Ἱερώτατοι ἅγιοι ἀδελφοί,
Ἐλλογιμώτατε κύριε Ἀθανάσιε Κυριαζῆ, Γενικὲ Γραμματεῦ τοῦ Ὑπουργείου Παιδείας καὶ Θρησκευμάτων, Πολιτισμοῦ καὶ Ἀθλητισμοῦ τῆς Ἑλλάδος,
Ἐντιμότατε κύριε Γενικὲ Πρόξενε τῆς Ἑλλάδος ἐνταῦθα,
Ἐλλόγιμοι ἐκπαιδευτικοί,
Τέκνα ἐν Κυρίῳ ἀγαπητά,
"Δοῦναι σεαυτὸν τῷ Θεῷ σπουδὴν ἔχοις,
ἥνπερ μόνην παίδευσιν οἴεσθαί σε χρή,
πρῶτον δὲ καὶ μέγιστον ἀνθρώποις καλόν".
(Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου,
Carminum Liber I, Theologica,
Sectio II Poemata Moralia, P.G. 37,682A, 20).
Δηλαδή:
«Φρόντισε νὰ παραδώσῃς τὸν ἑαυτόν σου εἰς τὸν Θεόν. Καὶ πρέπει νὰ θεωρῇς αὐτὸ ὡς τὴν μοναδικὴν παιδείαν. Καὶ διὰ τοὺς ἀνθρώπους πρῶτον καὶ μέγιστον καλόν».
Ἑώρτασε τὰς παρελθούσας ἡμέρας ἡ Μήτηρ ἡμῶν Ἁγία τοῦ Χριστοῦ Μεγάλη Ἐκκλησία κατὰ τὴν ἑορτολογικὴν αὐτῆς τάξιν κεχωρισμένως τὰς μνήμας τῶν τριῶν μεγάλων πατέρων καὶ διδασκάλων, Βασιλείου Καισαρείας, τοῦ Μεγάλου, Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου καί Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου, καί, συμμορφουμένη χρεωστικῶς πρὸς τὴν ἀποστολικὴν προτροπήν, ἀνεθεώρησε «τὴν ἔκβασιν τῆς ἀναστροφῆς αὐτῶν» εὐγνωμόνως, μιμνησκομένη τῆς πολυκάρπου προσφορᾶς αὐτῶν τῇ Ἐκκλησίᾳ, τῇ ἀμωμήτῳ ἡμῶν Ορθοδόξω πίστει καὶ τοῖς ἑλληνικοῖς γράμμασι.
Καὶ ἰδοὺ σήμερον τοὺς ἑορτάζει καὶ πάλιν, οὐχὶ κεχωρισμένως, ἀλλ᾽ ἡνωμένους τῷ πνεύματι καὶ τῇ ἀγάπῃ διὰ τὴν παιδείαν καὶ τοὺς γλυκεῖς αὐτῆς καρπούς, ἡνωμένους τῇ ἀγάπῃ διὰ τὴν μαθητιῶσαν καὶ σπουδάζουσαν νεολαίαν τοῦ Γένους ἡμῶν, καὶ ἰδιαιτέρως διὰ τὴν ἐν τοῖς σχολείοις ἡμῶν ἐκπαιδευτικὴν κοινότητα. Ἑορτάζει καὶ τιμᾷ τοὺς τρεῖς μεγίστους φωστῆρας ὡς προστάτας τῶν γραμμάτων καὶ τῆς παιδείας, ὡς ἐγκεντρίσαντας τὴν θύραθεν σοφίαν εἰς τὴν χριστιανικὴν πίστιν.
