Δευτέρα του Αγίου Πνεύματος

Το Άγιο Πνεύμα στην καθημερινή ζωή των χριστιανών (Εφε 5:8β-19)

Καθηγητής Μιλτιάδης Κωνσταντίνου

Κοσμήτορας της Θεολογικής Σχολής Α.Π.Θ.

Σύμφωνα με μια αρχαία λειτουργική παράδοση της ανατολικής Εκκλησίας η επόμενη μέρα μιας μεγάλης γιορτής είναι αφιερωμένη στο κεντρικό πρόσωπο που πρωταγωνιστεί στο εορταζόμενο γεγονός. Έτσι, η επομένη των Χριστουγέννων είναι αφιερωμένη στην Παναγία, η επομένη της Βάπτισης του Ιησού στον Ιωάννη τον Πρόδρομο και η επομένη της Πεντηκοστής στο Άγιο Πνεύμα.

Όμως, αν και σύνολη σχεδόν η χριστιανική παράδοση αναγνωρίζει το Άγιο Πνεύμα ως το τρίτο πρόσωπο της Αγίας Τριάδας, ως Θεό δηλαδή, στη σκέψη πολλών χριστιανών κυριαρχεί μια πιο υποτιμητική γι’ αυτό αντίληψη. Προφανώς υπεύθυνη γι’ αυτό είναι η χριστιανική εικονογραφία, στην οποία το Άγιο Πνεύμα παριστάνεται ως περιστέρι, με αποτέλεσμα η σκέψη πολλών χριστιανών να οδηγείται συνειρμικά σε κάτι αγνό, σε κάτι όμορφο και χαριτωμένο, σπάνια όμως στον ίδιο τον Θεό που παίζει κυρίαρχο ρόλο στη χριστιανή ζωή.

Σύμφωνα με τη δογματική διδασκαλία της Ορθόδοξης Εκκλησίας, ο Θεός είναι ένας, αλλά δεν είναι μονάδα, είναι τριάδα. Ο Θεός, δηλαδή, δεν είναι ένα όν κλεισμένο στον εαυτό του, αλλά είναι μια κοινωνία τριών προσώπων. Αν και σε κάθε ύμνο και προσευχή της Εκκλησίας ομολογείται η πίστη αυτή, η σημασία της σπάνια συνειδητοποιείται από τους πιστούς. Ίσως, μάλιστα, στα αφτιά κάποιων να ηχούν αυτά πολύ θεωρητικά, και κάποιοι ενδεχομένως να σκέφτονται ότι όλα αυτά είναι σημαντικά για τους θεολόγους αλλά ελάχιστη ή καθόλου σημασία έχουν για την καθημερινή ζωή των πιστών. Άλλωστε, κυρίαρχες στη σύγχρονη σκέψη είναι διάφορες απλουστευτικές θεωρίες, σύμφωνα με τις οποίες όλες οι θρησκείες είναι ίδιες, όλες έχουν θετικές πλευρές, οπότε αρκεί να κάνει κανείς την προσευχή του στον Θεό, όποιος κι αν είναι αυτός, και αν είναι καλός άνθρωπος θα εισακουστεί. Όσοι όμως υποστηρίζουν τέτοιες απόψεις ξεχνούν το πιο βασικό· ότι για να ακούσει κάποιος θεός πρέπει να είναι σε θέση να ακούει.

Για να γίνει, λοιπόν, κατανοητή η σημασία που έχει για την καθημερινή ζωή του χριστιανού η πίστη στην Αγία Τριάδα, πρέπει να γίνει ένα ξεκαθάρισμα των όρων “άτομο” και “πρόσωπο”. Ο όρος “άτομο” δηλώνει κάτι το αυτοτελές, το αυτόνομο, που μπορεί να υπάρχει από μόνο του χωρίς οποιαδήποτε σχέση με οτιδήποτε άλλο. Στη φύση, δύο άτομα ακόμα κι αν ενωθούν για να σχηματίσουν ένα μόριο, παραμένουν ανεξάρτητα, καθώς στο άτομο το ενδιαφέρον είναι στραμμένο στο εσωτερικό του, στον πυρήνα του. Σε ανθρώπινο επίπεδο, ο όρος “άτομο” δηλώνει τον κάθε άνθρωπο ξεχωριστά, με τα ατομικά του ενδιαφέροντα και τις επιδιώξεις, που φροντίζει να τα πετύχει χωρίς κατ’ ανάγκην να λαμβάνει υπόψη του τα άλλα άτομα ή και σε βάρος των άλλων ατόμων. Γι’ αυτό, για τη ρύθμιση των σχέσεων μεταξύ των ατόμων απαιτείται η θέσπιση πολύ αυστηρών νόμων και διατάξεων, ώστε το κάθε άτομο να προστατεύεται από τα άλλα. Αντίθετα, ο όρος “πρόσωπο” δηλώνει κάτι που είναι στραμμένο προς τα έξω, κάτι που υπάρχει μόνο σε σχέση με κάτι άλλο. Κανένα από τα πράγματα που υπάρχουν στη φύση δεν έχει πρόσωπο, εκτός από τον άνθρωπο. Μόνον ο άνθρωπος έχει πρόσωπο· το πρόσωπό του όμως ο κάθε άνθρωπος δεν το βλέπει ο ίδιος, αλλά το βλέπουν μόνον εκείνοι που βρίσκονται σε σχέση μαζί του, και μόνον εφόσον αυτός στρέψει το πρόσωπό του προς αυτούς. Έτσι, για τη ρύθμιση των μεταξύ τους σχέσεων δεν χρειάζονται νόμοι· αρκεί η διάθεση του ενός να στραφεί προς τον άλλον.

