Ο Ιωάννης Φουντούλης και η λειτουργική αναγέννηση

Η ομιλία του ομότιμου καθηγητή του Τμήματος Θεολογίας του ΑΠΘ Πέτρου Βασιλειάδη στο διεθνές συνέδριο προς τιμήν του καθηγητή Ιωάννη Φουντούλη

Μολονότι η σύντομη αποψινή μου παρέμβαση για τον επί μία δεκαετία σχεδόν στενό μου συνεργάτη και συναγωνιστή στην Ειδική Συνοδική Επιτροπή Λειτουργικής Αναγεννήσεως μακαριστό Ιωάννη Φουντούλη αναφέρεται στη λειτουργική αναγέννηση, ο ευρηματικός συνδυασμός βιβλικής και λειτουργικής θεολογίας που ανέδειξε στα «Θεολογικά Δρώμενα» ο αγαπητός μου μαθητής Μόσχος Γκουτζιούδης,[1]με αναγκάζει, ως βιβλικό θεολόγο, να ακολουθήσω την δική του περπατησιά. Γι’ αυτό και θα αρχίσω με την αναφορά του τιμώμενου σήμερα κορυφαίου λειτουργιολόγου της χώρας μας, αλλά και κατά πολλούς σύνολης της Ορθοδοξίας, λίγο πριν πεθάνει για τον μεγάλο καινοδιαθηκολόγο Παναγιώτη Τρεμπέλα. «Ο­ρα­μα­τί­σθη­κε», έλεγε για τον Τρεμπέλα, «ό,τι και σή­με­ρα επι­δι­ώ­κει η Εκ­κλη­σία και ερ­γά­ζε­ται για την επί­τευ­ξή του, αυ­τή δη­λα­δή τη λε­γό­με­νη ‘Λει­τουρ­γι­κὴ ανα­γέν­νη­ση’».[2]
Με το ίδιο όραμα, αυτό δηλαδή της λει­τουρ­γι­κής ανα­γέν­νη­σης, άρχισε την επιστημονική του διαδρομή και ο Φουντούλης, ακολουθώντας από το 1956 με την προτροπή του Τρεμπέλα μεταπτυχιακές σπουδές στα μεγάλα κέντρα της περίφημης «λειτουργικής κίνησης», που προώθησαν την «λειτουργική αναγέννηση» σ’ ολόκληρο τον χριστιανικό κόσμο, με κύριο σταθμό βέβαια την Β’ Βατικανή Σύνοδο της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας. Μαθήτευσε σε κορυφαία πανεπιστήμια, βιβλιοθήκες, λειτουργικά κέντρα, όπως Chevetogne, Mont-César, Louvain, βι­βλι­ο­θή­κη των Βολ­λαν­δι­στών, Πα­ρί­σι, Λει­τουρ­γι­κά Κέν­τρα των Τρε­βή­ρων και της Μο­νής Maria Laach, Θε­ο­λο­γι­κό Ιν­στι­τού­το του Αγί­ου Σερ­γί­ου στο Πα­ρί­σι Βι­βλι­ο­θή­κες Βε­νε­τί­ας, Φλω­ρεν­τί­ας, Βα­τι­κα­νού καὶ Κρυ­πτο­φερ­ράτας κλπ., και ζυμώθηκε με το άρωμα του «εξ ανατολών φωτός» που εξέπεμπε τότε στη Δύση η λειτουργική κίνηση.
Να θυμίσω στο σημείο αυτό, ότι η λειτουργική κίνηση άρχισε στις αρχές του περασμένου αιώνα από τους κόλπους της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας, και ασφαλώς ήταν ένα από τα σημαντικότερα θεολογικά κινήματα του περασμένου αιώνα και διακρινόταν από σεβασμό στην Ορθόδοξη ανατολική παράδοση. Στο μανιφέστο που κυκλοφόρησε το 1909 υπογραμμίζονταν οι εξής τρεις κύριοι άξονες κινήματος: λειτουργικός, εκκλησιολογικός και οικουμενικός· σωστότερες δηλαδή λατρευτικές τελετές, αυθεντικότερες εκκλησιολογικά και περισσότερο οικουμενικά προσανατολισμένες. Κοινός παρονομαστής όλων των παραπάνω ήταν η ξεχασμένη μέχρι τότε στη Δύση έννοια τηςλει-τουργίας, και φυσικά η ενεργός συμμετοχή του συνόλου της λατρευτικής κοινότητας στην κοινή λατρεία της Εκκλησίας.
Και πριν ακόμη διοριστεί το 1961 βο­η­θός στην τότε έ­δρα της Λει­τουρ­γι­κής και Ο­μι­λη­τι­κής της Θεολογικής Σχολής αυτού εδώ του πανεπιστημίου, κοντά στο άλλο Νέστορα της λειτουργικής αναγέννησης, ομότιμο σήμερα καθηγητή Ευ­άγ­γε­λο Θε­ο­δώ­ρου, δημοσιεύει σε συνέχειες στον Γρηγόριο Παλαμά μια περίεργη για τα ελληνικά δεδομένα περιγραφική και θεολογική μελέτη: Περί μίαν μεταρρύθμισιν της θείας λειτουργίας.[3] Η γνωστή θεολογία της δεκαετίας του ’60 δεν είχε ακόμη ανοίξει τις φτερούγες της. Η συλλογή πρωτοποριακών μελετών που κυκλοφόρησαν οι διανοούμενοι της εκκλησιαστικής οργάνωσης «Ζωή» στα χρόνια της ακμής της, με τίτλο: Θεολογία. Αλήθεια και Ζωή, θα εκδοθεί στην Αθήνα δύο χρόνια αργότερα, όπως αργότερα θα δουν το φως της δημοσιότητας και τα Τρία Δοκίμια περί Ορθοδοξίας, αλλά και μελετήματα όπως Πνεύμα και Ελευθερία του N. Μπερδιάγεφ σε μετ. Μητρ. Σάμου Ειρηναίου (1962), που μαζί με το περιοδικό Σύνορο θα άνοιγαν νέους δρόμους στα ελληνικά θεολογικά πράγματα, και βέβαια και στην εν γένει εκκλησιαστική πραγματικότητα. Αναφέρομαι στα συγκεκριμένα έργα, γιατί μ’ αυτά έγιναν γνωστοί για πρώτη φορά στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό οι θεολόγοι της ρωσικής διασποράς και πρωτεργάτες της λειτουργικής αναγέννησης π. Αλέξανδρος Σμέμαν[4] και π. Ιωάννης Μάγιεντορφ, αλλά και οι Γ. Φλορόφσκυ, Βλ. Λόσσκυ, Ι. Πόποβιτς, Ν. Νησιώτη, και Δ. Τρακατέλλης.

 

Για  περισσότερα στο : ΘΕΟΛΟΓΙΚΑ ΔΡΩΜΕΝΑ