Δικαίως σεμνύνεται τὸ Γένος ἡμῶν διότι, διὰ τῶν ἔργων τῶν ἀριστέων τοῦ πνεύματος τοὺς ὁποίους ἀνέδειξεν, ἐμύησε τὴν ἀνθρωπότητα εἰς τὴν γνῶσιν τῆς φιλοσοφίας, τῆς ρητορικῆς, τῆς ἐπιστήμης καὶ τῆς ἠθικῆς, καὶ ἐθεμελίωσε διὰ τῶν φιλοσόφων, τῶν ρητόρων καὶ τῶν ποιητῶν αὐτοῦ τὰς ἀρχὰς καὶ τὰ ἰδεώδη τῆς παιδείας. Ἐδίδαξε δὲ πλέον τούτων ὅτι ἡ παιδεία δὲν περιορίζεται εἰς τὴν γνῶσιν, ἀλλὰ συνδυάζει ταύτην πρὸς τὴν ἀρετήν, καὶ τοιουτοτρόπως μεταποιεῖται ἀπὸ ἁπλοῦ ἐργαλείου διὰ τὴν ἐπιβίωσιν, ἔστω καὶ τὴν ἀνετωτέραν, τοῦ ἀνθρώπου, εἰς ὄχημα προάγoν αὐτὸν εἰς σφαίρας ὑψηλοτέρας καὶ πνευματικωτέρας, ἀποφεύγουσα τὴν κατάπτωσιν αὐτῆς εἰς «πανουργίαν καὶ οὐ σοφίαν», ὡς ὀρθῶς ὑποσημειώνει ὁ Πλάτων.
Ὅμως, ἡ τοιαύτη μεγίστη συμβολὴ καὶ συνεισφορὰ τῆς ἑλληνικῆς παιδείας εἰς τὸν κόσμον θὰ ἦτο καταδεδικασμένη εἰς ἀπώλειαν, ἐὰν ἐφηρμόζετο ἡ ἀποκλείουσα τοὺς εἰς Χριστὸν πιστεύοντας ἐκ τῆς σπουδῆς καὶ μελέτης αὐτῆς ἐντολὴ τοῦ αὐτοκράτορος Ἰουλιανοῦ, καὶ ἐὰν οἱ τρεῖς τιμώμενοι Ἱεράρχαι δὲν ὑπερησπίζοντο τὸ δικαίωμα τῆς μετοχῆς εἰς τὴν κοινὴν ρίζαν τῆς σοφίας τοῦ ἡμετέρου Γένους καὶ τῶν χριστιανῶν, οἱ ὁποῖοι ὡς μέλισσαι συνέλεξαν καὶ συλλέγουν ἐξ αὐτῆς "ὅσα ἐστὶν ἀληθῆ, ὅσα σεμνά, ὅσα δίκαια, ὅσα ἁγνά, ὅσα προσφιλῆ, ὅσα εὔφημα" (Φιλιπ. δ΄8) τὴν ἀρετὴν καὶ τὸν ἔπαινον, καὶ ἀξιοποιοῦν ταῦτα τόσον προαγόμενοι εἰς τὴν κατ᾽ἄνθρωπον σοφίαν, ὅσον καὶ ἐκφράζοντες «ὕψος ἐναρμόνιον θεολογίας».
Οὕτω πως διεσώθη ὑπὸ τῶν τριῶν μεγίστων Διδασκάλων καὶ Πατέρων ἡ παιδεία καὶ ἡ σοφία τῶν ἀρχαίων Ἑλλήνων καὶ ἀνεδείχθη «πολύτιμον ἐργαλεῖον» εἰς τὴν κατὰ Θεὸν παίδευσιν τῶν ἀνθρώπων εἴς τε τὴν Ἀνατολὴν καὶ εἰς τὴν Δύσιν. Ἰδίᾳ δὲ εἰς τὰ καθ᾽ ἡμᾶς, ἡ κατὰ Θεὸν ἀλήθεια καὶ ἡ ἀνθρωπίνη γνῶσις καὶ ἐπιστήμη ἀνεδείχθησαν διαρκεῖς καὶ σταθεροὶ συνοδῖται καὶ συνοδοιπόροι τοῦ εὐσεβοῦς ἡμῶν Γένους καθ᾽ ὅλην τὴν μακρὰν αὐτοῦ ἱστορικὴν διαδρομὴν καὶ τὰς ποικίλας αὐτοῦ περιπετείας, καὶ συνέβαλον μεγάλως εἰς τὴν διατήρησιν τῆς ταυτότητος καὶ τῆς ἰδιοπροσωπίας αὐτοῦ.