Ανάλογα ισχύουν και για τον Θεό. Ένας θεός-μονάδα σημαίνει ένας θεός με χαρακτηριστικά ατόμου· είναι κλεισμένος στον εαυτό του και υπάρχει χωρίς οποιαδήποτε σχέση με οτιδήποτε. Είναι προφανές ότι ένας τέτοιος θεός κάθεται μεγαλοπρεπής στον θρόνο του και δεν ενδιαφέρεται να ακούσει, αλλά ούτε και μπορεί να ακούσει κανέναν. Αντίθετα, ένας θεός-τριάδα σημαίνει ένας θεός κοινωνία προσώπων· το κάθε πρόσωπο είναι στραμμένο προς το άλλο και υπάρχει σε σχέση με το άλλο. Το κάθε πρόσωπο είναι σε τέτοιο βαθμό απαλλαγμένο από ατομικά ενδιαφέροντα και επιδιώξεις, ώστε η θεότητα να παραμένει μία, είναι ένας θεός και ποτέ δεν διαιρείται σε τρεις θεούς. Αυτονόητο, λοιπόν, είναι ότι ένας τέτοιος θεός, ένας θεός κοινωνία προσώπων μπορεί να στρέψει το πρόσωπό του προς τα έξω, προς τον κόσμο, να έρθει, δηλαδή, σε κοινωνία με άλλα πρόσωπα. Γι’ αυτό οι χριστιανοί θεωρούν ότι βρίσκονται συνεχώς «ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ» και διακηρύσσουν προς αυτόν την πίστη τους ότι: «ἀνοίξαντός σου την χεῖρα, τὰ σύμπαντα πλησθήσονται χρηστότητος·ἀποστρέψαντος δέ σου τὸ πρόσωπον,ταραχθήσονται» (Ψαλ 103:28-29). Έτσι, παρακαλούν καθημερινά τον Θεό: «Μὴ ἀποστρέψῃς τὸ πρόσωπόν σου ἀπ’ ἐμοῦ»(Ψαλ 26:9· 68:18· 101:3· 142:7· πρβλ Ψαλ 12:2· 21:25· 29:8· 43:25· 87:15) ή «μὴ ἀπορρίψῃς με ἀπὸ τοῦ προσώπου σου,καὶ τὸ Πνεῦμα σου τὸ Ἅγιον μὴ ἀντανέλῃς ἀπ’ ἐμοῦ» (Ψαλ 50:13).

Αυτό όμως που έχει ιδιαίτερη σημασία για την καθημερινότητα των χριστιανών είναι ότι αυτός ο Θεός δημιουργεί τους ανθρώπους «κατ’ εἰκόνα καὶ καθ’ ὁμοίωσίν» του· τους δημιουργεί δηλαδή ως κοινωνία προσώπων και τους δίνει τη δυνατότητα να τον μοιάσουν, να γίνουν μια κοινωνία με τόσο στενούς μεταξύ τους δεσμούς ώστε να γίνουν όλοι σαν ένας άνθρωπος. Αλλά ο Θεός γνωρίζει πόσο δύσκολο είναι για τον άνθρωπο να απαλλαγεί από την ατομικότητά του, να στραφεί ως πρόσωπο προς τον άλλον, να δώσει προτεραιότητα στα ενδιαφέροντα και στις ανάγκες των άλλων, φτάνοντας μέχρι και στη θυσία των δικών του. Γι’ αυτό ο Χριστός υποσχέθηκε στους μαθητές του ότι όταν ολοκληρώσει τη δράση του στη γη δεν πρόκειται να τους αφήσει μόνους, αλλά θα τους στείλει κάποιον άλλον που θα βρίσκεται συνέχεια μαζί τους και θα τους συμπαραστέκεται. Αυτό είναι το έργο του Αγίου Πνεύματος μέσα στην ιστορία της ανθρωπότητας και του κάθε χριστιανού χωριστά. Να δημιουργήσει μια τέλεια κοινωνία προσώπων όμοια με την κοινωνία των προσώπων της Αγίας Τριάδας. Εναπόκειται στους χριστιανούς να συνεργαστούν μαζί του. Το αποστολικό ανάγνωσμα της αφιερωμένης στο Άγιο Πνεύμα σύναξης περιγράφει το πώς: «Να ζείτε ως άνθρωποι που ανήκουν στο φως· καθώς από το Άγιο Πνεύμα προέρχεται κάθε τι που είναι καλό, δίκαιο κι αληθινό. Να εξετάζετε τι αρέσει στον Κύριο. Και να μη συμμετέχετε στα σκοτεινά κι ανώφελα έργα των άλλων … Προσέχετε, λοιπόν, καλά, πώς ζείτε· μη ζείτε σαν ασύνετοι αλλά ως συνετοί. Να χρησιμοποιείτε σωστά το χρόνο σας, γιατί ζούμε σε πονηρούς καιρούς. Γι' αυτό μην είστε άφρονες, αλλά ν' αντιλαμβάνεστε τι θέλει ο Κύριος από σας» (Εφε 5:8β-11,15-17).

Το Άγιο Πνεύμα είναι ο συμπαραστάτης όλων των ανθρώπων· είναι ο Θεός που κατοικεί μόνιμα στον κόσμο, ανάμεσα στους ανθρώπους. Δεν χρειάζεται να κάνει κανείς τίποτα μεγάλο, τίποτα θαυμαστό, τίποτα δύσκολο, τίποτα αξιόμισθο, καθώς παρέχει τη συμπαράστασή του δωρεάν. Χρειάζεται μόνον απόφαση να τη δεχθεί κανείς.

Πηγή: Χαρακώματα