Κωνσταντίνος Ζάρρας (Επίκ. Καθηγητής Τμήματος Θεολογίας ΕΚΠΑ), Ταλμούδ, εκδόσεις Έννοια, Αθήνα 2015

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ

«ΤΑ ΜΕΘΕΡΜΗΝΕΥΟΜΕΝΑ»

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

ΒΡΑΧΥΓΡΑΦΙΕΣ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Κολυμπώντας στο «πέλαγος του Ταλμούδ»:

-Ο σκοπός αυτής της μελέτης

-«Γιατί να διαβάσω για το Ταλμούδ;»

-Και ένας λόγος προσοχής;

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ

Οι προϋποθέσεις για την καταγραφή της «προφορικής παράδοσης» και η ιστορική διαδρομή του Ταλμούδ

ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ

Κεντρικές θεολογικές ιδέες και πεποιθήσεις στο Ταλμούδ

ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ

Σταγόνες από το πέλαγος του Ταλμούδ – Κείμενα με σχόλια – Ας προσεχθεί και αυτό

Ι. Για τη δημιουργία και τον άνθρωπο

ΙΙ. Για την αγαθοεργία και την αγάπη προς τον συνάνθρωπο

ΙΙΙ. Για την πίστη και την ευσέβεια και άλλες ανθρώπινες καταστάσεις

ΠΙΝΑΚΑΣ ΡΑΒΒΙΝΩΝ ΣΟΦΩΝ ΤΩΝ ΠΡΩΤΩΝ ΑΙΩΝΩΝ

ΠΙΝΑΚΑΣ ΚΥΡΙΟΤΕΡΩΝ ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΩΝ

ΧΑΡΤΕΣ

ΓΛΩΣΣΑΡΙ

ΠΙΝΑΚΑΣ ΘΕΜΑΤΩΝ, ΟΡΩΝ ΚΑΙ ΟΝΟΜΑΤΩΝ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Από το προλόγισμα του Μάριου Π. Μπέγζου, Κοσμήτορα της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών

ΤΑ ΜΕΘΕΡΜΗΝΕΥΟΜΕΝΑ

Προλογίζοντας το «Ταλμούδ» του Κ. Ζάρρα «ὅ έστι μεθερμηνευόμενον»

Χριστιανισμός και ιουδαϊσμός

Ο ιουδαϊσμός είναι η λυδία λίθος του χριστιανισμού. Κάτι τέτοιο σημαίνει ότι οι θεμελιωδέστερες πεποιθήσεις της χριστιανικής εκκλησίας προτυπώνονται στην εβραϊκή συναγωγή, όπως λ.χ. η προτεραιότητα της ιστορίας και του προσώπου. Όταν θέλουμε να διαπιστώσουμε εάν κατιτί είναι αυθεντικά χριστιανικό, δεν έχουμε παρά να ελέγξουμε την ιουδαϊκή καταγωγή του.

0 ιουδαϊσμός αποβαίνει κριτήριο του χριστιανισμού. Η ορθόδοξη λατρευτική ζωή είναι αψευδής μάρτυρας αυτής της θεολογικής αλήθειας. Σε κάθε μεγάλη εορτή και πανήγυρη της εκκλησίας ο εσπερινός διανθίζεται με πάμπολλα κείμενα της Παλαιός Διαθήκης που «άναγινώσκονται έπ’ έκκλησίαις» προς οικοδομή του χριστεπώνυμου πληρώματος. Όσο μεγαλύτερη είναι η εορτή τόσο περισσότερα παλαιοδιαθηκικά αναγνώσματα ακούγονται μέσα στον ναό κατά την διάρκεια του εσπερινού ή του όρθρου.

Αυτά καταγράφαμε προ εικοσαετίας ήδη το 1995 σε άρθρο – συμβολή μας στον συλλογικό τόμο «Ο Σύγχρονος Ιουδαϊσμός» με επιμέλεια Στέφανου Ροζάνη στην σειρά «Θρη-σκειολογία» που διευθύναμε στον εκδοτικό οίκο «Ελληνικά Γράμματα». Ήταν και παραμένει το πρώτο συλλογικό έργο για τον σύγχρονο ιουδαϊσμό που γραφόταν αποκλειστικά από Έλληνες, χριστιανούς και Ισραηλίτες, και απευθυνόταν κυρίως στο αναγνωστικό κοινό της χώρας μας.

Πρόκειτο για συνειδητή επιλογή του γράφοντος τότε και τώρα που συνάδει με την πάρα πολύ εύστοχη διατύπωση του Κ. Ζάρρα σε αυτό εδώ το βιβλίο του: «0 Ισαάκ ας συναντήσει πια τον αδελφό του, τον Ισμαήλ, και η Άγαρ ας στρέψει τώρα το βλέμμα της προς την Σάρρα». Ο ιου-δαιοχριστιανισμός είναι μια θρησκειολογική διατύπωση που υπογραμμίζει την εσώτατη συνάφεια των δύο αυτών μονοθεϊσμών, παρά τις όσες και όποιες διαφορές τους σε ουσιώδη θεολογικά σημεία.

Είναι τα «τέκνα του Αβραάμ» (χριστιανοί, εβραίοι και μουσουλμάνοι), που ακολουθούν τη μονοθεϊστική παράδοση και αναπτύσσονται γύρω από τη βιβλική κληρονομιά. Και, όπως γράφει ο Κ. Ζάρρας: «Οι καιροί το απαιτούν. Τα ‘τέκνα του Αβραάμ’ οφείλουν να καθίσουν πλέον με πνεύμα ομόνοιας γύρω από μια στρογγυλή τράπεζα και να υφάνουν καλύτερα μέλλοντα τόσο για τους λαούς τους όσο και για τον κόσμο μέσα στον οποίον ζουν, κινούνται και υπάρχουν».

Ταλμούδ και Ορθοδοξία

Το Ταλμούδ είναι για τον ορθόδοξο ιουδαϊσμό ό,τι περίπου είναι η Φιλοκαλία για τον ορθόδοξο χριστιανισμό. Και στις δύο αυτές περιπτώσεις πρόκειται για μια μείζονος σημασίας συλλογή σχολίων από καταξιωμένες θρησκευτικές προσωπικότητες, «πατέρες», επί των πηγών της πίστης τους με άμεση αναφορά στην καθημερινή πρακτική εφαρμογή του βίου των μελών της πιστεύουσας κοινότητας διαμέσου των αιώνων.

Παρά τις αναντίρρητες και αναπόφευκτες διαφοροποιήσεις παρατηρούνται πολλές ομοιότητες, που αντανακλούν την ανάγκη κάθε παράδοσης να επιβιώνει όχι μόνο μέσα στον χρόνο κι ενάντια στη φθορά της Ιστορίας, αλλά εξίσου και μέσα στον χώρο της καθημερινότητας παρά τις αντιξοότητες του εκάστοτε κοσμικού περιβάλλοντος.

Η Φιλοκαλία είναι κατιτί εντελώς διαφορετικό από το Ταλμούδ, αλλά συγγενεύει στη βάση της θρησκευτικής λογικής, ότι δηλαδή η ιστορία κάθε θρησκείας είναι η ιστορία της ερμηνείας της ή μάλλον των ερμηνειών της. Θεολογικά η Φιλοκαλία και το Ταλμούδ διαφέρουν, θρησκειολογικά όμως συγγενεύουν απροσδόκητα.

Συγκρίνοντας φιλολογικά την Φιλοκαλία με το Ταλμούδ διαπιστώνουμε τη διαφορά ως προς το είδος του λόγου που χρησιμοποιείται. Στη Φιλοκαλία απουσιάζει παντελώς το νομικό – τελετουργικό ύφος της Χαλαχά και πλεονάζει μόνο το θεολογικό – ηθικό μέρος το οποίο συναντάμε στην Αγγαδά. Αλλά, όπως η Αγγαδά είναι το δημοφιλέστερο λατρευτικό ανάγνωσμα των ορθόδοξων ιουδαίων, έτσι και η Φιλοκαλία είναι το πιο αγαπημένο μελέτημα των ορθόδοξων χριστιανών.

Όπως η Αγγαδά δεν είναι δεσμευτική έτσι και η Φιλοκαλία είναι ιδιωτικό ανάγνωσμα πνευματικής οικοδομής των χριστιανών έχει, όμως, αγαπηθεί τόσο πολύ ως κείμενο που στην καθημερινή ορθόδοξη εκκλησιαστική ζωή αποτελεί εγκόλπιο κάθε πιστού. Ένα από αυτά τα φιλοκαλικά κείμενα, τα «Ασκητικά» του Εφραίμ του Σύρου, βρισκόταν στο προσκέφαλο του Ντοστογιέφσκι, που παρέπεμπε σε αυτά πυκνά συχνά στα έργα του, ιδίως στους Αδελφούς Καραμάζοφ.

Η θεολογική διαφορά της Φιλοκαλίας από το Ταλμούδ είναι σχεδόν ουρανομήκης και περίπου αυτονόητη. Τα δύο κείμενα απέχουν παρασάγγας και, μάλιστα, τόσο όσο αφίσταται η ιουδαϊκή ορθοδοξία από την χριστιανική ορθοδοξία.

Η απρόσωπη και άσαρκη διαμεσολάβηση Θεού-ανθρώπου στον ιουδαϊσμό και η προσωπική, ενυπόστατη και ένσαρκη διαμεσολάβηση θείου-ανθρώπινου μέσω του Θε-ανθρώπου Ιησού Χριστού οριοθετούν με θεολογική επάρκεια τη διαφοροποίηση Νόμου (Τορά) και Ευαγγελίου, Παλαιός Διαθήκης και Καινής Διαθήκης, Εβραϊκής Βίβλου και Αγίας Γραφής. Στον ιουδαϊσμό απουσιάζει η αξίωση του χριστιανισμού για την ύπαρξη ενός προσώπου που ενσαρκώνει θείο και ανθρώπινο στην ακεραιότητά τους.

Η υιοθέτηση αυτής της αξίωσης ως πίστης – εμπιστοσύνης στον Ιησού Χριστό κάνει κάποιον χριστιανό. Η δυσπιστία ή η απαξίωση μιας τέτοιας αξίωσης διατηρεί καθέναν στον εξωχριστιανικό χώρο, θρησκευτικό ή μη, μονοθεϊστικό ή όχι, ιουδαϊκό, μουσουλμανικό ή οποιονδήποτε άλλο. Θα ήταν περιττή φλυαρία κάθε παραπέρα ενασχόληση με το πώς αυτή η θεμελιώδης διαφοροποίηση μεταξύ προσωπικής και απρόσωπης διαμεσολάβησης θείου – ανθρώπινου τροποποιεί τον χριστιανισμό και τον ιουδαϊσμό, έτσι ώστε τα φιλολογικώς παρόμοια κείμενά τους, σαν την Φιλοκαλία και το Ταλμούδ, να διαφορίζονται θεολογικώς σε τέτοιο μεγάλο βαθμό.

Αυτό που έχει σημασία είναι ότι κάθε θρησκευτική π-ράδοση παράγει τέτοια κείμενα, που ως ιδιωτικό ανάγνωσμα και προσωπική μελέτη ανήκουν σε όλους μας, είτε είμαστε μέλη μιας από αυτές τις παραδόσεις είτε όχι. Άλλωστε, κάθε πίστη ανήκει σε όλους τους ανθρώπους κι όχι μόνο στους δικούς της πιστούς, μια και δεν είναι δήθεν ιδιοκτησία ή τάχα κτήμα μιας κάποιας θεσμοποιημένης εκδοχής του ιερού, αλλά απόκτημα κάθε πολιτισμού οποιοσδήποτε εποχής. Όπως εύστοχα έθετε το ζήτημα από την πλευρά του ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος: «Ο χριστιανισμός δεν είναι μόνο για τους χριστιανούς… Ο Ιησούς δεν ανήκει μόνο σε όσους ανήκουν στον Ιησού». Κάτι ανάλογο ισχύει και για το Ταλμούδ, όπως επισημαίνει ο Κ. Ζάρρας: «Ο μουσουλμάνος θα βρει πολλά στοιχεία κοινά με τη δική του πίστη και ίσως κατανοήσει καλύτερα τη δική του ιστορική δια¬δρομή. Αλλά και ο χριστιανός μπορεί να αγγίξει μια παμπάλαια κοινή φλέβα και να αναγνωρίσει έναν ξεχασμένο αδελφό».

Πηγή: ΘΕΟΛΟΓΙΚΑ ΔΡΩΜΕΝΑ