Διὰ τοῦτο καὶ οἱ πατέρες ἡμῶν κατέβαλον ἔκπαλαι προσπαθείας, ὥστε νὰ μὴ σβεσθῇ ὁ λύχνος τῆς παιδείας, ἀκόμη καὶ εἰς ἐποχὰς κατὰ τὰς ὁποίας ἄνεμοι ἀπειλοῦντες αὐτὸν ἔπνεον πανταχόθεν, ἀκόμη καὶ εἰς περιστάσεις κατὰ τὰς ὁποίας ἐστερεῖτο οὗτος τοῦ ἀπαραιτήτου ἐλαίου διὰ νὰ συνεχίσῃ καίων καὶ φωτίζων τὰς ψυχὰς καὶ τὰ ὄμματα τῶν ἀνθρώπων.
Διὰ τοῦτο καὶ ἡ Μήτηρ ἡμῶν Ἁγία τοῦ Χριστοῦ Μεγάλη Ἐκκλησία ἀνέκαθεν ἐμερίμνα διὰ τὴν παιδείαν τοῦ Γένους καὶ συνεισέφερε μεγάλως εἰς τὴν ἐκπαίδευσιν, θέτουσα εἰς τὴν διακονίαν καὶ καλλιέργειαν αὐτῆς πλεῖστα ὅσα ἐκλεκτὰ αὐτῆς τέκνα καὶ ἀναριθμήτους ἀνωνύμους, κυρίως, ἀλλὰ καὶ ἐπωνύμους κληρικούς της. Ὑπὸ τὰς πτέρυγας αὐτῆς τῆς καθῃμαγμένης καὶ ἐσταυρωμένης Ἐκκλησίας καὶ τὴν ἔμπονον μέριμναν τοῦ ἑκάστοτε Οἱκουμενικοῦ Πατριάρχου ἐξελίσσεται ἡ Πατριαρχικὴ Μεγάλη τοῦ Γένους Σχολὴ εἰς τηλαυγῆ φάρον παιδείας, ἀπὸ τῆς Ἁλώσεως μέχρι καὶ σήμερον, φάρον, ἰδίᾳ κατὰ τὸ παρελθὸν διαπερῶντα τὰ σκότη καὶ φωτίζοντα τὴν οἰκουμένην διὰ τῶν μελιρρύτων ποταμῶν τῆς γνώσεως• καθίσταται «κῆπος ἄκλειστος σοφίας», ἐν τῷ ὁποίῳ διδάσκεται καὶ καλλιεργεῖται ἡ ἑλληνὶς φωνή, «πηγὴ λόγων ἀσφράγιστος», προχέουσα νάματα καὶ ἀρδεύουσα τοὺς ὡς ἐλάφους διψώσας προστρέχοντας εἰς αὐτὴν μαθητάς. Οἱ σχολάρχαι της ἀνύστακτοι φρυκτωροὶ τῆς ἑλληνικῆς γλώσσης καὶ παιδείας. Οἱ διδάσκαλοί της, λογάδες τοῦ Γένους. Οἱ εὐεργέται καὶ δωρηταί της προστάται καὶ στυλοβάται τῆς παιδείας, γίνονται πρότυπα τῶν μεγάλων εὐεργετῶν τοῦ Γένους, οἱ ὁποῖοι προσφέρουν τόν «πρόσκαιρον» πλοῦτον αὐτῶν πρὸς ἵδρυσιν σχολείων καὶ ἀνέγερσιν ἐκπαιδευτικῶν ἱδρυμάτων, καὶ μεριμνοῦν διὰ τὴν στελέχωσιν αὐτῶν μὲ διδασκάλους καὶ διὰ τὸν καταρτισμὸν κανονισμῶν τῆς λειτουργίας αὐτῶν.
Δι᾽ οὐδένα ἄλλον σκοπὸν ἐδαπάνησαν οἱ φιλογενεῖς εὐεργέται τόσον ἀφειδῶς τὰς περιουσίας αὐτῶν ὅσον διὰ τὴν παιδείαν, καὶ οὐδὲν ἄλλο Γένος σεμνύνεται διὰ τὰ τόσα πολλὰ πνευματικὰ καθιδρύματα τὰ ὁποῖα ἀνηγέρθησαν καὶ ἐλειτούργησαν προνοίᾳ καὶ μερίμνῃ καὶ ἀναλώμασι τῶν ἐκλεκτῶν αὐτοῦ τέκνων διὰ νὰ μεταδίδουν τὴν ἀληθῆ γνῶσιν καὶ παιδείαν εἰς τὰς ἐπερχομένας γενεάς. Καὶ ἐὰν ἡμεῖς σιωπήσωμεν, «οἱ λίθοι κεκράξονται»• καί «οἱ λίθοι» εἶναι τὰ περικαλλῆ καὶ ἐπιβλητικὰ τεμένη τῆς γνώσεως τὰ ὁποῖα κοσμοῦν αὐτὴν τὴν Πόλιν, ὡς ἡ ἐν Χάλκῃ Ἱερὰ Θεολογικὴ Σχολή, ἡ Πατριαρχικὴ Μεγάλη τοῦ Γένους Σχολή, τὰ Παρθεναγωγεῖα Ζάππειον, Ἰωακείμειον καὶ Κεντρικὸν, καὶ τὸ Ζωγράφειον, ἐξ ὧν τὰ τρία γνωστὰ συνεχίζουν νὰ προσφέρουν, ἢ δέον νὰ προσφέρουν, τὴν παιδείαν καὶ τὴν γνῶσιν εἰς τοὺς νεαροὺς βλαστοὺς τῆς Ὁμογενείας ὑπὸ τὸ φῶς τῶν διδαγμάτων τῶν Ἁγίων Τριῶν Ἱεραρχῶν καὶ τῆς Ὀρθοδόξου ἡμῶν παραδόσεως.
Ἀκριβῶς, φίλοι διδάσκαλοι καὶ ἀγαπητοὶ μαθηταί, τοῦ τοιούτου φωτὸς ἔχομεν σήμερον ἀπόλυτον ἀνάγκην, ζῶντες εἰς μίαν ἐποχὴν παγκοσμιοποιήσεως, ὡς ἦτο καὶ ἡ ἐποχὴ τῶν μεγάλων φωστήρων τοὺς ὁποίους τιμῶμεν σήμερον. Διότι ἡ παγκοσμιοποίησις προσφέρει μὲν ἀνεξαντλήτους δυνατότητας καὶ προοπτικὰς πρὸς ἐξέλιξιν καὶ ἐπικοινωνίαν τῶν ἀνθρώπων, προάγει μὲ ταχύτατον ρυθμὸν τὴν γνῶσιν καὶ τὴν ἐπιστήμην, ἀπαιτεῖ ὅμως καὶ προϋποθέτει καὶ συμφύρσεις καὶ ἀλλοιώσεις, μεταβολὰς καὶ μετασχηματισμούς, διὸ καὶ ἡ παιδεία σήμερον δὲν θὰ πρέπει νὰ περιορίζεται εἰς τὴν ἔρευναν καὶ τὴν μελέτην τῶν ἀριθμῶν ἢ εἰς τὴν κατάκτησιν τεχνικῶν καὶ μόνον γνώσεων, ἀλλὰ ὀφείλει νὰ καλλιεργῇ ὅλον τὸν ἄνθρωπον, νὰ σέβεται καὶ νὰ ὑπηρετῇ τὰς πνευματικὰς αὐτοῦ ἀνάγκας, νὰ διδάσκῃ τὴν ἀρετὴν καὶ τὰς ἀξίας τοῦ πολιτισμοῦ, τὸν ὁποῖον ἐκληρονόμησε.
