Του καθηγητή του Τμήματος Θεολογίας του ΑΠΘ π. Βασίλειου Καλλιακμάνη
Α) Κατά την πολυτάραχη περίοδο της Τουρκοκρατίας πολλοί λόγιοι κατέφευγαν στη Δύση και, συγχρόνως, στην Ανατολή παρατηρούνταν έλλειψη ελληνικών σχολείων και βιβλίων. Αλλά κι όταν σε ορισμένες περιοχές υπήρχαν πεπαιδευμένοι δάσκαλοι, η παιδεία αποτελούσε πολυτέλεια για μεγάλο μέρος του λαού, που αντιμετώπιζε έντονα προβλήματα επιβίωσης. Ως εύχρηστα εγχειρίδια για τη μελέτη της ελληνικής γλώσσας χρησιμοποιούνταν περιστασιακά τα λειτουργικά βιβλία της Εκκλησίας, δηλαδή Ψαλτήρι, Οκτώηχος, Μηναία κ.ά.
Β) Η υπέρογκη φορολογία, το παιδομάζωμα, οι αγγαρείες και οι εξευτελισμοί οδηγούσαν συχνά τους χριστιανούς σε ομαδικούς εξισλαμισμούς, ενώ άλλοτε τους ανάγκαζαν να ζουν ως κρυπτοχριστιανοί. Την ίδια περίοδο αναδείχθηκαν οι νεομάρτυρες, οι οποίοι κόσμησαν την Εκκλησία, ενίσχυσαν την ορθόδοξη πίστη και αναζωπύρωσαν το γενναίο φρόνημα έναντι των κατακτητών. Για την πνευματική ανόρθωση του γένους μεγάλη ήταν η συμβολή της Φιλοκαλικής Αναγέννησης του 18ου αιώνα. Ηγέτες της πολύμορφης αυτής κίνησης ήταν ο Άγιος Νικόδημος Αγιορείτης, που τιμάται από την Εκκλησία στις 14 Ιουλίου, ο Άγιος Μακάριος Νοταράς, ο Άγιος Αθανάσιος Πάριος κ.ά.
Γ) Ο Άγιος Νικόδημος Αγιορείτης συνέταξε 100 και πλέον βιβλία, πραγματείες, κανονικές συλλογές και ανθολόγια. Υπομνημάτισε αγιογραφικά και λειτουργικά κείμενα, εκπόνησε μεταφράσεις και χαρακτηρίσθηκε «ως μοναδικός εκλαϊκευτής της Ορθοδόξου Θεολογίας». Ο όσιος γεννήθηκε στη Νάξο το 1749 και υπήρξε μαθητής του ιερομονάχου και διδασκάλου του γένους Χρυσάνθου, αδελφού του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού. Στη συνέχεια μετέβη στη Σχολή της Σμύρνης για ανώτερες σπουδές και τέλος εγκαταβίωσε στο Άγιον Όρος. Εκεί μυσταγωγήθηκε στην ασκητική και μυστηριακή ζωή της Εκκλησίας και εργάσθηκε με ένθεο ζήλο και εκκλησιαστική συνείδηση για την «κοινήν των Ορθοδόξων ωφέλειαν».
Δ) Η φράση «εις κοινήν των Ορθοδόξων ωφέλειαν», που κοσμεί πολλά από τα συγγράμματά του, είναι ενδεικτική του έντονου ενδιαφέροντος για το κοινό καλό και την πνευματική ανόρθωση του γένους. Βλέποντας ο Όσιος Νικόδημος τις επιπτώσεις της πολύχρονης δουλείας και την αμάθεια, επιδίδεται στη σύνταξη «κοινωφελών έργων», δηλαδή στην κυκλοφορία βιβλίων, πράγμα δύσκολο για εκείνη την εποχή. Έτσι επιστρατεύονται «φιλογενείς άρχοντες», γίνονται έρανοι μεταξύ των μοναχών, ενεργοποιούνται τυπογράφοι στη Βενετία και ζητείται η συνδρομή του Οικουμενικού Πατριαρχείου.
Β) Η υπέρογκη φορολογία, το παιδομάζωμα, οι αγγαρείες και οι εξευτελισμοί οδηγούσαν συχνά τους χριστιανούς σε ομαδικούς εξισλαμισμούς, ενώ άλλοτε τους ανάγκαζαν να ζουν ως κρυπτοχριστιανοί. Την ίδια περίοδο αναδείχθηκαν οι νεομάρτυρες, οι οποίοι κόσμησαν την Εκκλησία, ενίσχυσαν την ορθόδοξη πίστη και αναζωπύρωσαν το γενναίο φρόνημα έναντι των κατακτητών. Για την πνευματική ανόρθωση του γένους μεγάλη ήταν η συμβολή της Φιλοκαλικής Αναγέννησης του 18ου αιώνα. Ηγέτες της πολύμορφης αυτής κίνησης ήταν ο Άγιος Νικόδημος Αγιορείτης, που τιμάται από την Εκκλησία στις 14 Ιουλίου, ο Άγιος Μακάριος Νοταράς, ο Άγιος Αθανάσιος Πάριος κ.ά.
Γ) Ο Άγιος Νικόδημος Αγιορείτης συνέταξε 100 και πλέον βιβλία, πραγματείες, κανονικές συλλογές και ανθολόγια. Υπομνημάτισε αγιογραφικά και λειτουργικά κείμενα, εκπόνησε μεταφράσεις και χαρακτηρίσθηκε «ως μοναδικός εκλαϊκευτής της Ορθοδόξου Θεολογίας». Ο όσιος γεννήθηκε στη Νάξο το 1749 και υπήρξε μαθητής του ιερομονάχου και διδασκάλου του γένους Χρυσάνθου, αδελφού του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού. Στη συνέχεια μετέβη στη Σχολή της Σμύρνης για ανώτερες σπουδές και τέλος εγκαταβίωσε στο Άγιον Όρος. Εκεί μυσταγωγήθηκε στην ασκητική και μυστηριακή ζωή της Εκκλησίας και εργάσθηκε με ένθεο ζήλο και εκκλησιαστική συνείδηση για την «κοινήν των Ορθοδόξων ωφέλειαν».
Δ) Η φράση «εις κοινήν των Ορθοδόξων ωφέλειαν», που κοσμεί πολλά από τα συγγράμματά του, είναι ενδεικτική του έντονου ενδιαφέροντος για το κοινό καλό και την πνευματική ανόρθωση του γένους. Βλέποντας ο Όσιος Νικόδημος τις επιπτώσεις της πολύχρονης δουλείας και την αμάθεια, επιδίδεται στη σύνταξη «κοινωφελών έργων», δηλαδή στην κυκλοφορία βιβλίων, πράγμα δύσκολο για εκείνη την εποχή. Έτσι επιστρατεύονται «φιλογενείς άρχοντες», γίνονται έρανοι μεταξύ των μοναχών, ενεργοποιούνται τυπογράφοι στη Βενετία και ζητείται η συνδρομή του Οικουμενικού Πατριαρχείου.
Ε) Ενδεικτικό της εκκλησιαστικής συνείδησης και της υπευθυνότητας του ιερού πατρός είναι το γεγονός ότι, παρά την οξυδέρκεια, την πολυμάθεια και τη εμπειρική γνώση της πνευματικής ζωής που διέθετε, ζητούσε για τα κείμενά του συμβουλές και άλλων εγκρίτων ανδρών. Στέλνει λ.χ. στην Κωνσταντινούπολη το έργο του «Πηδάλιον» για έγκριση, ζητά από τον εξόριστο στη μονή Ιβήρων Πατριάρχη Γρηγόριο Ε’ τη γνώμη του για το βιβλίο «Χρηστοήθεια» και απευθύνεται στον κολλυβά Χριστοφόρο Προδρομίτη, προκειμένου να τον συμβουλευθεί για το βιβλίο «Νέα Κλίμαξ».
ΣΤ) Παρά το τεράστιο συγγραφικό, μεταφραστικό και ερμηνευτικό έργο του οσίου, ο ίδιος δεν πρόβαλε τον εαυτό του αλλά την αλήθεια της Εκκλησίας. Δεν αυτονομούσε τις γνώμες των Πατέρων, αλλά τις ενέτασσε στο εκκλησιολογικό τους πλαίσιο. Γράφει: «Ημίν ου μέλλει τι είπον, ή τι εφρόνησαν μερικοί Πατέρες. Αλλά τι λέγει η Γραφή, και αι Οικουμενικαί Σύνοδοι, και η κοινή των πατέρων δόξα». Και καταλήγει: «Ου γαρ δόγμα συνιστά η γνώμη τινών εν τη Εκκλησία».
Ζ) Ο Όσιος Νικόδημος που κοιμήθηκε το 1809 και ήταν, «τον τρόπον απλούς και ανεξίκακος, το ήθος γλυκύς και χαρίεις, ακτήμων και λίαν απερίσπαστος», μπορεί να εμπνεύσει και να προσφέρει, εάν μελετηθεί σε βάθος, και στη σύγχρονη εποχή. Μακάρι να μιμούνταν το παράδειγμά του σύγχρονοι ανώτεροι κληρικοί και θεολόγοι. Έτσι θα συνέβαλαν στη διαμόρφωση γνήσιας εκκλησιαστικής συνείδησης και θα προέκριναν «την κοινήν του γένους ωφέλειαν» κι όχι τη δική τους διαφήμιση και προβολή.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου