O ελλαδικός θρησκευτικός φονταμεταλισμός

Του Σταύρου Γιαγκάζογλου

(από άρθρο του στο Protagon.gr)

Συχνά η προσκόλληση των κατά τόπους Ορθοδόξων Εκκλησιών στο ιστορικό παρελθόν και η συντήρηση των ηθών και των εθίμων εγκλώβισε τον βίο των συγχρόνων Ορθοδόξων πιστών στα ποικίλα σχήματα του παρελθόντος και λειτούργησε μάλλον ως καταφύγιο εθνικών αναμνήσεων και ιδεών και όχι ως ζωντανός και αξιόμαχος παράγων εντός της σύγχρονης πραγματικότητας. Μολονότι στην εποχή μας συμβαίνουν ραγδαίες αλλαγές και ποικίλες ανακατατάξεις στην ελληνική κοινωνία, ορισμένα ρεύματα της σύγχρονης ελλαδικής Ορθοδοξίας προσκολλώνται πεισματικά και αναπολούν νοσταλγικά, εξωραΐζοντας ή ανακατασκευάζοντας ιδεολογικά το ένδοξο παρελθόν. Αντικειμενοποιώντας τα γλωσσικά, πολιτισμικά και εθιμικά σχήματα του ιστορικού παρελθόντος, εκλαμβάνοντας ως κλειστή και συντελεσμένη την έννοια της παράδοσης, οι κύκλοι αυτοί των Ορθοδόξων κλείνονται σε ένα είδος ναρκισσισμού, καθεστωτικής και ιδιοκτησιακής αντίληψης για την κατοχή της αλήθειας.
Αν και η σχέση της ελλαδικής Ορθοδοξίας με τη νεωτερικότητα υπήρξε εν πολλοίς ανταγωνιστική, η νεωτερική ιδέα του έθνους-κράτους έγινε σταδιακά μια σχεδόν «ιερή» έννοια και ένα «εκκλησιολογικό» εργαλείο. Η παράξενη μίξη εθνικών και θρησκευτικών στοιχείων δημιούργησε νέα πολιτισμικά στερεότυπα, τα οποία εξυπηρέτησαν ξεκάθαρα συγκεκριμένες εθνικές ή και πολιτικές σκοπιμότητες. Το ίδιο έπραξαν και σχεδόν όλες οι τοπικές Ορθόδοξες Εκκλησίες στα Βαλκάνια και στη Ρωσία με εξαίρεση το Οικουμενικό Πατριαρχείο, το οποίο υπέστη πλήγματα από τις ιστορικές και γεωπολιτικές ανακατατάξεις των νεωτέρων χρόνων και κυρίως από τον εθνικισμό του 19ου και του 20ού αιώνα. Μολονότι η περίφημη συνοδική καταδίκη της αίρεσης του εθνοφυλετισμού το 1872, με αφορμή το βουλγαρικό σχίσμα, μοιάζει να αποκρυσταλλώνει την αντινομία μεταξύ Ορθοδοξίας και εθνικισμού, ωστόσο οι ιστορικές περιπέτειες των Ορθοδόξων ως τις μέρες μας έδειξαν ότι η οικουμενικότητα είναι και παραμένει περισσότερο αίτημα παρά κεκτημένο.

Η ελλαδική Ορθοδοξία εκφράζοντας, αφενός, τη συντήρηση των παραδοσιακών ηθών και τη νοσταλγία του βυζαντινού μεγαλείου και, αφετέρου, αποτελώντας τον πλέον συνεκτικό παράγοντα του κοινωνικού ιστού στο νεοελληνικό κράτος, έδωσε τη δυνατότητα να διαμορφωθούν νέα σχήματα κατανόησης και ερμηνείας της ιστορίας και να καλλιεργηθούν νέα εθνικοθρησκευτικά οράματα και μεγάλες ιδέες. Ο ιστορικός αυτός ρόλος της ελλαδικής Ορθοδοξίας την οδήγησε αναπότρεπτα να ζει και μετά την επανάσταση του 1821 με την ιδέα του έθνους και κάτω από τον κρατικό μηχανισμό του ελλαδικού κράτους. Διάφορες πολιτικές δυνάμεις στην Ελλάδα προσέβλεπαν παραδοσιακά στη στήριξη της Εκκλησίας, προκειμένου να υλοποιήσουν τα πολιτικά σχέδιά τους. Η προσπάθεια χρησιμοποίησης του θεσμού της Εκκλησίας από πολιτικούς χώρους ή πρόσωπα για ίδιον κομματικό όφελος είναι σχεδόν παράδοση στη χώρα μας. Ουδέποτε, όμως, η Εκκλησία ως θεσμός παρείχε υποστήριξη σε ανελεύθερα και δικτατορικά καθεστώτα. Ό,τι δεν μπόρεσε να κάνει η δικτατορία του Μεταξά στον μεσοπόλεμο, συνέβη αργότερα με τη δικτατορία των συνταγματαρχών. Έχοντας ακόμη νωπές τις πληγές της κατοχής και του εμφυλίου, η δικτατορία του 1967 επιχείρησε, δίπλα στη στρατιωτική της ισχύ, να χρησιμοποιήσει τον θεσμό της Εκκλησίας για να στηρίξει με τα εθνικοθρησκευτικά ιδεώδη την ιδεολογία και το πολιτικό της πρόγραμμα, σε μια κοινωνία που εμφάνιζε ανάγλυφα τα στοιχεία μιας ραγδαίας πολιτισμικής εκκοσμίκευσης.

Για Περισσότερα:  ΘΕΟΛΟΓΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΛΑΡΙΣΑΣ