"ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤΙΣΗΜΙΤΙΣΜΟΣ" - Ένα συγκλονιστικό κείμενο του Νικολάου Μπερντιάγιεφ

Νικόλαος Μπερντιάγιεφ
Χριστιανισμός καί ἀντισημιτισμός
μετάφραση-σημειώσεις
Δημήτρης Μπαλτᾶς
Ἀθήνα 2014

Προλογικό σημείωμα

Μέ ἀφορμή τήν συμπλήρωση 140 ἐτῶν ἀπό την γέννηση τοῦ Ρώσσου φιλοσόφου Νικολάου Μπερντιάγιεφ (1874-1948) παρουσιάζω σέ ἑλληνική μετάφραση τό ἄρθρο του «Χριστιανισμός καί ἀντισημιτισμός», τό ὁποῖο διατηρεῖ ὁρισμένη ἐπικαιρότητα, ἀφοῦ σήμερα, ὅπως καί ἄλλοτε, ὁ κόσμος, καί ἰδιαίτερα ὁ χριστιανικός, διάκειται δυσμενῶς, τίς περισσότερες φορές, προς τούς Ἑβραίους, ὄχι μόνον ἀπό ἀπόψεως θρησκευτικῆς ἀλλά καί οἰκονομικῆς καί κοινωνικῆς καί πολιτικῆς. Ἐξ ἄλλου, τό ἄρθρο τοῦ Μπερντιάγιεφ ἔχει ἐνδιαφέρον, διότι δίδει τήν ρωσσική προσέγγιση στό ζήτημα τῶν Ἕβραίων καί τοῦ ἀντισημιτισμοῦ. Ἄς σημειωθεῖ ὅτι ἡ Ρωσσία τόσο ἐπί τοῦ τσαρισμοῦ, ὅσο και ἐπί τοῦ μπολσεβικισμοῦ ἔδειξε μία ἰδιαίτερα ἐπιθετική στάση πρός τούς ἑβραϊκῆς καταγωγῆς κατοίκους της, ὅπως καί οἱ χῶρες τῆς κεντρικῆς Εὐρώπης.
Γιά τήν μετάφραση τοῦ παρόντος δοκιμίου ἐλήφθη ὑπ’ ὄψιν τό ρωσσικό πρωτότυπο κείμενο, ἀλλά καί ἡ γαλλική και ἡ ἀγγλική μετάφρασή του.
Δημήτρης Μπαλτᾶς

Ι

Ὁ Leon Bloy, ἕνας ζηλωτής καθολικός, ἔγραψε: «Ἄς ὑποθέσετε ὅτι οἱ ἄνθρωποι γύρω σας μιλοῦν συνεχῶς μέ μεγάλη περιφρόνηση γιά τόν πατέρα και τήν μητέρα σας, μόνο μέ αισχρολογίες και σαρκασμό, ποιά θά εἶναι τά συναισθήματά σας; Ἀλλά αὐτό συμβαίνει μέ τόν Κύριο Ἰησοῦ Χριστό. Ξεχνοῦν ἤ δέν θέλουν νά ξέρουν ὅτι ὁ Θεός μας, πού ἔγινε ἄνθρωπος, ἦταν ἕνας Ἑβραῖος, ἕνας Ἑβραῖος κατ’ ἐξοχήν, ἐκ φύσεως, ὅτι ἡ μητέρα του ἦταν Ἑβραία, τό ἄνθος τῆς ἑβραϊκῆς φυλῆς, ὅτι οἱ ἀπόστολοι ἦταν Ἑβραῖοι, καθώς καί ὅλοι οἱ προφῆτες, τέλος, ὅτι ἡ θεία Λειτουργία μας ἀντλεῖ ἀπό ἑβραϊκά βιβλία. Ἀλλά τότε πῶς νά εκφράσω τό μέγεθος τῆς προσβολῆς καί τῆς βλασφημίας, ἡ οποία εἶναι μία ταπείνωση τῆς ἑβραϊκῆς φυλῆς;»[1].
Αὐτοί οἱ λόγοι ἀπευθύνονται κατά κύριο λόγο στούς Χριστιανούς καί τούς ἀντισημίτες καί θά πρέπει νά τούς ἀκούσουν. Πράγματι, ὑπάρχει ἐκπληκτική ἐλαφρότητα στούς Χριστιανούς πού πιστεύουν ὅτι εἶναι δυνατόν νά εἶναι ἀντισημίτες. Ὁ Χριστιανισμός, στήν ἀνθρώπινη διάστασή του, εἶναι θρησκεία ἑβραϊκοῦ τύπου, δηλαδή τύπου μεσσιανικοῦ-προφητικοῦ. Στήν θρησκευτική συνείδηση ​​τοῦ κόσμου, οἱ Ἑβραῖοι ἔχουν ἕνα μεσσιανικό-προφητικό πνεῦμα, τό ὁποῖο ἦταν ἐντελῶς ξένο στόν ἑλληνορωμαϊκό πολιτισμό ὅπως καί στόν ἰνδικό πολιτισμό.
Τό «ἄριο» πνεῦμα δέν εἶναι οὔτε μεσσιανικό οὔτε προφητικό∙ τό νά περιμένει τήν ἔλευση τοῦ Μεσσία ἀποτελεῖ μία εἰσβολή δυνάμεων πέρα ἀπό τήν ἱστορία, ξένο πρός αὐτό. Ἐπιπλέον, τό γεγονός ὅτι ὁ γερμανικός ἀντισημιτισμός ἔχει ἐξελιχθεῖ σέ ἀντιχριστιανισμό πρέπει νά θεωρεῖται ὡς ἐξαιρετικά σημαντικό σύμπτωμα. Ἕνα κύμα ἀντισημιτισμοῦ ἔχει ξεσπάσει στόν κόσμο, ἀποβάλλοντας τίς ἀνθρωπιστικές θεωρίες τοῦ 19ου αἰ. καί καθημερινῶς ἀπειλεῖ νά κατακλύσει νέα ἐδάφη. Στήν Γερμανία, στήν Πολωνία, στήν Ρουμανία, στήν Οὑγγαρία αὐτό τό κίνημα εἶναι θριαμβευτικό, ἐνῶ διαμορφώνεται ἀκόμη καί στήν Γαλλία, τήν χώρα πού ἔχει πλήρως κατακλυσθεῖ ἀπό φιλελεύθερες ἰδέες, ὅπου εἶχε ὑποστεῖ ἧττα μετά τήν ὑπόθεση Ντρέϋφους. Τά πρῶτα ἀνησυχητικά σημάδια τῆς νόσου μποροῦν νά ἀνιχνευθοῦν στήν δημοσίευση τοῦ βιβλίου τοῦ Céline[2], πού ἀποτελεῖ μία πραγματική πρόσκληση σέ ἕνα πογκρόμ∙ καί προδίδονται ἐπίσης ἀπό τό γεγονός ὅτι ἕνας αὐξανόμενος ἀριθμός Γάλλων μέμφεται τόν Leon Blum[3] γιά τήν καταγωγή του, παρά τό γεγονός ὅτι εἶναι μία ἀπό τίς πιό εἰλικρινεῖς, ἰδεαλιστικές καί καλλιεργημένες πολιτικές προσωπικότητες στήν χώρα. Ὁ ἀντισημιτισμός ἔρχεται στήν ἐπιφάνεια τῆς πολιτικῆς ζωῆς κραυγαλέα καί ὁλοφάνερα, καί ὁ Τύπος μᾶς δίνει μία καθημερινή περιγραφή αὐτῆς τῆς διαδικασίας.
Τό ἑβραϊκό ζήτημα, ὡστόσο, δέν εἶναι ζήτημα ἁπλῶς πολιτικό, οἰκονομικό, ζήτημα δικαίου ἤ πολιτισμοῦ. Εἶναι, ἀσυγκρίτως πιό βαθιά, ἕνα θρησκευτικό ζήτημα πού ἔχει συνέπειες στήν τύχη τῆς ἀνθρωπότητας. Εἶναι ὁ ἄξονας γύρω ἀπό τόν ὁποίο περιστρέφεται ἡ ἱστορία τῆς θρησκείας. Πόσο αἰνιγματικό εἶναι τό ἱστορικό πεπρωμένο τῶν Ἑβραίων! Ἡ ἴδια ἡ διατήρηση αὐτοῦ τοῦ λαοῦ εἶναι ὀρθολογικά ἀδιανόητη καί ἀνεξήγητη. Ἀπό τήν ἄποψη τῶν συνηθισμένων ἱστορικῶν ἐκτιμήσεων, θά ἔπρεπε νά εἶχαν ἐξαφανιστεῖ ἐδῶ καί πολύ καιρό. Κανείς ἄλλος λαός στόν κόσμο δέν θά εἶχε ἐπιζήσει ἀπό τήν μοῖρα πού τούς ἔχει πλήξει. Κατά ἕνα περίεργο καί παράδοξο τρόπο, ὁ ἑβραϊκός λαός, ἕνας κατ’ ἐξοχήν ἱστορικός λαός, ὁ ὁποῖος εἰσήγαγε τήν ἴδια τήν ἔννοια τοῦ ἱστορικοῦ στήν ἀνθρώπινη σκέψη[4], ἔχει δεῖ τήν ἱστορία νά τούς μεταχειρίζεται ἀνελέητα, ἀφοῦ τά χρονικά τούς παρουσιάζουν σέ μία σχεδόν ἀδιάκοπη σειρά ἀπό διώξεις καί στερήσεις τῶν πιό στοιχειωδῶν ἀνθρωπίνων δικαιωμάτων. Ὡστόσο, ὕστερα ἀπό αἰῶνες δοκιμασιῶν πού ἔχουν ἐξαντλήσει τίς δυνάμεις του στό ἔπακρο, αὐτός ὁ λαός ἔχει διατηρήσει τήν γνωστή σέ ὅλους καί συχνά καταραμένη, μοναδική του μορφή. Κανένα ἄλλο ἔθνος δέν θά εἶχε ἀντέξει ἕναν διασκορπισμό τόσο μεγάλης διάρκειας, χωρίς στό τέλος νά διαλυθεῖ καί νά ἐξαφανιστεῖ. Ἀλλά, σύμφωνα μέ τούς τρόπους τοῦ Θεοῦ πού εἶναι ἀδύνατο νά κατανοηθοῦν, αὐτός ὁ λαός πρέπει προφανῶς νά διατηρηθεῖ μέχρι τό τέλος τοῦ χρόνου. Ὅσον ἀφορᾶ τήν προσπάθεια νά ἐξηγηθεῖ τό ἱστορικό πεπρωμένο του ἀπό ὑλιστικῆς ἀπόψεως, αὐτό εἶναι σάν νά «ἀγγίζουμε» βέβαιη ἦττα. Ἐδῶ θίγουμε ἕνα ἀπό τά μυστήρια τῆς ἱστορίας.
Τό ἑβραϊκό ζήτημα μπορεῖ νά θεωρηθεῖ ἀπό πολλές πλευρές, ἀλλά ἀποκτᾶ ἰδιαίτερη σημασία ὡς ἕνα πρόβλημα πού συνδέεται κυρίως μέ τόν Χριστιανισμό. Στό παρελθόν ὁ ἀντισημιτισμός ὑποκινήθηκε καί καλλιεργήθηκε κυρίως ἀπό τούς Χριστιανούς, γιά τούς ὁποίους, ἀκριβῶς, θά ἔπρεπε νά ἦταν ἐλάχιστα κατανοητός. Μήπως καί ὁ Μεσαίωνας δέν ὑπῆρξε μάρτυρας τῆς διώξεως καί ἐξοντώσεως τῶν Ἑβραίων ἀπό τούς φεουδάρχες ἱππότες πού κατ’ αὐτόν τόν τρόπο ἀπέφευγαν νά πληρώσουν τά χρέη τους!
Δέν ὑπάρχει καμμία ἀμφιβολία ὅτι οἱ Χριστιανοί φέρουν ἕνα βαρύ φορτίο ἁμαρτίας σχετικά μέ τόν λαό τοῦ Ἰσραήλ, καί τώρα ἀνήκει στούς Χριστιανούς τό καθῆκον νά τούς προστατέψουν. Γνωρίζουμε ὅτι ἔτσι εἶναι ἤδη στήν Γερμανία. Ἀξίζει νά θυμηθοῦμε, στό ζήτημα αὐτό, τό γεγονός ὅτι ὁ Βλαδ. Σολόβιεφ[5], πίστευε ὅτι ἡ ὑπεράσπιση τῶν Ἑβραίων ἦταν μία ἀπό τίς σημαντικές ἀποστολές τῆς ζωῆς του. Γιά μᾶς τούς Χριστιανούς, τό ἑβραϊκό ζήτημα δέν συνίσταται στό νά γνωρίζουμε ἄν οἱ Ἑβραῖοι εἶναι καλοί ἤ κακοί, ἀλλά στό νά ἐμεῖς εἴμαστε καλοί ἤ κακοί. Διότι εἶναι πιό σημαντικό νά ἐξετάσω αὐτό τό ζήτημα σέ σχέση μέ τόν ἑαυτό μου παρά σέ σχέση μέ τόν γείτονά μου, ἀφοῦ ἔχω πάντοτε τήν τάση νά τόν κατηγορήσω. Πρέπει νά ὁμολογήσουμε ὅτι, δυστυχῶς, οἱ Χριστιανοί δέν ἔχουν σταθεῖ στό ὕψος τῆς Ἀποκάλυψης πού τούς ἔχει δοθεῖ, καί ἔχουν, σέ γενικές γραμμές, φανεῖ σημαντικά κατώτεροι ἀπό τούς Ἑβραίους.

 

 Για περισσότερα στο : ΙΔΙΩΤΙΚΗ ΟΔΟΣ