Πολλοὶ εἰς τὰς ἡμέρας μας ὁμιλοῦν δι᾽ ἐπενδύσεις καὶ διὰ τὰ ἐξ αὐτῶν προκύπτοντα ὀφέλη• οὐδεμία ὅμως ἐπωφελεστέρα ἐπένδυσις ὑπάρχει ἀπὸ ἐκείνης τῆς παιδείας, ὡς εἶναι, καὶ ἐσχάτως γίνεται ὁλονὲν καὶ περισσότερον, εὐρέως ἀντιληπτόν. Διότι ἡ παιδεία τὴν ὁποίαν προσφέρομεν εἰς τοὺς νέους προκαθορίζει τὰς ἐξελίξεις τοῦ μέλλοντος καὶ διαμορφώνει τὰς προσωπικότητας αὐτῶν οἱ ὁποῖοι θὰ τὸ συνδιαμορφώσουν.
Πολλοὶ εἰς τὰς ἡμέρας μας ὁμιλοῦν διὰ τὴν ἀναγκαιότητα τῆς γλωσσομαθείας, καὶ δικαίως. Ὅμως ἡ οἱαδήτις γλωσσομάθεια δὲν ἔχει σημασίαν καὶ ἀξίαν, ἐὰν δὲν ἑδράζεται ἐπὶ τῆς λιπαρᾶς καὶ ὀρθῆς γνώσεως τῆς ἰδίας γλώσσης, πολλῷ δὲ μᾶλλον ἐὰν ἡ γλῶσσα αὕτη εἶναι ἡ ἡμετέρα, ἡ γλῶσσα εἰς τὴν ὁποίαν ἐξεφράσθησαν αἱ ὑψηλότεραι ἰδέαι καὶ διετυπώθησαν τὰ ἱερώτερα δόγματα, ἡ γλῶσσα εἰς τὴν ὁποίαν ἐκήρυξαν οἱ θεορρήμονες ἀπόστολοι καὶ ἐθεολόγησαν οἱ τῆς Ἐκκλησίας φωστῆρες, ἡ γλῶσσα ἡ ὁποία ὑπῆρξεν ἀνέκαθεν ὁ συνεκτικὸς ἱστὸς τοῦ ἡμετέρου Γένους καὶ συνετήρησε τοῦτο ὁμοῦ μετὰ τῆς πίστεως, εἰς καιροὺς δυσκόλους καὶ χαλεπούς. Ἡ γλῶσσα τῆς φιλοσοφίας καὶ τοῦ πνεύματος, τῆς ποιήσεως καὶ τῆς πεζογραφίας, τῆς "ἱστορίης" καὶ τῆς ρητορικῆς. Ἡ γλῶσσα τῆς ἐπιστήμης. Ἡ γλῶσσα τοῦ Εὐαγγελίου. Ἡ γλῶσσα τῆς διατυπώσεως τῶν δογμάτων τῆς Ὀρθοδόξου Πίστεως.
Ἐὰν θέλωμεν, λοιπόν, ἕν μέλλον ἀπὸ τὸ ὁποῖον δὲν θὰ ἀπουσιάζoυν οἱ καρποὶ τῆς παιδείας τὴν ὁποίαν μᾶς ἐδίδαξαν οἱ τρεῖς ἀειφεγγεῖς φωστῆρες τῆς τρισηλίου Θεότητος καὶ μᾶς ἐκληροδότησαν οἱ πατέρες ἡμῶν• ἐὰν θέλωμεν νὰ συνεχισθῇ ἡ ἀκατάλυτος ἅλυσις τῆς παιδείας τοῦ Γένους ἡμῶν διὰ τῆς μεταλαμπαδεύσεως τοῦ πυρσοῦ τῆς γνώσεως καὶ τῆς παιδείας ἀπὸ τοὺς μεγαλυτέρους εἰς τοὺς νεωτέρους ὥστε νὰ διατηρήσωμεν τὸν πλοῦτον τῆς γλώσσης, τῆς ἱστορίας, τοῦ πολιτισμοῦ, τῶν παραδόσεων καὶ τῆς πίστεως τοῦ Γένους ἡμῶν, ἄνευ τῶν ὁποίων δὲν νοεῖται ταυτότης καὶ ἰδιοπροσωπία, θὰ πρέπει νὰ ἐπενδύσωμεν παντοιοτρόπως εἰς τὴν παιδείαν, καλλιεργοῦντες αὐτὴν μετὰ ζήλου καὶ ἐπιμονῆς καὶ ἐμμένοντες εἰς τὰς ἀξίας καὶ τὰ ἰδεώδη αὐτῆς.
Tοιουτοτρόπως φρονοῦντες καὶ τιμῶντες τοὺς Τρεῖς Ἱεράρχας, καὶ ἀναλογιζόμενοι τὴν χαλεπότητα τῶν καιρῶν καὶ τὰς δυσχερείας δι' ἀληθῆ κατὰ Θεὸν παιδείαν καὶ γνῶσιν, κατακλείομεν, διδάσκοντες ἑαυτοὺς καὶ ἀλλήλους, διὰ τῶν λόγων τοῦ Μεγάλου Βασιλείου περὶ παιδείας «Ἔστι δὲ ἡ παιδεία ἀγωγή τις ὠφέλιμος τῇ ψυχῇ, ἐπιπόνως πολλάκις τῶν ἀπὸ κακίας κηλίδων αὐτὴν ἐκκαθαίρουσα, ἥτις πρὸς μὲν τὸ παρὸν οὐ δοκεῖ χαρᾶς εἶναι, ἀλλὰ λύπης∙ ὕστερον δὲ καρπὸν εἰρηνικὸν τοῖς δι' αὐτῆς γεγυμνασμένοις ἀποδίδωσιν εἰς σωτηρίαν. [...] Ἡ παιδεία νουθετεῖ τὸν ἄτακτον[...] Αὕτη ἡ παιδεία πολλῶν χρημάτων ἐστὶ τοῖς ὀρθῶς λογιζομένοις τιμιωτέρα. Διό φησιν ὁ Σολομών∙ λάβετε παιδείαν καὶ μὴ ἀργύριον∙ ἵνα ἐν καιρῷ περιστάσεων ἢ τοῦ σώματος κάμνοντος ἢ τῶν κατὰ τὸν οἶκον πεπονηκότων μή ποτε πονηρὰν ἔννοιαν λάβῃς περὶ Θεοῦ, ἀλλ' ἐν ὑπομονῇ πολλῇ δέχῃ αὐτοῦ τὰς πληγάς, παιδευόμενος ἐφ' οἷς ἥμαρτες[...] ∙[...]ἐπειδὴ δὲ καὶ ἡ τῶν μαθημάτων ἀνάληψις παιδεία λέγεται, [...] τὸ μὴ τοῖς τυχοῦσιν ἑαυτὸν μαθήμασιν ἐπιβάλλειν, ἀλλὰ γνῶναι τὴν χρησιμωτάτην παιδείαν, οὐ μικρὸν πρὸς σωτηρίαν» (Μ. Βασιλείου Ὁμιλία εἰς τὴν ἀρχὴν τῶν Παροιμιῶν, πρβλ. P.G. 31, 396A,C,D-397A,B).
Εὐχόμεθα καὶ προσευχόμεθα ἡ Χάρις τοῦ Πατρὸς τῶν Φώτων, διὰ τῶν πρεσβειῶν τῶν προστατῶν τῆς παιδείας ἡμῶν καὶ φωτοφόρων Ἁγίων Τριῶν Ἱεραρχῶν, νὰ καταλάμπῃ τὰς ψυχὰς καὶ τὸν νοῦν ἁπάντων ἡμῶν, ὥστε νὰ προαγώμεθα διὰ τῆς γνώσεως καὶ τῆς παιδείας εἰς τὴν κατὰ Θεὸν σοφίαν καὶ εἰς τὴν οἰκείωσιν τοῦ Θεοῦ «ἐν ᾧ εἰσιν πάντες οἱ θησαυροὶ τῆς σοφίας καὶ τῆς γνώσεως ἀπόκρυφοι» (Κολ. β΄ 3). Ἀμήν.
Ἐλλογιμώτατε κύριε Ἀθανάσιε Κυριαζῆ, Γενικὲ Γραμματεῦ τοῦ Ὑπουργείου Παιδείας καὶ Θρησκευμάτων, Πολιτισμοῦ καὶ Ἀθλητισμοῦ τῆς Ἑλλάδος,
Ἐντιμότατε κύριε Γενικὲ Πρόξενε τῆς Ἑλλάδος ἐνταῦθα,
Ἐλλόγιμοι ἐκπαιδευτικοί,
Τέκνα ἐν Κυρίῳ ἀγαπητά,
"Δοῦναι σεαυτὸν τῷ Θεῷ σπουδὴν ἔχοις,
ἥνπερ μόνην παίδευσιν οἴεσθαί σε χρή,
πρῶτον δὲ καὶ μέγιστον ἀνθρώποις καλόν".
(Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου,
Carminum Liber I, Theologica,
Sectio II Poemata Moralia, P.G. 37,682A, 20).
Δηλαδή:
«Φρόντισε νὰ παραδώσῃς τὸν ἑαυτόν σου εἰς τὸν Θεόν. Καὶ πρέπει νὰ θεωρῇς αὐτὸ ὡς τὴν μοναδικὴν παιδείαν. Καὶ διὰ τοὺς ἀνθρώπους πρῶτον καὶ μέγιστον καλόν».
Ἑώρτασε τὰς παρελθούσας ἡμέρας ἡ Μήτηρ ἡμῶν Ἁγία τοῦ Χριστοῦ Μεγάλη Ἐκκλησία κατὰ τὴν ἑορτολογικὴν αὐτῆς τάξιν κεχωρισμένως τὰς μνήμας τῶν τριῶν μεγάλων πατέρων καὶ διδασκάλων, Βασιλείου Καισαρείας, τοῦ Μεγάλου, Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου καί Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου, καί, συμμορφουμένη χρεωστικῶς πρὸς τὴν ἀποστολικὴν προτροπήν, ἀνεθεώρησε «τὴν ἔκβασιν τῆς ἀναστροφῆς αὐτῶν» εὐγνωμόνως, μιμνησκομένη τῆς πολυκάρπου προσφορᾶς αὐτῶν τῇ Ἐκκλησίᾳ, τῇ ἀμωμήτῳ ἡμῶν Ορθοδόξω πίστει καὶ τοῖς ἑλληνικοῖς γράμμασι.
