και απροϋπόθετη αποδοχή των άλλων. Η φιλοξενία αυτή δεν περιορίζεται μόνο στα μέλη της δικής μας κοινότητας.

Ο Ενανθρωπήσας Ιησούς μας καλεί να αγαπούμε ακόμη και τους εχθρούς μας και να προσευχόμαστε γι΄ αυτούς.

Επέλεξε έναν "ξένο", τον Σαμαρείτη, για να δείξει την ανάγκη εκπλήρωσης της εντολής για την αγάπη προς τον πλησίον. Επέκτεινε τη φιλοξενία Του σε όλους όσους είχαν ανάγκη συμπόνιας.

Προσέφερε φιλοξενία σε όσους είχαν σπρωχθεί στο περιθώριο της κοινωνίας. Ο Ίδιος συχνά αντιμετώπισε την αδυναμία των ανθρώπων να Τον καταλάβουν.

Ο Ίδιος συχνά βίωσε την απόρριψη και αναζήτησε την φιλοξενία.

Προσφιλέστατοι αδελφοί,

Το παράδειγμα του Ιησού Χριστού που αγκάλιασε τους καταφρονημένους, προσέφερε φιλοξενία προς τους ξένους και αποδέχτηκε τους άλλους ας γίνει πηγή έμπνευσης για τη δική μας κοινωνική συμπεριφορά προς όσους έχουν ανάγκη φιλοξενίας. Στις μέρες μας οφείλουμε να κάνουμε πράξη την φιλοξενία όχι μόνο ως παροχή βοήθειας προς τους άλλους.

Στις μέρες μας οφείλουμε να βιώνουμε την φιλοξενία ως άνοιγμα προς τους άλλους.

Ένα άνοιγμα θεμελιωμένο στο σεβασμό της αξίας όλων των ανθρώπων αδιακρίτως.

Ένα άνοιγμα βασισμένο στην ακλόνητη πίστη ότι ο Θεός μας συναντά καθημερινά στην ειρηνική και αγαπητική επαφή μας με τους συνανθρώπους μας· συνανθρώπους αγνώστους προς εμάς, φτωχούς και βασανισμένους· αλλά και συνανθρώπους εθνικά, πολιτισμικά και θρησκευτικά ξένους προς εμάς.

Η αποδοχή του άλλου είναι η απόδειξη της αληθινής φιλοξενίας. Η αποδοχή του άλλου είναι η πραγματοποίηση της εντολής "αγάπα τον πλησίον ως σεαυτόν".

Η αποδοχή του άλλου μπορεί να αλλάξει τον άλλο, όπως μπορεί να αλλάξει και εμάς.

Αυτό είναι το μήνυμα που σας στέλνω από την Αφρική, τη γη όπου ο Θεός μας μιλά μέσω των άλλων για να μας διδάξει και να μας μεταμορφώσει· τη γη όπου ο Θεός χρησιμοποιεί εμάς για να μεταμορφώσει τους άλλους.

Χρόνια Πολλά!

†Ο Πάπας καί Πατριάρχης Αλεξανδρείας και πάσης Αφρικής

Θ Ε Ο Δ Ω Ρ Ο Σ Β΄

Εν τη Μεγάλη Πόλει
της Αλεξανδρείας
Χριστούγεννα 2012

 

Πηγή:  http://www.romfea.gr/patriarxeia/patriarxeia/patriarxeio-alexandreias/14921-2012-12-19-18-55-39



 

Μήνυμα του Πατριάρχη Ιεροσολύμων Θεοφίλου Γ’ για τα Χριστούγεννα

 

Η ανά τα πέρατα του κόσμου Ανατολική Ορθόδοξος Εκκλησία εορτάζει κατ' αυτάς και πάλιν τας πανευφροσύνους, πανεκλάμπρους και πανενδόξους εορτάς των Χριστουγέννων. Εν τη τελέσει των εορτών τούτων η Εκκλησία αναμιμνήσκεται μετά χαράς, ευχαριστίας και δοξολογίας την ανείκαστον φιλανθρωπίαν του Θεού.

Η φιλανθρωπία αύτη εξεδηλώθη εν τη δημιουργία του κόσμου και τη πλάσει του ανθρώπου πάλαι κατ' αρχάς και τη αενάω και ακαταπαύστω Αυτού σοφή προνοία και κυβερνήσει εις το διηνεκές. Αύτη όμως υπερέβη παν μέτρον και όριον, πάντα νουν και πάσαν έννοιαν, ότε ο Θεός επ' εσχάτων των χρόνων ηυδόκησε να επισκεφθή τον άνθρωπον εν τη πτώσει αυτού και ταπεινώσει, εν τη ταλαιπωρία αυτού και εξουθενώσει υπό της δουλείας του διαβόλου. Ότε κατά τον θεοφόρον Πατέρα Άγιον Γρηγόριον τον Παλαμάν Αρχιεπίσκοπον Θεσσαλονίκης «ο αρχηγός της ζωής υπερβολή φιλανθρωπίας και αγαθότητος υπέρ ημών εκινήθη, ηράσθη της σωτηρίας του πλαστουργήματος Αυτού» και απέστειλεν εις τον κόσμον τον Υιόν Αυτού τον Μονογενή «γενόμενον υπό γυναικός, γενόμενον υπό νόμον, ίνα τους υπό νόμον εξαγοράση, ίνα την υιοθεσίαν απολάβωμεν» (Γαλ. 4, 4-5).

Τούτο το μυστήριον της προσλήψεως του ανθρώπου υπό του Θεού έλαβε χώραν εις το ιστορικόν γίγνεσθαι του ανθρώπου, εν τόπω και χρόνω, επί Καίσαρος Οκταβιανού Αυγούστου και εν Βηθλεέμ της Ιουδαίας.

Εις Βηθλεέμ της Ιουδαίας εγεννήθη κατά σάρκα ο εις Ναζαρέτ της Γαλιλαίας εκ Πνεύματος Αγίου και Μαρίας της Παρθένου συλληφθείς, σαρκωθείς και ενανθρωπήσας Υιός και Λόγος του Θεού, ο Ιησούς Χριστός, ο Σωτήρ ημών και Λυτρωτής του κόσμου. Κατά τον θεηγόρον Πατέρα Άγιον Κύριλλον Αλεξανδρείας «ο Μονογενής Υιός του Θεού μένων φύσει Θεός, καθ' ημάς γέγονεν άνθρωπος, συνήψεν ημάς δι' Εαυτού τω Θεώ και Πατρί, αμνησικάκως απήλλαξε της διιστώσης ημάς αμαρτίας και εδικαίωσε τη πίστει και γαρ Αυτός εστι η ειρήνη ημών».

Τούτο το ξένον και παράδοξον μυστήριον η γη του Σπηλαίου τούτου και η εν αυτώ φάτνη των αλόγων ζώων υπεδέχθη. Ποιμένες αγραυλούντες εις την πλησιόχωρον αυτών κώμην των ποιμένων, προτραπέντες υπό των αγγέλων, ενταύθα προσήλθον και έκθαμβοι είδον «βρέφος κείμενον εν τη φάτνη» (Λουκ. 2, 16-17). Μάγοι εξ Ανατολών υπό αστέρος οδηγούμενοι, αφίχθησαν ενταύθα και «προσήνεγκον τα δώρα αυτών, χρυσόν και λίβανον και σμύρναν εις τον τεχθέντα Βασιλέα» (Ματθ. 2,11). Άγγελοι έψαλαν εις τον ουρανόν τον αγγελικόν ύμνον: «Δόξα εν υψίστοις Θεώ και επί γης ειρήνη, εν ανθρώποις ευδοκία» (Λουκ. 2, 14).

Το μήνυμα τούτο της ειρήνης και συνδιαλλαγής βιοί και διαλαλεί η Εκκλησία σήμερον έως εσχάτου της γης. Ιδιαιτέρως δε η των Ιεροσολύμων Εκκλησία, η Εκκλησία των Αγίων Τόπων και η εν αυτή Αγιοταφιτική Αδελφότης μετά του ευσεβούς ποιμνίου αυτής, εορτάζει το μυστήριον τούτο κατά την αρχαίαν αυτής τάξιν εις το Θεοδέγμον Σπήλαιον και την επ' αυτού ένδοξον Κωνσταντίνειον Βασιλικήν, την υπερβαίνουσαν την δύναμιν του χρόνου και τας ανθρωπίνους ιστορικάς πολιτικάς μεταλλαγάς και ισταμένην εις αψευδές μαρτύριον καταβάσεως του ουρανού προς την γην και συγκαταβάσεως του Θεού προς τον άνθρωπον.

Από του Αγίου Τόπου τούτου η Εκκλησία των Ιεροσολύμων διαλαλεί σήμερον και πάλιν προς όλα τα πέρατα του κόσμου ότι ο Χριστός ετέχθη και ο άνθρωπος ηλευθερώθη. Χριστός εταπεινώθη και ο άνθρωπος έως ουρανού ανυψώθη. Χριστός εφανερώθη και αι δυνάμεις του κακού απηλάθησαν. Χριστός διέφυγε και διεσώθη από της σφαγής εις Αίγυπτον και Ηρώδης ο θηριώδης έμεινε ληρώδης. Τα νήπια εθανατώθησαν ως πρώτοι μάρτυρες της του Χριστού ενανθρωπήσεως, κατά σάρκα γεννήσεως και επί γης ευεργετικής παρουσίας Αυτού, ακολουθηθέντα υπό εκατομμυρίων μαρτύρων εις την ζωήν και ιστορίαν της Εκκλησίας προς δόξαν Αυτού. Εν ταυτώ συμπάσχουσα η Εκκλησία Ιεροσολύμων προσεύχεται υπέρ των θυμάτων της παγκοσμίου οικονομικής κρίσεως, της βίας της τρομοκρατίας και του πολέμου, των προσφύγων, ιδιαιτέρως δε των εκ της Συρίας και λοιπών θυμάτων της εν αυτή μαινομένης συρράξεως και της δικαίας επιλύσεως του θρησκευτικού και πολιτικού προβλήματος της Μέσης Ανατολής.

Από του θεοδέγμονος Σπηλαίου τούτου απευθύνομεν τας Πατριαρχικάς και Πατρικάς ημών ευχάς και ευλογίας παντί τω ευσεβεί Ημών ποιμνίω, τω διαβιούντι εις Γην την Αγίαν, την κληρωθείσαν υπό Οικουμενικών Συνόδων τω Ιεροσολυμιτικώ Θρόνω, και οπουδήποτε γης εν τη ξένη και εις πάντας τους ευλαβείς προσκυνητάς τους επισκεπτομένους αυτήν κατά τας αγίας ταύτας εορτάς του Δωδεκαημέρου υπέρ υγείας αυτών, ειρήνης και σωτηρίας.

 

Πηγή: http://www.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_kathremote_1_20/12/2012_475314

 

Αναστάσιος Αλβανίας: Χριστούγεννα 2012 - Με καρτερική Υπομονή

 

 

“Ο δε Κύριος κατεθύναι υμών τας καρδίας …

εις την υπομονήν του Χριστού” (Β΄ Θεσ. 3:5)

Ο Λυτρωτής του κόσμου, την έλευση του Οποίου εορτάζουμε τα Χριστούγεννα, δεν ήλθε στη γη ως βιαστικός και ορμητικός ηγέτης να ανατρέψει διαμιάς την αμαρτωλή πραγματικότητα. Ο Λόγος του Θεού, γενόμενος άνθρωπος, δεν ζήτησε να διορθώσει τα πάντα σε λίγο διάστημα, να επιβάλει με ισχύ κοσμική τις αρχές που διακήρυξε για μια νέα δίκαιη κοινωνία. Από τα πρώτα χρόνια της παρουσίας Του μέσα στην ιστορία του ανθρωπίνου γένους, κινήθηκε με θαυμαστή ΥΠΟΜΟΝΗ: Υπομονή στην αδιαφορία των κατοίκων της Βηθλεέμ, που δεν Τού προσέφεραν ούτε ένα λιτό κατάλυμα. Υπομονή στην παρανοϊκή εχθρότητα της πολιτικής εξουσίας, που αισθάνθηκε ότι απειλείται και έσπευσε να πάρει τα πιο βίαια μέτρα εναντίον Του. Υπομονή στις συνθήκες της ξενητειάς, όταν αναγκάσθηκε, μαζί με τη μητέρα Του και τον προστάτη Του Ιωσήφ, να καταφύγει σε ξένο τόπο, στην Αίγυπτο. Και αργότερα, για χρόνια πολλά, εργάσθηκε χειρονακτικά με υπομονή, συμμετέχοντας σιωπηλά στον μόχθο του απλού λαού.

Και όταν έφθασε ο χρόνος για τη δημόσια αποστολή Του, για τη δημιουργία των αρχών μιάς νέας κοινωνίας αγάπης, της Εκκλησίας, για τη διακήρυξη της αλήθειας, της ειρήνης και της δικαιοσύνης, και πάλι έδειξε αλύγιστη υπομονή: Στην απόρριψη του μηνύματός Του από τους διανοουμένους Γραμματείς και τους ευσεβοφανείς Φαρισαίους, υπομονή στις ανυπόστατες συκοφαντίες υπομονή στις στενόκαρδες και μικρονοϊκές συμπεριφορές των δικών Του. Άκρα υπομονή στους εξευτελισμούς από τους αγροίκους στρατιώτες του ρωμαϊκού ολοκληρωτισμού. Υπομονή στην κορύφωση του μαρτυρίου του σταυρού.

Καθώς ατενίζουμε το πρόσωπο του ερχόμενου Μεσσία, ας αναλογισθούμε προσεκτικότερα “την υπομονήν του Χριστού”. Και ας ζητήσουμε από “τον Θεόν της υπομονής και της παρακλήσεως” (Ρωμ.15:5), τον Θεό της αγάπης, να κατευθύνει προς αυτήν τις καρδιές μας.

Όλοι γνωρίζουμε ότι οι σημερινές συνθήκες στον τόπο μας είναι ασυνήθιστα σκληρές. Μην αφήσουμε όμως την αποκαρδίωση να κάμψει το θυμικό μας, να παραλύσει τις δυνάμεις μας. Ας δείξουμε υπομονή ακόμη και στη δικαιολογημένη οργή μας, τη διάχυτη ένταση και τον πλανώμενο φόβο. Όταν μιλούμε, βεβαίως, για χριστιανική υπομονή, δεν εννοούμε μια παθητική αντιμετώπιση, ένα είδος στωικής στάσεως, κάποια μορφή νιρβάνας, παραιτήσεως από ευθύνες και δίκαια αιτήματα, αδιαφορία για κοινωνική δράση. Ο Χριστός άρθρωσε λόγο κριτικό -ας αναλογισθούμε τα κηρύγματά Του-, λόγο αυστηρό –ας θυμηθούμε την αλυσίδα των “ουαί” κατά των Γραμματέων και Φαρισαίων (Ματθ. 23:33 εξ.). Έδιωξε από τον ναό εκείνους οι οποίοι τον είχαν κάνει “οίκον εμπορίου” (Ματθ. 21:33• Μαρκ. 11:17). Αλλά συγχρόνως, μας καλεί να μάθουμε από Αυτόν, ο οποίος είναι “πράος και ταπεινός τη καρδία” (Ματθ. 11:29), τη βαθιά εσωτερική υπομονή, ώστε να βρούμε την ειρήνη και την ισορροπία στις ψυχές μας.
Δεν συνιστά αδυναμία χαρακτήρος η χριστιανική υπομονή.. Αντίθετα, μοιάζει με τη δύναμη της τροχοπέδης που προστατεύει από ατυχήματα, που εγγυάται την ασφάλεια της πορείας.. Αλοίμονο σε όποιον τολμήσει να ταξιδεύσει με αυτοκίνητο ή αεροπλάνο, που δεν διαθέτει γερά φρένα. Η αποτελεσματική τροχοπέδη προϋποθέτει δύναμη. Το ίδιο και η υπομονή. Ακόμη και τις μεγαλύτερες θλίψεις και δοκιμασίες τις μεταμορφώνει. Από την προσωπική του εμπειρία, ο Απόστολος Παύλος βεβαιώνει: “Ειδότες ότι η θλίψις υπομονήν κατεργάζεται, η δε υπομονή δοκιμήν (δοκιμασμένο χαρακτήρα), η δε δοκιμή ελπίδα, η δε ελπίς ου καταισχύνει” (Ρωμ. 5:3-5).

Με την υπομονή, ο άνθρωπος αξιοποιεί καλύτερα τις νοητικές και συναισθηματικές του δυνάμεις. Αδελφωμένη η υπομονή με την ήρεμη επιμονή, ανοίγει περάσματα σε πολλά αδιέξοδα: στις οικογενειακές σχέσεις, στις κρίσεις υγείας, τις ποικίλες οικονομικές δυσκολίες, στη μορφωτική διαδικασία, στην επιστημονική έρευνα, στις δημιουργικές προσπάθειες. Οδηγεί τον άνθρωπο στην ωριμότητα. “Η δε υπομονή έργον τέλειον εχέτω, ίνα ήτε τέλειοι και ολόκληροι εν μηδενί λειπόμενοι” (Ιακ. 1:4).

Η Αγία Γραφή έχει προβάλει πολλά πρότυπα υπομονής, από τα οποία γνωστότερα είναι του Αβραάμ (Εβρ. 6:15), του Ιώβ (Ιακ. 5:11), της Θεοτόκου. Κυρίως όμως μας καλεί να μιμηθούμε “την υπομονή του Ιησού”: “δι᾽ υπομονής τρέχωμεν τον προκείμενον ημίν αγώνα, αφορώντες εις τον της πίστεως αρχηγόν και τελειωτήν Ιησούν” (Εβρ. 12:1-2, 4 εξ.). Και με το βλέμμα μας προσηλωμένο σ᾽ Αυτόν, να αντιμετωπίζουμε με καρτερική υπομονή τις δοκιμασίες που ορθώνονται μπροστά μας. Ιδιαίτερα, όσοι μεταφέρουν το Ευαγγέλιο, την αλήθεια του Χριστού σε παλαιά και νέα σύνορα, όσοι είναι “διάκονοι” και απεσταλμένοι Του, έχουν κληθεί σε μια πιο στενή συμμετοχή στο έργο και στο πάθος Του, “εν υπομονή πολλή, εν θλίψεσιν, εν ανάγκαις, εν στενοχωρίαις, …” (Β´ Κορ. 6:4).

Κατ᾽ εξοχήν απαιτείται υπομονή στις μέρες μας, για να πετύχουμε την αλληλεγγύη και την ομοψυχία που έχει ανάγκη ο τόπος. Για να ξεπεράσουμε την κρίση. Με την υπομονή θα κερδίσουμε τη ζωή μας (πρβλ. Λουκ. 23:19).

Όλα όσα τονίζονται αυτές τις εορταστικές ημέρες, αδελφοί μου, –ειρήνη, αγάπη, ελπίδα, και η υπομονή που υπογραμμίσαμε σήμερα- είναι μεταξύ τους αλληλένδετα. Όπως στο σώμα μας, τα διάφορα ζωτικά συστήματα, π.χ, το νευρικό, το μυϊκό, το κυκλοφορικό. Το καθένα εξαρτάται από το άλλο, στηρίζει και ενισχύει το άλλο. Η υπομονή, λοιπόν, δεν είναι κάτι το μοναχικό, το αυτόνομο. Ενεργεί μαζί με την πίστη (νευρικό), την ελπίδα (μυικό), την αγάπη (κυκλοφορικό), η οποία “πάντα υπομένει” (Α΄ Κορ. 13:8).

Προς αυτή τη μορφή υπομονής ας ικετεύσουμε τον Κύριο, “τον Θεόν της αγάπης”, να κατευθύνει τις σκέψεις μας, αλλά, κυρίως, τις καρδιές μας, αυτές τις εορτές των Χριστουγέννων. “Την υπομονήν του Χριστού”, την ήρεμη, την ανθεκτική, την αδαμάντινη. Καί ο ῾῾Ήλιος της Δικαιοσύνης῾῾, νικητής, και πάλι θα λάμψει μέσα από τη βαριά συννεφιά, για να φωτίσει και να θερμάνει την καρδιά μας Με καρτερική υπομονή ας πορευθούμε ιδιαίτερα στον νέο χρόνο, για να υπερβούμε τα πολυποίκιλα προβλήματα και τις απρόβλεπτες αντιξοότητες.

Ευλογημένα Χριστούγεννα!

 

Πηγή: http://www.tovima.gr/opinions/article/?aid=489693

 



 

Ο ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΣ ΔΙΑΛΟΓΟΣ ΣΤΟΝ 21ο ΑΙΩΝΑ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΕΣ – ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ – ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ Επιστημονικό Συμπόσιο προς τιμήν του καθηγητή κ. Πέτρου Βασιλειάδη

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ

Δευτέρα 14-01-2013
Α. ΕΠΙΣΗΜΗ ΕΝΑΡΞΗ

18.30-20.30: Προσφωνήσεις

Χαιρετισμός του Γενικού Γραμματέα του Παγκοσμίου Συμβουλίου Εκκλησιών από τον Αναπληρωτή Γενικό Γραμματέα Γεώργιο Λαιμόπουλο.

Βίος και έργο του τιμώμενου από τον Λέκτορα κ. Μόσχο Γκουτζιούδη.

Αντιφώνηση και επίσημη διάλεξη του τιμώμενου καθ. κ. Πέτρου Βασιλειάδη με θέμα: Βίβλος και Οικουμένη.

 

Τρίτη 15-01-2013
Β. ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ

 

Α΄ Συνεδρία 9:00-10:30. Πρόεδρος: Μητροπολίτης Προύσης Ελπιδιφόρος Λαμπρυνιάδης, Αν. Καθηγητής του Τμήματος Ποιμαντικής και Κοινωνικής Θεολογίας.

α. Μ. Πρωτοπρεσβύτερος π. Γεώργιος Τσέτσης, Μόνιμος Αντιπρόσωπος του Οικουμενικού Πατριαρχείου στην Έδρα του Π.Σ.Ε.: Ο Οικουμενικός Διάλογος στον 21^ο αιώνα: Πορεία μετ΄ εμποδίων;

β. Αλ. Παπαδερός, Συνιδρυτής και πρ. Γεν. Διευθυντής της Ορθοδόξου Ακαδημίας Κρήτης, Σύμβουλος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου ε.τ. και μέλος της Ευρωπαϊκής Ακαδημίας Επιστημών και Τεχνών: Οικουμενικά κεκτημένα και οφειλόμενα.

γ. Αθ. Βλέτσης, Καθηγητής Δογματικής, Ηθικής και Οικουμενικής Θεολογίας Τμήμα Ορθοδόξου Θεολογίας του Πανεπιστημίου του Μονάχου: Επιστροφή στην Ορθοδοξία; Ποιο είναι το μοντέλο ενότητας των Εκκλησιών για την Ορθόδοξη Εκκλησία;

δ. Συζήτηση

 

Β΄ Συνεδρία 10.30-12.00. Πρόεδρος: Μ. Κωνσταντίνου, Καθηγητής του Τμήματος Θεολογίας.

α. Γρ. Λαρεντζάκης, Ομ. Καθηγητής και πρ. προϊστάμενος του Τμήματος Ορθόδοξης θεολογίας του Πανεπιστημίου του Graz/Αυστρία: Οι Θεολογικοί Διάλογοι και ο ρόλος των Θεολογικών Σχολών στην Οικουμένη του 21^ου αιώνα.

β. Κ. Μυγδάλης, Δρ. Τμήματος Θεολογίας, Σύμβουλος της Γραμματείας της Διακοινοβουλευτικής Συνέλευσης Ορθοδοξίας: Ο Οικουμενικός Διάλογος και η πολιτική – κοινοβουλευτική διάστασή του.

γ. Ι. Πέτρου, Καθηγητής του Τμήματος Θεολογίας: Το Παγκόσμιο Συμβούλιο Εκκλησιών και τα προβλήματα του φυσικού περιβάλλοντος.

δ. Συζήτηση

Διάλειμμα – Καφές 12.00-12.30

 

Γ΄ Συνεδρία 12.30-14.00: Πρόεδρος: Χρ. Σταμούλης, Καθηγητής και Πρόεδρος του Τμήματος Θεολογίας.

α. Δ. Κούκουρα, Καθηγήτρια του Τμήματος Θεολογίας: Το Global Christian Forum και η συμβολή του στην Οικουμενική Κίνηση.

β. Α. Κεσελόπουλος, Καθηγητής του Τμήματος Θεολογίας: Ο διαλογικός και διαλεκτικός χαρακτήρας της Ορθοδοξίας. Ποιμαντική και ιεραποστολική προσέγγιση.

γ. Ε. Κασσελούρη, Δρ. Τμήματος Θεολογίας και Διδάσκουσα στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο: Ορθόδοξη Ερμηνευτική και οικουμενικός διάλογος στο έργο του Πέτρου Βασιλειάδη.

δ. Συζήτηση

Γεύμα 14.30-16.00

 

Δ΄ Συνεδρία 17.00-18.30: Πρόεδρος: π. Βασίλειος Καλλιακμάνης, Καθηγητής του Τμήματος Θεολογίας.

α. Γ. Μαρτζέλος, Καθηγητής του Τμήματος Θεολογίας: Η θεολογία του σπερματικού λόγου και η σημασία της για τους διαχριστιανικούς και διαθρησκειακούς διαλόγους.

β. Σ. Τσομπανίδης, Επίκουρος Καθηγητής του Τμήματος Θεολογίας: Κοινωνική ή πνευματική και εκκλησιαστική διάσταση της Οικουμενικής Κίνησης; Η σημασία της υπέρβασης μιας παλιάς έντασης ενόψει των προκλήσεων της παγκοσμιοποίησης.

γ. π. Γεώργιος Μπασιούδης, Δρ. Τμήματος Θεολογίας, ιερατικός προϊστάμενος της ενορίας Mannheim και πρ. Πρόεδρος του Διαχριστιανικού-Οικουμενικού Συμβουλίου (ACK) του Mannheim/Γερμανία: Βιβλικές προκλήσεις και Οικουμενική Κίνηση. Μήπως τελικά τίποτε δεν είναι τυχαίο στη ζωή των ανθρώπων;

δ. Συζήτηση

Διάλειμμα – Καφές 18.30-19.00

 

Ε΄ Συνεδρία 19.00-20.30: Πρόεδρος: Π. Παχής, Καθηγητής του Τμήματος Θεολογίας.

α. Δ. Πασσάκος, Επίκουρος Καθηγητής Ανωτάτη Εκκλησιαστική Ακαδημία Αθήνας: Εκ βαθέων αναφορά στο πρόσωπο και το έργο του Καθηγητή Π. Βασιλειάδη.

β. Α. Ζιάκα, Επίκουρη Καθηγήτρια του Τμήματος Θεολογίας: Ο Διαθρησκειακός Διάλογος και η Χριστιανικής Μαρτυρία στο πρόγραμμα σπουδών του Τμήματος Θεολογίας του ΑΠΘ. Η συμβολή του καθηγητή Πέτρου Βασιλειάδη.

γ. Π. Καλαϊτζίδης, Δρ. Τμήματος Θεολογίας, Διευθυντής της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών της I. Mητροπόλεως Δημητριάδος: Η εσχατολογική προοπτική στη θεολογία του Πέτρου Βασιλειάδη και η σημασία της για τον εν εξελίξει οικουμενικό διάλογο.

δ. Συζήτηση

Δεξίωση 20.30-21.30

ΛΗΞΗ ΤΟΥ ΣΥΜΠΟΣΙΟΥ

 

Πηγή: ΘΕΟΛΟΓΙΚΑ ΔΡΩΜΕΝΑ

 

Η Θεολογία της Συνάφειας και ο ρόλος της Ορθοδοξίας

του Πέτρου Β.Βασιλειάδη

Σαν σήμερα πριν από πέντε χρόνια άφηνε την τελευταία του πνοή, μετά από μακρόχρονη ασθένεια, ο προκαθήμενος Εκκλησία της Κύπρου Χρυσόστομος Α΄, διάδοχος του Μακαρίου Γ΄. Η Εκκλησία της Κύπρου, έντεκα χρόνια νωρίτερα (1996), του είχε αφιερώσει για τα 25 χρόνια αρχιερατείας του στη μαρτυρική μεγαλόνησο, τιμητικό τόμο με τίτλο «Αντιπελάργησις». Στον τόμο αυτό είχε συμβάλει και ο υπογράφων με τη μελέτη: «Κλασσική θεολογία και θεολογία της συνάφειας. Ο ρόλος της Ορθόδοξης θεολογίας στην οικουμενική κίνηση», με δεδομένο το γεγονός ότι ο τιμώμενος ιεράρχης ήταν ηγέτης μιας αυτοκέφαλης Ορθόδοξης εκκλησίας, η οποία αποτελεί – μαζί με το Οικουμενικό Πατριαρχείο και την Εκκλησία της Ελλάδος - ιδρυτικό μέλος του Παγκοσμίου Συμβουλίου Εκκλησιών,μετέχοντας μάλιστα ενεργά στις θεολογικές και λοιπές δραστηριότητές του. Ήταν,άλλωστε, η εποχή που είχε αρχίσει να απασχολεί την ανά την οικουμένην Ορθοδοξία το πρόβλημα της «θεολογίας της συνάφειας». Επειδή το θέμα αυτό επανήλθε πρόσφατα στον μικρόκοσμο της ελλαδικής πραγματικότητας, με τη συνήθη καθυστέρηση είκοσι περίπου ετών, θεώρησα σκόπιμο να παρουσιάσω εκ νέου,ηλεκτρονικά αυτή τη φορά, την μελέτη μου εκείνη, κυρίως γιατί πρόκειται για ένα πολύ παρεξηγημένο θέμα, όπως άλλωστε, έγινε φανερό και από τις αντιδράσεις (αδαών ως επί το πλείστον περί τα θεολογικά ζητήματα συντηρητικών κύκλων της πατρίδας μας)στην πρωτοβουλία της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών της Ιεράς Μητροπόλεως Δημητριάδος και Αλμυρού να συγκαλέσει πριν από δυο χρόνια αξιόλογο συνέδριο με παραπλήσιο θέμα («Νεο-πατερική σύνθεση η Μετα-πατερική θεολογία: Το αίτημα της θεολογίας της συνάφειας στην Ορθοδοξία»).

ΚΛΑΣΣΙΚΗ ΘΕΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΘΕΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΣΥΝΑΦΕΙΑΣ

Αν η Ορθοδοξία θέλει να είναι συνε­πής στην αποστολή της στον κόσμο, έναν κόσμο γεμάτο διαιρέσεις και σχίσματα, και αν διακηρύσσει ότι αποτελεί την αυθεντική παρακατα­θήκη της αποστολικής παραδόσεως και τον φορέα, που δίνει τη μαρτυρία της πίστεως αυτής της παραδόσεως,[1]δεν μπορεί, παρά να είναι εξαιρετικά ευαίσθητη στο πρόβλημα της ορα­τής ενότητας της Εκκλησίας, και να συμβάλλει με κάθε μέσο στην υπό­θεση της προώθησης της ενότητας, τόσο των πάσης φύσεως χριστιανών, όσο και του συνόλου της ανθρωπό­τητας, αλλά και όλης της κτιστής δημιουργίας.

Περισσότερα στο: http://www.amen.gr/article11607

Η πορεία εκπόνησης και πιλοτικής εφαρμογής του νέου Προγράμματος Σπουδών στα Θρησκευτικά Δημοτικού και Γυμνασίου

Tου Σταύρου Γιαγκάζογλου*
Συμβούλου του Υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων,
Πολιτισμού και Αθλητισμού

 

Κατά το σχολικό έτος 2010-2011, στο πρόγραμμα του Υπουργείου Παιδείας για το Νέο Σχολείο, εκπονήθηκαν νέα Προγράμματα Σπουδών (ΠΣ) σε όλα τα μαθήματα της Υποχρεωτικής Εκπαίδευσης, Δημοτικό και Γυμνάσιο. Βασικό χαρακτηριστικό της νέας αυτής παρέμβασης είναι

ο παιδαγωγικός αναπροσανατολισμός της διδακτικής πράξης στην κατεύθυνση της διερευνητικής, βιωματικής και συνεργατικής μάθησης. Η αλλαγή αυτή κρίθηκε αναγκαία, με βάση τις σύγχρονες θεωρίες μάθησης και διδακτικής αλλά και το αίτημα υπέρβασης χρόνιων αγκυλώσεων στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα. Στο πλαίσιο της ευρύτερης αλλαγής του σχολείου, εκπονήθηκε νέο Πρόγραμμα Σπουδών και στο μάθημα των Θρησκευτικών (ΜτΘ). Η επιτροπή που συγκροτήθηκε για το σκοπό αυτό εργάστηκε συνεργατικά και συνθετικά, με πλήρη συνείδηση - επιστημονική, παιδαγωγική και θεολογική - του υψηλού χρέους, χωρίς «άνωθεν» οδηγίες και δεσμεύσεις. Κατεβλήθησαν φιλότιμα όλες οι ανθρωπίνως δυνατές προσπάθειες για όσο γίνεται καλύτερο αποτέλεσμα. Κατά την ολοκλήρωση του έργου της, η Επιτροπή υπέβαλε δύο παραδοτέα: α) «Πρόγραμμα Σπουδών για τα Θρησκευτικά Δημοτικού και Γυμνασίου», και β) «Οδηγό του Εκπαιδευτικού για τα Θρησκευτικά Δημοτικού και Γυμνασίου». Τα συγκεκριμένα κείμενα, ήδη, έχουν δημοσιευθεί στον διαδικτυακό κόμβο του «Ψηφιακού Σχολείου» του Υπουργείου Παιδείας. Τα δύο αυτά κείμενα είναι παιδαγωγικά και διδακτικά εργαλεία αποκλειστικά για τον εκπαιδευτικό και, επομένως, το νέο ΠΣ δεν είναι διδακτικό εγχειρίδιο για τους μαθητές, όπως εσφαλμένα θεωρήθηκε από διάφορους σχολιαστές του, που μάλλον βιαστικά έκριναν το όλο έργο. Τα περιεχόμενα του ΠΣ καθώς και τα κύρια κεφάλαια του Οδηγού του Εκπαιδευτικού αναφέρονται στις βασικές ανάγκες του εκπαιδευτικού, προκειμένου να σχεδιάσει και να επιτελέσει το έργο του. Η χρησιμοποιούμενη παιδαγωγική και διδακτική ορολογία είναι η καθιερωμένη στον ευρύτερο χώρο της Εκπαίδευσης, που υπερβαίνει τα ειδικά όρια του ΜτΘ, ενώ λαμβάνεται υπόψη ότι το ΠΣ θα διαβαστεί όχι μόνο από θεολόγους. Οπωσδήποτε, για την κατανόηση της φιλοσοφίας του ΠΣ και πολύ περισσότερο για την εφαρμογή του δεν είναι αρκετή μια απλή ανάγνωσή του, αλλά απαιτείται αναλυτική ενημέρωση και συστηματική επιμόρφωση των εκπαιδευτικών. Τελικά, το ΠΣ δεν είναι κατάλογος διδακτικών ενοτήτων ή λίστα περιεχομένων της διδακτέας ύλης. Είναι ένα πλήρες, μεθοδικό και άρτια οργανωμένο πλαίσιο εκπαιδευτικών αρχών, προσανατολισμών και διδακτικών προτάσεων που αποβλέπει στην εξυπηρέτηση του σχεδιασμού της διδασκαλίας από τον εκπαιδευτικό. Αυτή είναι και η κύρια μορφολογική διαφορά ως προς τα λεγόμενα Αναλυτικά Προγράμματα του παρελθόντος. Το νέο ΠΣ για πρώτη φορά στα εκπαιδευτικά μας πράγματα εφαρμόζεται πιλοτικά και πειραματικά, ώστε να διαπιστωθούν στην πράξη πιθανά προβλήματα, ατέλειες, ελλείψεις και να επιχειρηθούν οι απαραίτητες βελτιώσεις, τροποποιήσεις και αλλαγές, προκειμένου να εφαρμοστεί κατόπιν σε όλα τα σχολεία. Προς την κατεύθυνση αυτή, είναι ευπρόσδεκτη οποιαδήποτε εποικοδομητική κριτική με συγκεκριμένες παρατηρήσεις και προτάσεις. Η Επιτροπή Εμπειρογνωμόνων για την εκπόνηση του ΠΣ ήδη συλλέγει και επεξεργάζεται τα στοιχεία αυτά και θα συνεχίσει να το πράττει μέχρι να ολοκληρωθεί ένας πρώτος κύκλος αξιολόγησής του. Ακολούθως, θα καταθέσει εκ νέου το ΠΣ με αλλαγές και βελτιώσεις, όπου αυτές κριθούν απαραίτητες.
Στο πλαίσιο τη ευρύτερης συζήτησης μεταξύ των υπευθύνων φορέων για το περιεχόμενο και τους στόχους του νέου ΠΣ Θρησκευτικών Δημοτικού-Γυμνασίου και με στόχο την διευκόλυνση όλων για την ορθή ανάγνωσή του, θεωρούμε απαραίτητη την υπεύθυνη ενημέρωση αλλά και την κατάθεση της γνώμης μας για την μέχρι τώρα πορεία και εξέλιξη του νέου ΠΣ καθώς και για την ασκηθείσα κριτική. Στην κρίσιμη αυτή καμπή της ελληνικής κοινωνίας, ο διάλογος για ένα τόσο σοβαρό ζήτημα προϋποθέτει νηφάλια αλλά και με επιστημονικά κριτήρια αντιμετώπιση όλων των παραμέτρων του, καθώς μόνο με αυτό τον τρόπο οδηγούμαστε σε ασφαλέστερα συμπεράσματα, πλησιέστερα στην πραγματικότητα και μακριά από πολώσεις και ιδεοληψίες.

1. Προκαταρτική φάση
ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ-ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ-ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2010
Κατάθεση υποψηφιοτήτων στο ηλεκτρονικό Μητρώο του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου (ΠΙ) και επιλογή εμπειρογνωμόνων για την εκπόνηση Προγραμμάτων Σπουδών (ΠΣ) σε όλα τα μαθήματα του Δημοτικού και Γυμνασίου. Επιλογή με επιστημονικά και παιδαγωγικά κριτήρια της ομάδας των εμπειρογνωμόνων στα Θρησκευτικά Δημοτικού και Γυμνασίου. Την ομάδα αποτελούν μέλη ΔΕΠ, Σχολικοί Σύμβουλοι και Θεολόγοι εκπαιδευτικοί πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης.
ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2010
Στο γενικότερο πλαίσιο ενημερωτικών συναντήσεων και ανταλλαγής απόψεων του ΠΙ με τις ενώσεις και τους συλλόγους πανελλήνιας εμβέλειας των εκπαιδευτικών, εν όψει της εκπόνησης νέων ΠΣ, το ΠΙ κάλεσε για το μάθημα των Θρησκευτικών την «Πανελλήνια Ένωση Θεολόγων» (ΠΕΘ) και τον «Πανελλήνιο Θεολογικό Σύνδεσμο «ΚΑΙΡΟΣ» για την αναβάθμιση της θρησκευτικής εκπαίδευσης».
Η ΠΕΘ κατά τη συνάντηση αυτή αλλά και με επιστολές προς την ηγεσία του Υπουργείου Παιδείας υποστήριξε ότι ο χαρακτήρας της διδασκαλίας του μαθήματος των Θρησκευτικών πρέπει να είναι ορθόδοξος χριστιανικός θεολογικός, δηλαδή απόλυτα ομολογιακός. Μολονότι είχε λήξει η προθεσμία υποβολής αιτήσεων στο ηλεκτρονικό Μητρώο των υποψηφίων εμπειρογνωμόνων για το νέο Πρόγραμμα Σπουδών και είχε συσταθεί από τα θεσμικά όργανα του ΠΙ η επιτροπή εκπόνησης του ΠΣ στα Θρησκευτικά, η ΠΕΘ απαίτησε την ανασυγκρότηση της επιτροπής και με δικά της μέλη, εκλαμβάνοντας την όλη διαδικασία με συντεχνιακά και όχι με παιδαγωγικά και επιστημονικά κριτήρια.
Οι εκπρόσωποι του «ΚΑΙΡΟΥ», από την πλευρά τους, ενημέρωσαν την ηγεσία του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου για το από μηνών συντελούμενο στους κόλπους του Συνδέσμου έργο για την ανάδειξη τόσο των προβλημάτων στη διδασκαλία του μαθήματος όσο και των προτεραιοτήτων και προϋποθέσεων για τη σύνταξη νέων Αναλυτικών Προγραμμάτων με στόχο την ουσιαστική αναβάθμιση της θρησκευτικής εκπαίδευσης στο ελληνικό σχολείο. Στη συνέχεια, ανέπτυξαν τις θέσεις του «ΚΑΙΡΟΥ» σχετικά με την υποχρεωτικότητα του μαθήματος για όλους τους μαθητές και στις δυο σχολικές βαθμίδες εκπαίδευσης, την αποδέσμευσή του από κατηχητικές πρακτικές και τη μετάβασή του από ένα στενά ομολογιακό-μονοφωνικό σε ένα πιο ανοικτό-πολυφωνικό μάθημα. Τονίστηκε ότι η θέση αυτή δεν μπορεί αλλά και δεν πρέπει να έχει απλώς συντεχνιακό χαρακτήρα αλλά χρειάζεται να συνδέεται με ένα σύγχρονο και δημιουργικό/αποτελεσματικό σχολείο. Η διεξαχθείσα συζήτηση ανέδειξε τη βούληση και τη διάθεση όλων να προχωρήσουν στην οικοδόμηση μιας τακτικότερης συνεργασίας σε ζητήματα αμοιβαίου ενδιαφέροντος, προς όφελος της σχεδιαζόμενης αλλαγής στη φιλοσοφία και στο περιεχόμενο της διδακτικής πράξης και για το μάθημα των Θρησκευτικών, όπως τίθεται από τα υπό διαμόρφωση νέα Προγράμματα Σπουδών για το Δημοτικό και το Γυμνάσιο. Ωστόσο, ο «ΚΑΙΡΟΣ» δια των εκπροσώπων του διατύπωσε τις επιφυλάξεις του για την υπό διαμόρφωση νέα κατάσταση στο επίπεδο των Προγραμμάτων Σπουδών, καθώς επισημάνθηκε τόσο η περιορισμένη χρονική προθεσμία για την περάτωση του έργου όσο και οι εγγενείς δυσκολίες στο χώρο της εκπαίδευσης για την αποτελεσματική εφαρμογή του (έλλειψη επαρκούς επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών, χρήση νέων τεχνολογιών).

2. Η εκπόνηση του Προγράμματος Σπουδών και η πιλοτική εφαρμογή του
ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2010
Έναρξη εργασιών της επιτροπής εμπειρογνωμόνων για την εκπόνηση «Προγράμματος Σπουδών στα Θρησκευτικά Δημοτικού και Γυμνασίου». Η επιτροπή θα περατώσει το έργο της τον Σεπτέμβριο του 2011, παραδίδοντας τον Ιούνιο του 2011 το «Πρόγραμμα Σπουδών στα Θρησκευτικά Δημοτικού και Γυμνασίου», αποτελούμενο από 104 σελίδες και τον Αύγουστο του 2011 τον «Οδηγό για τον Εκπαιδευτικό στα Θρησκευτικά Δημοτικού και Γυμνασίου», αποτελούμενο από 277 σελίδες.
Το νέο ΠΣ για πρώτη φορά στα εκπαιδευτικά μας πράγματα εφαρμόζεται πιλοτικά και πειραματικά, για δύο σχολικά έτη (2011-2012 και 2012-2013), ώστε να διαπιστωθούν στην πράξη πιθανά προβλήματα, ατέλειες, ελλείψεις και να επιχειρηθούν οι απαραίτητες βελτιώσεις, τροποποιήσεις και αλλαγές, προκειμένου να εφαρμοστεί κατόπιν σε όλα τα σχολεία. Προς την κατεύθυνση αυτή, είναι ευπρόσδεκτη οποιαδήποτε εποικοδομητική κριτική με συγκεκριμένες παρατηρήσεις και προτάσεις. Η Επιτροπή Εμπειρογνωμόνων για την εκπόνηση του ΠΣ συλλέγει και επεξεργάζεται τα στοιχεία αυτά. Ακολούθως, θα καταθέσει εκ νέου το ΠΣ με αλλαγές και βελτιώσεις, όπου αυτές κριθούν απαραίτητες.

3. Η επικριτική αρθρογραφία
ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2011
Με την ολοκλήρωση και δημοσίευση του ΠΣ και του Οδηγού για τον Εκπαιδευτικό στην ιστοσελίδα του «ψηφιακού σχολείου», άρχισαν σταδιακά να αναρτώνται στο διαδίκτυο ορισμένες αρνητικές κριτικές, οι οποίες προέρχονταν κυρίως από μέλη ή παραρτήματα της ΠΕΘ. Οι κριτικές αυτές, αρκετές από τις οποίες δεν είχαν επιστημονικό υπόβαθρο, ήταν προκατειλημμένες ή χαρακτηρίζονταν από ελλιπή κατανόηση του ΠΣ, εστίαζαν την αρνητική τους τοποθέτηση κυρίως στο γεγονός ότι το νέο ΠΣ περιείχε θρησκειολογικά στοιχεία στο Δημοτικό και στο Γυμνάσιο, ενώ μέχρι τώρα τα θρησκειολογικά θέματα περιορίζονταν αποκλειστικά στη Β΄ Λυκείου. Ως εκ τούτου, χαρακτήριζαν το νέο ΠΣ θρησκειολογικό. Αρκετοί μάλιστα είτε απομόνωσαν επιμέρους θρησκειολογικές αναφορές είτε συνέλεξαν όλα τα θρησκειολογικά στοιχεία του νέου ΠΣ και τα ενοποίησαν σκόπιμα για να φανεί ότι δήθεν το νέο Πρόγραμμα είναι σαφέστατα ή αμιγώς θρησκειολογικό. Μάλιστα, ορισμένες κριτικές έφθασαν στο σημείο να χαρακτηρίσουν το προτεινόμενο ΠΣ ως πανθρησκεία, προϊόν της νέας τάξης και της παγκοσμιοποίησης και γενικά ως ένα πρόγραμμα από το οποίο απουσιάζει ή αποδομείται η Ορθοδοξία και η θεολογία της Εκκλησίας.

4. Η ενημερωτική συνάντηση και διαβούλευση στη Διαρκή Ιερά Σύνοδο
ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2012
Μετά το πέρας ειδικού επιμορφωτικού σεμιναρίου για τους Σχολικούς Συμβούλους με αντικείμενο το νέο ΠΣ, ο Σύμβουλος του ΠΙ, μέλη της επιτροπής εκπόνησης του ΠΣ και οι Θεολόγοι Σχολικοί Σύμβουλοι επισκέφθηκαν εθιμοτυπικά τον Αρχιεπίσκοπο Αθηνών και πάσης Ελλάδος και είχαν μια πρώτη ενημερωτική συνάντηση με θέμα το νέο ΠΣ και άλλα ζητήματα που αφορούν το μάθημα των Θρησκευτικών. Στη συνάντηση αυτή ο Αρχιεπίσκοπος ζήτησε από τον υπεύθυνο της επιτροπής εκπόνησης του νέου ΠΣ ένα ειδικό ενημερωτικό υπόμνημα.
ΜΑΡΤΙΟΣ 2012
Η επιτροπή εκπόνησης του νέου ΠΣ παραδίδει το σχετικό υπόμνημά της για το πλαίσιο αρχών, τις παιδαγωγικές προϋποθέσεις, τους στόχους και τα περιεχόμενα του νέου Προγράμματος Σπουδών στα Θρησκευτικά Δημοτικού και Γυμνασίου προς τον Αρχιεπίσκοπο και τη Διαρκή Ιερά Σύνοδο της Εκκλησίας της Ελλάδος (ΔΙΣ). Ταυτόχρονα, αποστέλλει το υπόμνημα αυτό και προς το Οικουμενικό Πατριαρχείο, τις Ιερές Μητροπόλεις ανά την Ελλάδα, τις Θεολογικές Σχολές, τις Εκκλησιαστικές Ακαδημίες, τους Θεολόγους Σχολικούς Συμβούλους και τις επιστημονικές ενώσεις των Θεολόγων.
ΜΑΙΟΣ 2012
Στις αρχές Μαΐου πραγματοποιείται ενημερωτική κοινή διαβούλευση με τη ΔΙΣ στην Ιερά Σύνοδο της Εκκλησίας της Ελλάδος, όπου γίνεται ανταλλαγή απόψεων με τη συμμετοχή του Αρχιεπισκόπου και των Συνοδικών Μητροπολιτών, αντιπροσωπείας της επιτροπής εκπόνησης του νέου ΠΣ, σχεδόν όλων των Θεολόγων Σχολικών Συμβούλων και ορισμένων μελών του ΔΣ της ΠΕΘ. Προηγουμένως, κατά την κύρια εισήγησή του στη ΔΙΣ ο Μητροπολίτης Αλεξανδρουπόλεως Άνθιμος πραγματοποίησε θετική εισήγηση για το νέο ΠΣ στα Θρησκευτικά, τονίζοντας ότι «το Πρόγραμμα Σπουδών, όπως το περιγράφουν οι συντάκτες του και τα περιεχόμενά του, επιδιώκει να αναδείξει την Ορθόδοξη Πίστη και Παράδοση σε όλες τις πτυχές της. Σε όλα τα μαθήματα υπάρχει αφθονία θεμάτων και διδακτικών δραστηριοτήτων που αφορούν στην Αγία Γραφή, στα πατερικά κείμενα, στη λατρεία και στην τέχνη της Εκκλησίας. Σε κάποιες αυτόνομες ενότητες παραθέτει συμπληρωματικά, με τη μορφή διάσπαρτων στοιχείων και θρησκειολογικά θέματα. Σε όλες τις ενότητες, ειδικά στο Γυμνάσιο, είναι εμφανής ο διάλογος με τις ανησυχίες και τις εμπειρίες των μικρών παιδιών και των εφήβων αλλά και με τα σύγχρονα κοινωνικά ζητήματα. Επειδή είναι εκπαιδευτικό εργαλείο, σ' αυτά τα ζητήματα χρησιμοποιεί γλώσσα και ορολογία επίκαιρη, που κάποτε υπερβαίνει τη γνώριμη σε μας και οικεία θεολογική ορολογία. Βεβαίως, αποκλίσεις από τη δογματική διδασκαλία της Εκκλησίας, δεν υπάρχουν».
ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2012
Η επιτροπή εκπόνησης του νέου ΠΣ δημοσιοποιεί το δεύτερο υπόμνημά της με τίτλο «Απόκριση στις Επικρίσεις Σχετικά με το νέο Πρόγραμμα Σπουδών», απαντώντας στις συντονισμένες προσπάθειες διάφορων επώνυμων αλλά και ανώνυμων που χωρίς την αίσθηση της δέουσας ευθύνης αγωνίζονται με κάθε μέσο -και κυρίως με επικοινωνιακούς όρους και όχι με πραγματικά θεολογικά και παιδαγωγικά κριτήρια- να δημιουργήσουν κλίμα καχυποψίας ή ακόμη και χαοτικού διχασμού. Πράγματι, «η επιτροπή δέχθηκε ανάρμοστες λεκτικές επιθέσεις και απρεπείς χαρακτηρισμούς, που αποκαλύπτουν προκατάληψη, φανατισμό και παντελή έλλειψη πνεύματος διαλόγου. Η προφανής αδυναμία παρουσίασης πειστικών αντεπιχειρημάτων και η απροθυμία για έναν ουσιαστικό διάλογο γύρω από το θεολογικό περιεχόμενο του νέου ΠΣ και τις παιδαγωγικές αρχές που το διέπουν, οδήγησε αρκετούς επικριτές να επιδοθούν σε μια συστηματική, άκομψη και ανοίκεια προς το χριστιανικό ήθος προσωπική επίθεση εναντίον των μελών της συντακτικής Επιτροπής. Η επίθεση αυτή επεδίωκε τη συκοφάντηση των κινήτρων τους, τη σπίλωση της ακαδημαϊκής και επιστημονικής τους υπόληψης και την αμφισβήτηση της ίδιας της εκκλησιαστικής ταυτότητας και του Ορθόδοξου φρονήματός τους».
ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2012
Στις 5 Νοεμβρίου η Διαρκής Ιερά Σύνοδος ασχολήθηκε και πάλι με το μάθημα των Θρησκευτικών και το νέο ΠΣ. Σχετική εισήγηση παρουσίασε ο Μητροπολίτης Μεσσηνίας αναφέροντας συμπερασματικά ότι: «Το μάθημα των Θρησκευτικών πρέπει να διατηρεί τον γνωστικόν και παιδαγωγικόν του χαρακτήρα. Θα εκφράζεται μέσα από μίαν ενιαίαν δομήν, με τρόπον επαγωγικόν, συμφώνως και με τα σύγχρονα παιδαγωγικά χαρακτηριστικά της ηλικίας και των μορφωτικών αναγκών. Δεν είναι δυνατόν να αποτελεί απλήν συσσώρευσιν γνώσεων, ούτε να επιδιώκει προβολή μεταφυσικών και ιδεολογικών προεκτάσεων, ερμηνευτικών προσεγγίσεων η ακροβατισμών αλλά δια της διδασκαλίας θα επιδιώκεται η προβολή και αι συνέπειαι διαμορφώσεως ενός προτύπου ζωής, δηλαδή του πολιτισμού και της κοινωνίας. Επί τη βάσει των συντεταγμένων αυτών θα πρέπει να διαμορφωθεί εν πρόγραμμα, το οποίον θα ξεκινά και θα έχει ως επίκεντρον την ελληνορθόδοξον παράδοσιν του τόπου, επί τη βάσει του οποίου εξεφράσθη ως ήθος, και διεμορφώθη ως ζωή, και ως αύτη η παράδοσις απετυπώθη εις τα μνημεία του πολιτισμού μας. Έκαστος μαθητής η μαθήτρια, ανεξαρτήτως της θρησκευτικής του ιδιοπροσωπείας, είναι απαραίτητον και πολύτιμον να γνωρίζει την θρησκευτικήν παράδοσιν του τόπου, ως πίστιν, λατρείαν, ζωήν, τέχνην και πολιτισμόν. Τούτος θα πρέπει να είναι ο πρώτος και βασικός κύκλος του μαθήματος. Ο δεύτερος κύκλος θα αφορά τας μεγάλας χριστιανικάς παραδόσεις εκτός της Ορθοδοξίας, αι οποίαι συναντώνται εις τον ελλαδικόν χώρον και γενικώτερον εις τον κόσμον, όπως στοιχεία του Ρωμαιοκαθολικισμού και του Προτεσταντισμού. Ο τρίτος κύκλος θα πρέπει να περιλαμβάνει ορισμένα στοιχεία από τα μεγάλα Θρησκεύματα και ιδίως όσα ενδιαφέρουν την ελληνικήν κοινωνίαν περισσότερον, δηλαδή, τας μονοθεϊστικάς παραδόσεις του Ιουδαϊσμού και του Ισλάμ, τον Ινδουϊσμόν και τον Βουδισμόν, προκειμένου εις επίπεδον γνωσιακόν οι διδασκόμενοι να αποκτήσουν "πείραν"».

Ακολούθως η ΔΙΣ αποφάσισε:
«1. Να ζητήσει να της αποσταλεί το υπό διαμόρφωση νέο Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών.
2. Να ζητήσει το μάθημα να εξακολουθήσει να ονομάζεται «Μάθημα Θρησκευτικών» και να είναι υποχρεωτικό.
3. Στις τάξεις της Β´ και Γ´ Λυκείου να υπάρχει δίωρη διδασκαλία του μαθήματος.
4. Για τον διορισμό των Καθηγητών του μαθήματος των Θρησκευτικών στην Εκπαίδευση, να προϋποθέτει και την «Συμμαρτυρία» του Επισκόπου της τοπικής Εκκλησίας».

5. Άλλες επικριτικές προσεγγίσεις
ΜΑΙΟΣ 2012
Η «Εστία Πατερικών Μελετών», ένας θρησκευτικός σύλλογος που πρωτοστατεί σε διαμαρτυρίες κατά των ηλεκτρονικών ταυτοτήτων, του ΑΜΚΑ, της μετάφρασης των λειτουργικών κειμένων κ.λπ., οργάνωσε ημερίδα στο Πολεμικό Μουσείο με κεντρικό θέμα το νέο ΠΣ στα Θρησκευτικά Δημοτικού και Γυμνασίου και τίτλο: «Θρησκευτικά: Ορθόδοξη Παιδεία ή Πανθρησκειακή προπαγάνδα;». Δύο εκ των ομιλητών επικεντρώθηκαν στο νέο ΠΣ. Η κριτική που ασκήθηκε στο ΠΣ αφορούσε κυρίως στον χαρακτήρα του μαθήματος. Κατά τους οργανωτές και ομιλητές της ημερίδας, με το νέο ΠΣ το ορθόδοξο ομολογιακό μάθημα μεταλλάσσεται σε πολυθρησκευτικό, αποδομώντας την ορθόδοξη θρησκευτική παιδεία.
ΙΟΥΝΙΟΣ 2012
Με ορισμένες διαφοροποιήσεις, την κριτική αυτή θα επαναλάβει και η ΠΕΘ επισήμως, ζητώντας την ακύρωση του νέου ΠΣ στα Θρησκευτικά τόσο σε σχετική ανακοίνωσή της όσο και σε ιδιαίτερη συνάντηση που είχε με τον Αρχιεπίσκοπο. Μάλιστα, η ΠΕΘ προκάλεσε συνάντηση εργασίας με ορισμένους θεολόγους εκπαιδευτικούς στα σχολεία όπου το νέο ΠΣ εφαρμοζόταν σε πιλοτικό πρόγραμμα.
Την αρνητική αυτή στάση με ομιλίες, παρεμβάσεις στο διαδίκτυο, επιστολές και υπομνήματα προς την εκκλησιαστική Ιεραρχία και το Υπουργείο Παιδείας κ.ά. αποδέκτες, εξέφρασε συντονισμένα και ο καθηγητής στο Τμήμα Ποιμαντικής και Κοινωνικής Θεολογίας του ΑΠΘ κ. Ηρακλής Ρεράκης, ζητώντας με σχετικό υπόμνημά του την ακύρωση του ΠΣ και τη συγγραφή ενός άλλου. Και εδώ το πρόβλημα είναι κυρίως τα θρησκειολογικά στοιχεία που ενσωματώθηκαν στο νέο ΠΣ.
ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2012
Από το τοπικό Παράρτημα της ΠΕΘ Μυτιλήνης εκδίδεται τόμος με συλλογή 315 επικριτικών άρθρων και αναφορών στο νέο ΠΣ στα Θρησκευτικά Δημοτικού και Γυμνασίου και αποστέλλεται κυρίως προς τους ιεράρχες της Εκκλησίας της Ελλάδος. Ο τόμος αυτός δεν περιέχει απλώς επικριτικά άρθρα αλλά και κάθε αρνητική αναφορά που δημοσιεύθηκε απλώς στο διαδίκτυο κατά του νέου ΠΣ.
ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2012
Στις 5 Νοεμβρίου, κατά τη διάρκεια των εργασιών της Διαρκούς Ιεράς Συνόδου, η ΠΕΘ με τα κατά τόπους Παραρτήματά της και ο Σύνδεσμος Θεολόγων Μακεδονίας-Θράκης επέδωσαν Ψήφισμα προς τα Μέλη της ΔΙΣ, με το οποίο εκφράζουν την ριζική διαφωνία τους προς το νέο ΠΣ στα Θρησκευτικά, γιατί, όπως υποστηρίζουν στο εν λόγω Ψήφισμα, το νέο ΠΣ απεμπολεί την ταυτότητα του ορθόδοξου χριστιανισμού, γιατί στο νέο ΠΣ δεν καλύπτεται η συνταγματική επιταγή για καλλιέργεια και ανάπτυξη της θρησκευτικής συνείδησης, γιατί καταστρατηγεί βασικές αρχές της παιδοψυχολογίας, γιατί υποτιμά τον Χριστό ως απλό διδάσκαλο μιας θρησκείας μεταξύ των άλλων, γιατί δεν ζητήθηκε η γνώμη της Εκκλησίας, των Θεολογικών Σχολών και των θεολογικών ενώσεων στην εκπόνηση του νέου ΠΣ. Η ΠΕΘ, τέλος, διερωτάται γιατί η Εκκλησία της Ελλάδος δεν εξέφρασε ακόμη την αυτονόητη αντίθεσή της και κλείνει με αναφορά σε ομιλία του Οικουμενικού Πατριάρχη προς επίρρωση των θέσεων της ΠΕΘ για τον χαρακτήρα και το περιεχόμενο του μαθήματος των Θρησκευτικών, απαιτώντας με το ζήτημα αυτό να ασχοληθεί η επόμενη Ιερά Σύνοδος της Ιεραρχίας.

6. Απόψεις των Σχολικών Συμβούλων και των εκπαιδευτικών των πιλοτικών σχολείων
ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2012
Μετά την ολοκλήρωση της διαδικασίας επιλογής νέων Σχολικών Συμβούλων, πραγματοποιήθηκε σε ειδικό σεμινάριο η επιμόρφωσή τους στα νέα ΠΣ, προκειμένου να λάβουν ενεργό μέρος στην πιλοτική διαδικασία εφαρμογής τους. Πλην των επιφυλάξεων ενός Σχολικού Συμβούλου, η συντριπτική πλειοψηφία των Θεολόγων Σχολικών Συμβούλων τάσσεται υπέρ του νέου ΠΣ και ενεργοποιείται στην πιλοτική εφαρμογή αλλά και στην ενημέρωση των Θεολόγων εκπαιδευτικών για το νέο ΠΣ στα Θρησκευτικά.
ΙΟΥΝΙΟΣ 2012
Με βάση τις συγκεντρωτικές «Εκθέσεις παρακολούθησης και αξιολόγησης» που συνέταξε ο Σχολικός Σύμβουλος Άγγελος Βαλλιανάτος, υπεύθυνος για την πιλοτική εφαρμογή του νέου ΠΣ στα Θρησκευτικά Δημοτικού και Γυμνασίου, η πιλοτική εφαρμογή του νέου Προγράμματος Σπουδών στα Θρησκευτικά με δεδομένες τις δυσχερείς συνθήκες, τις τεχνικές δυσκολίες, τις καθυστερήσεις και τις ασάφειες στο ξεκίνημά της, λειτούργησε θετικά. Στα Δημοτικά, λόγω της ελλιπούς επιμόρφωσης και ενημέρωσης, η εφαρμογή του ΠΣ στα Θρησκευτικά έγινε μεμονωμένα. Αντίθετα, στα Γυμνάσια, ελάχιστος ήταν ο αριθμός των Θεολόγων στα πιλοτικά σχολεία που αξιωματικά αρνήθηκε να προσεγγίσει τα νέα Προγράμματα Σπουδών και τον Οδηγό για τον εκπαιδευτικό.
Με βάση τις ιδιαίτερες εκθέσεις των δεκαοκτώ (18) επιμορφωτών και των δέκα (10) συμβούλων προώθησης, ορισμένοι εκ των οποίων ήσαν και Σχολικοί Σύμβουλοι, οι διδακτικές δραστηριότητες που προτείνει το νέο ΠΣ αλλάζουν δραστικά τον τρόπο που μαθαίνουν οι μαθητές, αφού αλλάζει ο ρόλος του διδάσκοντος και διαφοροποιείται ο ρόλος των μαθητών. Ο εκπαιδευτικός από μεταφορέας πληροφορίας και γνώσης γίνεται συντονιστής και καθοδηγητής στην ανακάλυψή της. Οι μαθητές γίνονται ενεργοί στην ανακάλυψη της γνώσης και στη συσχέτισή της με τις δικές τους εμπειρίες. Όσα μαθαίνουν, γίνονται κτήμα τους. Συγκεκριμένα για το μάθημα των Θρησκευτικών, οι μαθητές ασκούν τη δυνατότητά τους να αποκτήσουν γνώσεις για την Ορθόδοξη Εκκλησία, τον Χριστιανισμό και βασικά θρησκεύματα, με τρόπους που τους ελκύουν να προσεγγίσουν το θρησκευτικό φαινόμενο σε πολλές και πλούσιες εκφράσεις. Με το εργαλείο της κριτικής σκέψης οι μαθητές έχουν τη δυνατότητα να γνωρίσουν τη θρησκευτική πολλαπλότητα, καλλιεργώντας παράλληλα την ηθική και κοινωνική ευαισθησία τους. Οι ενεργητικές τεχνικές εκπαίδευσης καθιστούν τους μαθητές δρώντα υποκείμενα, ώστε ελεύθερα και υπεύθυνα να εκφράζονται και να αυτοπροσδιορίζονται ως προς το «θρησκεύειν» αλλά και να μάθουν να συνυπάρχουν και να ανέχονται τη θρησκευτική ετερότητα.
Κάποιοι εκπαιδευτικοί, που αρνήθηκαν να συμμετάσχουν στις επιμορφωτικές συναντήσεις, δήλωσαν πως δεν είχαν διαβάσει το ΠΣ και τον Οδηγό για τον εκπαιδευτικό, δεν ξέρουν τι περιέχει, πώς είναι διαρθρωμένο και ποιοι είναι οι στόχοι της εκπαίδευσης και του μαθήματος των Θρησκευτικών ειδικότερα. Δεν γνώριζαν τίποτα, παρά μόνο ό,τι άκουσαν από άλλους. Παρέμειναν στις απόψεις τους, με μόνη ενημέρωσή τους από την αρθρογραφία περί του ΠΣ, κυρίως στο διαδίκτυο, διατηρώντας αντιρρήσεις επί της αρχής και του γενικού στόχου του μαθήματος, που θεωρούν πως γίνεται θρησκειολογικό, όπως περιγράφεται ότι είναι στην ως άνω αρθρογραφία. Σε άλλο σχολείο οι εκπαιδευτικοί δεν ήταν αρκετά εξοικειωμένοι με τους στόχους του νέου ΠΣ, επειδή δεν συμμετείχαν επαρκώς στην Α΄ Φάση επιμόρφωσης. Ωστόσο, το ενδιαφέρον τους για τα νέα ΠΣ και η συνεχής επαφή με τον Σχολικό Σύμβουλο συνέβαλε στη βελτίωσή τους. Οι περισσότεροι εκπαιδευτικοί ήρθαν σε επαφή ή μελέτησαν το νέο ΠΣ και δηλώνουν πως αισθάνονται εξοικειωμένοι με τους στόχους του. Δυσκολεύτηκαν να ξεκινήσουν την εφαρμογή του, αλλά το αποφάσισαν κυρίως μετά την πρώτη επιμορφωτική συνάντηση.
Ενώ οι περισσότεροι από τους εκπαιδευτικούς δηλώνουν πως είναι εξοικειωμένοι με τους στόχους του ΠΣ και δεν αντιμετωπίζουν πρόβλημα, αν εξαιρέσουμε εκείνους που αρνήθηκαν να το αγγίξουν, λίγοι είναι εκείνοι που αισθάνονται πως κάποια από τα θέματα που διαπραγματεύεται είναι δύσκολα για την ηλικία που προβλέπεται να διδαχθούν, ο χρόνος που προτείνεται είναι λίγος για τέτοια ζητήματα και κάποιοι από τους στόχους δεν αντιστοιχούν επαρκώς με την ανάπτυξή τους στις αντίστοιχες στήλες. Απορίες και παρανοήσεις σχετικές με την προσέγγιση και την υλοποίηση των στόχων -π.χ. αν θα πρέπει να αναπτυχθούν όλοι οι στόχοι που περιγράφονται στα προσδοκώμενα- λύθηκαν είτε στη διάρκεια των επιμορφωτικών συναντήσεων είτε κατά τις επισκέψεις των Συμβούλων Προώθησης.
Ως προς την αναγκαιότητα αλλαγής των ΠΣ και εδώ οι γνώμες ποικίλλουν. Στις εκθέσεις των Συμβούλων Προώθησης αναφέρεται ότι υπάρχουν εκπαιδευτικοί που θεωρούν πως δεν χρειαζόταν καμία αλλαγή, οπότε δεν ασχολήθηκαν με το νέο ΠΣ, ή ότι ήταν αναγκαία η αλλαγή του μαθήματος, αλλά στην κατεύθυνση του τονισμού της ελληνικής ταυτότητας και του παρηγορητικού ρόλου του μαθήματος των Θρησκευτικών. Πέρα όμως από τα άκρα, οι περισσότεροι από τους θεολόγους που συνεργάστηκαν με τους Συμβούλους Προώθησης, κρίνουν πως ήταν αναγκαία η αλλαγή του ΠΣ στα Θρησκευτικά, ώστε να ανταποκριθεί το μάθημα στις σημερινές εκπαιδευτικές ανάγκες των μαθητών, να προσαρμοστεί στις σύγχρονες συνθήκες λειτουργίας του σχολείου, να γίνει επίκαιρο και να αποκτήσει λόγο ύπαρξης στην τάξη, να πάψει να αγνοεί την ετερότητα, να λάβει υπόψη τις προσλαμβάνουσες και τις θρησκευτικές αναζητήσεις των μαθητών. Τέλος, κάποιοι από τους εκπαιδευτικούς εξέφρασαν ενθουσιασμό για το νέο ΠΣ στα Θρησκευτικά και τον Οδηγό που το συνοδεύει και προτείνουν τον Οδηγό ως εργαλείο και σε άλλα μαθήματα.

7. Κριτική θεώρηση των αντιδράσεων στο νέο ΠΣ
Είναι χαρακτηριστικό ότι οι ίδιοι κύκλοι που σήμερα ασκούν κριτική στο ΠΣ άσκησαν την ίδια περίπου κριτική και κατά το πρόσφατο παρελθόν (2003-2006), όταν εξέφρασαν τις θέσεις τους για τα νεο-εκδοθέντα τότε διδακτικά βιβλία των Θρησκευτικών. Τόσο η ΠΕΘ όσο και ο καθηγητής Η. Ρεράκης, ο οποίος μάλιστα ήταν και κριτής-αξιολογητής του ΠΙ για το βιβλίο της Ε΄ τάξης του Δημοτικού, αποφάνθηκαν σε ανακοινώσεις και σε ημερίδες για τον προβληματικό και κατά τη γνώμη τους μη ακραιφνώς ορθόδοξο χαρακτήρα των βιβλίων αυτών, τα οποία, σημειωτέον, είναι σε ισχύ μέχρι σήμερα. Η στάση αυτή των παραπάνω κύκλων οδήγησε προφανώς την τότε ηγεσία της Εκκλησίας της Ελλάδος να αποστείλει αρχικά, πριν τη συγγραφή των βιβλίων, επιστολή στο ΠΙ με την οποία ζητούσε τη συμμετοχή της Εκκλησίας στη συγγραφή των βιβλίων των Θρησκευτικών και, κατόπιν, αρνητικό υπόμνημα για τα περατωθέντα διδακτικά βιβλία, επαναλαμβάνοντας τις θέσεις των εν λόγω κύκλων.
Από την κριτική αυτή δεν έλειψαν και λίαν προσβλητικές και υποτιμητικές εκφράσεις και υπονοούμενα για τα μέλη της επιτροπής εκπόνησης του νέου ΠΣ, οι οποίοι χαρακτηρίστηκαν ως «κατ' επίφασιν και κατ' ευφημισμόν εμπειρογνώμονες» ή ότι συνέπραξαν στο νέο ΠΣ για λόγους οικονομικούς, μιας και τα δήθεν υπέρογκα ποσά του προγράμματος αυτού προέρχονται από το ΕΣΠΑ. Επί της ουσίας, η κριτική που δέχθηκε το νέο ΠΣ στα Θρησκευτικά χαρακτηρίζεται, σε πολλές περιπτώσεις, από ελλιπείς κατανοήσεις, αποσπασματικές αναγνώσεις, αλλά και πολύ συχνά κατάφωρες διαστρεβλώσεις των περιεχομένων του. Αφοριστικές διατυπώσεις της μορφής «το μάθημα μετατρέπεται σε πανθρησκεία», «από το νέο ΠΣ απουσιάζει το πρόσωπο της Θεοτόκου», «ο Ιησούς Χριστός εξισώνεται με τους ιδρυτές άλλων θρησκειών», «ο μαθητής καλείται να μάθει για όλες τις θρησκείες και να επιλέξει» κ.ά. δεν έχουν καμιά σχέση με τα περιεχόμενα του ΠΣ. Σε αρκετές από αυτές τις μάλλον προκατειλημμένες προσεγγίσεις απάντησε ήδη η Επιτροπή που εκπόνησε το ΠΣ με το πολυσέλιδο Υπόμνημά της, παρά το γεγονός ότι οι σκοποί, τα περιεχόμενα και οι διδακτικές δραστηριότητες του ΠΣ είναι σαφείς και δεν αφήνουν περιθώρια για τέτοιες παρανοήσεις. Ασφαλώς, η δυνατότητα διατύπωσης επαναλαμβανόμενων επικρίσεων, που προέρχονται πάντοτε από τους ίδιους κύκλους, ευνοήθηκε σημαντικά από την παρατεταμένη πιλοτική εφαρμογή, που πραγματοποιείται για πρώτη φορά στο ελληνικό σχολείο. Από την άλλη πλευρά, είδαν το φως της δημοσιότητας και αρκετές άλλες προσεγγίσεις από ενεργούς εκπαιδευτικούς και θεολογικές ενώσεις, που χαιρέτισαν τον προσανατολισμό του νέου ΠΣ και τις καινοτομίες που αυτό κομίζει, ειδικά στον τομέα της ανακαλυπτικής, διερευνητικής, συνεργατικής και βιωματικής διδασκαλίας και μάθησης.
Η συντονισμένη δράση της ΠΕΘ και του καθ. Ηρ. Ρεράκη προς τα εκκλησιαστικά και μοναστικά περιβάλλοντα, ακόμη και προς ορισμένες θρησκευτικές αδελφότητες (π.χ. «Ο Σωτήρ»), με αιχμή του δόρατος τον κίνδυνο της απώλειας του ορθόδοξου χαρακτήρα του μαθήματος των Θρησκευτικών, οδήγησε ορισμένους ιεράρχες να υιοθετήσουν αβασάνιστα τις θέσεις τους, όπως πρόσφατα και τον ηγούμενο της Ι. Μονής Γρηγορίου του Αγίου Όρους. Παρόμοια και ο π. Βασίλειος Γοντικάκης, Προηγούμενος της Ι. Μονής Ιβήρων του Αγίου Όρους, μολονότι ενημερώθηκε μονοσήμαντα από το ειδικό αφιέρωμα του περιοδικού Κοινωνία της ΠΕΘ για το νέο ΠΣ και κατόπιν από τον ηγούμενο της Ι. Μονής Γρηγορίου και φυσικά από τον καθ. Ηρ. Ρεράκη, χαρακτήρισε «αντιπαιδαγωγικό και απάνθρωπο» το νέο ΠΣ. Οι κύκλοι αυτοί των επικριτών του νέου ΠΣ συστηματικά επιχειρούν να θέσουν θέμα «Θρησκευτικών» και στη Σύνοδο της Ιεραρχίας της Εκκλησίας της Ελλάδος, προκειμένου να εντείνουν τις πιέσεις τους για την ακύρωσή του.
Ωστόσο, οι ανωτέρω κύκλοι αποσιωπούν ή απλώς δεν λαμβάνουν σαφώς υπόψη τους μια μεγάλη συζήτηση εδώ και δεκαετίες γύρω από τον «ομολογιακό» χαρακτήρα του μαθήματος των Θρησκευτικών στην Ελλάδα. Στη συζήτηση αυτή, πέρα από τους υποστηρικτές του ομολογιακού μαθήματος, υπάρχουν και οι επικριτές του, που είναι μέλη της επιστημονικής κοινότητας, συνταγματολόγοι, εκπαιδευτικοί ή απλώς διανοούμενοι που καταθέτουν την άποψή τους. Επιπλέον, ιδιάζουσα σημασία έχουν οι θέσεις θεσμοθετημένων οργάνων και αρχών της Πολιτείας, όπως το Συμβούλιο της Επικρατείας, η Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα και ο Συνήγορος του Πολίτη. Κατά τον τελευταίο μάλιστα, το πρόβλημα του μαθήματος των Θρησκευτικών και το δικαίωμα απαλλαγής από αυτό κάθε μαθητή που απλώς το επιθυμεί απορρέει από τον «δεδομένο "κατηχητικό" και, συνεπώς, μονόπλευρο χαρακτήρα του μαθήματος αυτού» και μάλιστα ασχέτως προς το ότι ο χαρακτήρας αυτός θεωρείται «σύμφωνος προς το Σύνταγμα».
Το θρησκευτικό μάθημα στη δημόσια εκπαίδευση σε μια σειρά από επιστημονικές μονογραφίες και άρθρα σε επιστημονικά περιοδικά και εφημερίδες εγκαλείται ότι είναι μονοφωνικό, κατηχητικό και μονόπλευρο, μονολιθικό και σκοταδιστικό, «ακραία περίπτωση κατηχητισμού και θρησκευτικής ενδογμάτισης στο πλαίσιο των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης κ.ά. Οι θέσεις αυτές, και κυρίως οι πιέσεις του Συνηγόρου του Πολίτη, οδήγησαν το ίδιο το Υπουργείο Παιδείας το 2008 να εκδώσει εγκυκλίους, βάσει των οποίων οι μαθητές που δεν επιθυμούν την παρακολούθηση των Θρησκευτικών, μπορούν με μια απλή δήλωσή τους, «χωρίς να προβαίνουν σε καμία περαιτέρω διευκρίνιση», δίχως, δηλαδή, να προσδιορίζουν τον λόγο ή το ιδιαίτερο θρήσκευμά τους, να απαλλάσσονται νομίμως. Η έκδοση συμπληρωματικής εγκυκλίου που ορίζει πώς θα απασχολούνται «οι μη Ορθόδοξοι μαθητές δηλ. οι αλλόθρησκοι ή ετερόδοξοι, οι οποίοι... απαλλάσσονται από το μάθημα των Θρησκευτικών για λόγους συνείδησης» δεν έλυσε ικανοποιητικά το ζήτημα. Τόσο η Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα (Απόφαση 3356/95) όσο και ο Συνήγορος του Πολίτη (Πόρισμα 19905.04.2.1/15-11-2004 & Δελτίου Τύπου 31-7-2008), υπερβαίνουν παλαιότερη νομολογία του Συμβουλίου της Επικρατείας, η οποία, προκειμένου να δοθεί η απαλλαγή στα Θρησκευτικά, απαιτούσε οι γονείς ή οι μαθητές να «δηλώσουν καθ' οιονδήποτε τρόπον, ότι για λόγους θρησκευτικής συνείδησης, ήτοι διότι είναι ετερόδοξοι, ετερόθρησκοι ή άθεοι, δεν επιθυμούν να παρακολουθήσουν την διδασκαλία του μαθήματος των θρησκευτικών» (Απόφαση 3356/95).
Οι επικριτές του νέου ΠΣ στα Θρησκευτικά Δημοτικού και Γυμνασίου έχουν μάλλον ξεχάσει πλήρως την πρόσφατη δημόσια συζήτηση, η οποία διεξήχθη στην ελληνική κοινωνία με αφορμή τις εγκυκλίους που εξέδωσε το Υπουργείο Παιδείας το 2008 για την απαλλαγή από τα Θρησκευτικά. Οι τρεις εκείνες εγκύκλιοι, αλλά και η καταστρατήγηση ή η πλημμελής εφαρμογή του μέτρου, μετέτρεψαν άτυπα τα Θρησκευτικά σε προαιρετικό μάθημα, όπως επισημάνθηκε και από πολλές ενώσεις θεολόγων που διαμαρτυρήθηκαν, αφού άνοιξαν τον δρόμο, ώστε κάθε μαθητής να μπορεί να διεκδικήσει απαλλαγή, ακόμη και εάν δεν δικαιούται. Η παρουσίαση του θέματος αυτού από τον Τύπο και τα λοιπά ΜΜΕ, οι θέσεις και οι δηλώσεις του Συνηγόρου του Πολίτη, των κομμάτων, της ΟΛΜΕ και των εκπαιδευτικών παρατάξεων, οι θέσεις διαφόρων εκπαιδευτικών κύκλων και διανοουμένων, οι επίσημες παρεμβάσεις των Θεολογικών Σχολών Αθηνών και Θεσσαλονίκης, των θεολογικών ενώσεων και πολλών εκπαιδευτικών έδωσαν το στίγμα ενός δημόσιου διαλόγου γύρω από τον χαρακτήρα και τη φυσιογνωμία των Θρησκευτικών. Το προβληματικό σημείο για τους επικριτές του μαθήματος αποτελούσε ο έντονα ομολογιακός και κατηχητικός χαρακτήρας των Θρησκευτικών. Από την άλλη πλευρά, όχι μόνο οι θεολόγοι εκπαιδευτικοί αλλά και οι Θεολογικές Σχολές έκαναν λόγο για το αναγκαίο άνοιγμα προς τη θρησκευτική ετερότητα με την εισαγωγή θρησκειολογικών αναφορών σε ένα νέο και ανοικτό ΠΣ, «ώστε να αναβαθμιστεί ακόμη περισσότερο το μάθημα των Θρησκευτικών, να εμπλουτιστούν τα αναλυτικά σχολικά προγράμματα με μαθήματα κοινωνικής ηθικής ή ιστορίας των θρησκευμάτων, τα οποία θα μπορούν να παρακολουθούν οι μαθητές στο σύνολό τους ανεξαρτήτως θρησκείας ή ομολογίας» (Θεολογική Σχολή ΕΚΠΑ, 9-9-2008). Προς την ίδια κατεύθυνση, το σύγχρονο περιεχόμενο του μαθήματος των Θρησκευτικών «ούτε αποκλειστικά ομολογιακό προσανατολισμό μπορεί να έχει ούτε όμως και αποκλειστικά θρησκειολογικό. Και οι δύο προσανατολισμοί πρέπει να υπάρχουν αναλογικά και σε συνδυασμό, ώστε, εκτός των άλλων, από τη μια μεριά να αποφεύγεται ο θρησκευτικός αναλφαβητισμός, ενώ από την άλλη να καλλιεργείται στους μαθητές μια συνείδηση αποδοχής, σεβασμού και ειρηνικής συνύπαρξης με το «διαφορετικό» (Τμήμα Θεολογίας ΑΠΘ, 8-9-2008). Η επιτροπή εκπόνησης δεν έκανε τίποτε άλλο παρά έλαβε σοβαρά υπόψη τον δημόσιο αυτό διάλογο.
Εξάλλου, στο ευρωπαϊκό περιβάλλον υφίστανται πολλά και ποικίλα πρότυπα οργάνωσης της θρησκευτικής αγωγής. Άλλα συγκροτούνται με βάση το ομολογιακό ή το πολυομολογιακό πρότυπο, άλλα με βάση το θρησκειολογικό και άλλα είναι απλώς μικτά και επιλεκτικά, ενσωματώνοντας δημιουργικά τη διαπολιτισμική διάσταση του θρησκευτικού φαινομένου. Πριν από λίγα χρόνια, η Κοινοβουλευτική Συνδιάσκεψη του Συμβουλίου της Ευρώπης (47 χώρες) με τη Σύσταση 1720 έκανε λόγο για την ανάγκη εισαγωγής στην εκπαίδευση της διδασκαλίας των θρησκειών. Ακολούθως, πρότεινε τον θρησκειολογικό προσανατολισμό της διδασκαλίας είτε έναντι του ουδετερόθρησκου είτε έναντι του ομολογιακού ή πολυομολογιακού περιεχομένου του μαθήματος των Θρησκευτικών στα διάφορα εκπαιδευτικά συστήματα, για να διασφαλίσει έτσι την αμεροληψία και αντικειμενικότητα στην παρουσίασή τους. Ωστόσο, η ανακάλυψη των διαφόρων θρησκειών και κυρίως των θρησκειών γειτονικών χωρών από τους μαθητές, θα γίνεται παράλληλα με τη γνωριμία της δικής τους θρησκείας. Πέρα από φανατισμούς, «ο σκοπός αυτής της εκπαίδευσης θα πρέπει να κάνει τους μαθητές... να αντιληφθούν ότι καθένας έχει το ίδιο δικαίωμα με όλους να πιστεύει ότι η δική του θρησκεία είναι η "η αληθινή πίστη" και ότι η διαφορετική θρησκεία ή η αθεΐα δεν διαφοροποιεί αξιολογικά τους ανθρώπους».
Η επιτροπή εκπόνησης, λαμβάνοντας υπόψη της όλα τα παραπάνω, ως όφειλε, επεξεργάσθηκε μια εναλλακτική πρόταση ΠΣ στα Θρησκευτικά Δημοτικού και Γυμνασίου. Η πρόταση του νέου ΠΣ στα Θρησκευτικά παρουσιάζει ένα μάθημα ανοικτό και πλουραλιστικό, που διατηρεί μεν τον γνωσιακό και παιδαγωγικό χαρακτήρα που είχε ως τώρα, αλλά επιπλέον λαμβάνει υπόψη τις απαιτήσεις των καιρών, τις μορφωτικές ανάγκες των σύγχρονων μαθητών και εμπλουτίζεται με περισσότερα στοιχεία για τις χριστιανικές παραδόσεις της Ευρώπης και για ορισμένες από τις μεγάλες θρησκείες του κόσμου. Οι «συντεταγμένες» αυτές διαμορφώνουν ένα πρόγραμμα θρησκευτικού μαθήματος το οποίο ξεκινά από και έχει επίκεντρο την ελληνορθόδοξη παράδοση του τόπου, την παράδοση της Ορθόδοξης Χριστιανικής Εκκλησίας, όπως αυτή σαρκώθηκε στη ζωή και αποτυπώθηκε στα μνημεία του πολιτισμού του. Κάθε μαθητής ή μαθήτρια, ανεξαρτήτως της θρησκευτικής του ιδιοπροσωπίας, είναι απαραίτητο και πολύτιμο να γνωρίζει τη θρησκευτική παράδοση του τόπου, ως πίστη, λατρεία, ζωή, τέχνη και πολιτισμό. Αυτός είναι ο πρώτος και βασικός κύκλος του μαθήματος. Ο δεύτερος κύκλος είναι οι μεγάλες χριστιανικές παραδόσεις που συναντώνται στην Ευρώπη και γενικότερα στον κόσμο, εκτός της Ορθοδοξίας, όπως ο Ρωμαιοκαθολικισμός και ο Προτεσταντισμός στις κύριες και βασικές του ομολογίες. Ο τρίτος κύκλος περιλαμβάνει ορισμένα στοιχεία από τα μεγάλα θρησκεύματα και ιδίως όσα ενδιαφέρουν την ελληνική κοινωνία περισσότερο, δηλαδή, τις μονοθεϊστικές παραδόσεις του Ιουδαϊσμού και του Ισλάμ και δύο απωανατολικές θρησκείες, τον Ινδουισμό και τον Βουδισμό. Οπωσδήποτε, τα στοιχεία αυτά δίνονται σύμφωνα με τα παιδαγωγικά χαρακτηριστικά, την ηλικία και τις μορφωτικές ανάγκες των παιδιών. Επιπλέον, δεν αποτελούν διδακτέα ύλη αλλά διαθέσιμα διδακτικά μέσα και υλικά για τον εκπαιδευτικό, ο οποίος καλείται να σχεδιάσει τη διδασκαλία του με βάση τις ιδιαίτερες συνθήκες και το «οικοσύστημα» της τάξης του.
Επισημαίνεται, πάντως, ότι το νέο ΠΣ αφορά τη θρησκευτική αγωγή στη δημόσια εκπαίδευση και όχι την εκκλησιαστική κατήχηση. Το ΜτΘ βεβαίως και έχει ως κέντρο, αφετηρία και πρωταρχικό μέλημα την Ορθόδοξη πίστη και ζωή, αλλά οφείλει και πρέπει να έχει ορίζοντα αναφοράς και διαλόγου και με τις άλλες χριστιανικές κατανοήσεις, τις άλλες θρησκευτικές παραδόσεις και τις σύγχρονες φιλοσοφικές ή άλλες μορφές πνευματικότητας. Ένας ουσιαστικός διάλογος, ανάμεσα στο κέντρο και στον ορίζοντα, που θα αναπτυχθεί στο πλαίσιο του ΜτΘ θεμελιωμένος πάνω στην ορθή προσέγγιση και κριτική κατανόηση των διαφορετικών αφηγήσεων, δεν στοιχειοθετεί απομάκρυνση από την Ορθοδοξία ή μια μορφή θρησκευτικού συγκρητισμού· απεναντίας, συνιστά κυρίως και κατεξοχήν την πεμπτουσία της χριστιανικής μαρτυρίας στον σύγχρονο και ραγδαία μεταβαλλόμενο κόσμο μας.
Στην πράξη το νέο ΠΣ ουσιαστικά δεν απομακρύνεται από τους ειδικούς σκοπούς του μαθήματος, όπως αυτοί ορίζονται στα Αναλυτικά Προγράμματα του 2003 (ΔΕΠΠΣ-ΑΠΣ). Τα Προγράμματα εκείνα, πέρα από την ενημέρωση για την υφή του θρησκευτικού φαινομένου, την ανάπτυξη θρησκευτικής συνείδησης και την απόκτηση γνώσεων γύρω από τη Χριστιανική πίστη και την Ορθόδοξη Χριστιανική Παράδοση, την καλλιέργεια του ήθους και της προσωπικότητας, με την αξιοποίηση των μορφωτικών αγαθών της Αγίας Γραφής, των Πατέρων και της Παράδοσης της Εκκλησίας, εστίαζαν επιπλέον στην κριτική επεξεργασία των θρησκευτικών παραδοχών, αξιών και στάσεων, στην διερεύνηση του ρόλου που έπαιξε και παίζει ο Χριστιανισμός στον πολιτισμό και την ιστορία της Ελλάδας και της Ευρώπης, στην επίγνωση της ύπαρξης διαφορετικών εκφράσεων της θρησκευτικότητας, στην ανάπτυξη ανεξάρτητης σκέψης και ελεύθερης έκφρασης, στην αντίληψη ότι το αυθεντικό χριστιανικό μήνυμα είναι υπερφυλετικό, υπερεθνικό και οικουμενικό, στην κατανόηση της πολυπολιτισμικής, πολυφυλετικής και πολυθρησκευτικής δομής των σύγχρονων κοινωνιών και στη συνειδητοποίηση της ανάγκης για διαχριστιανική και διαθρησκειακή επικοινωνία και αλληλογνωριμία. Συνεπώς, το νέο ΠΣ κινείται πάνω στις ίδιες βασικές αρχές τις οποίες εμπλουτίζει και αναπτύσσει περισσότερο.

Πηγή: http://www.esos.gr/dimosia-ekpaidefsi/defterovathmia/item/31201-i-poreia-ekponisis-kai-pilotikis-efarmogis-toy-neoy-programmatos-spoydon-sta-thriskeytika-dimotikoy-kai-gymnasioy.html