Καὶ ἰδοὺ σήμερον τοὺς ἑορτάζει καὶ πάλιν, οὐχὶ κεχωρισμένως, ἀλλ᾽ ἡνωμένους τῷ πνεύματι καὶ τῇ ἀγάπῃ διὰ τὴν παιδείαν καὶ τοὺς γλυκεῖς αὐτῆς καρπούς, ἡνωμένους τῇ ἀγάπῃ διὰ τὴν μαθητιῶσαν καὶ σπουδάζουσαν νεολαίαν τοῦ Γένους ἡμῶν, καὶ ἰδιαιτέρως διὰ τὴν ἐν τοῖς σχολείοις ἡμῶν ἐκπαιδευτικὴν κοινότητα. Ἑορτάζει καὶ τιμᾷ τοὺς τρεῖς μεγίστους φωστῆρας ὡς προστάτας τῶν γραμμάτων καὶ τῆς παιδείας, ὡς ἐγκεντρίσαντας τὴν θύραθεν σοφίαν εἰς τὴν χριστιανικὴν πίστιν.
Δικαίως σεμνύνεται τὸ Γένος ἡμῶν διότι, διὰ τῶν ἔργων τῶν ἀριστέων τοῦ πνεύματος τοὺς ὁποίους ἀνέδειξεν, ἐμύησε τὴν ἀνθρωπότητα εἰς τὴν γνῶσιν τῆς φιλοσοφίας, τῆς ρητορικῆς, τῆς ἐπιστήμης καὶ τῆς ἠθικῆς, καὶ ἐθεμελίωσε διὰ τῶν φιλοσόφων, τῶν ρητόρων καὶ τῶν ποιητῶν αὐτοῦ τὰς ἀρχὰς καὶ τὰ ἰδεώδη τῆς παιδείας. Ἐδίδαξε δὲ πλέον τούτων ὅτι ἡ παιδεία δὲν περιορίζεται εἰς τὴν γνῶσιν, ἀλλὰ συνδυάζει ταύτην πρὸς τὴν ἀρετήν, καὶ τοιουτοτρόπως μεταποιεῖται ἀπὸ ἁπλοῦ ἐργαλείου διὰ τὴν ἐπιβίωσιν, ἔστω καὶ τὴν ἀνετωτέραν, τοῦ ἀνθρώπου, εἰς ὄχημα προάγoν αὐτὸν εἰς σφαίρας ὑψηλοτέρας καὶ πνευματικωτέρας, ἀποφεύγουσα τὴν κατάπτωσιν αὐτῆς εἰς «πανουργίαν καὶ οὐ σοφίαν», ὡς ὀρθῶς ὑποσημειώνει ὁ Πλάτων.
Ὅμως, ἡ τοιαύτη μεγίστη συμβολὴ καὶ συνεισφορὰ τῆς ἑλληνικῆς παιδείας εἰς τὸν κόσμον θὰ ἦτο καταδεδικασμένη εἰς ἀπώλειαν, ἐὰν ἐφηρμόζετο ἡ ἀποκλείουσα τοὺς εἰς Χριστὸν πιστεύοντας ἐκ τῆς σπουδῆς καὶ μελέτης αὐτῆς ἐντολὴ τοῦ αὐτοκράτορος Ἰουλιανοῦ, καὶ ἐὰν οἱ τρεῖς τιμώμενοι Ἱεράρχαι δὲν ὑπερησπίζοντο τὸ δικαίωμα τῆς μετοχῆς εἰς τὴν κοινὴν ρίζαν τῆς σοφίας τοῦ ἡμετέρου Γένους καὶ τῶν χριστιανῶν, οἱ ὁποῖοι ὡς μέλισσαι συνέλεξαν καὶ συλλέγουν ἐξ αὐτῆς "ὅσα ἐστὶν ἀληθῆ, ὅσα σεμνά, ὅσα δίκαια, ὅσα ἁγνά, ὅσα προσφιλῆ, ὅσα εὔφημα" (Φιλιπ. δ΄8) τὴν ἀρετὴν καὶ τὸν ἔπαινον, καὶ ἀξιοποιοῦν ταῦτα τόσον προαγόμενοι εἰς τὴν κατ᾽ἄνθρωπον σοφίαν, ὅσον καὶ ἐκφράζοντες «ὕψος ἐναρμόνιον θεολογίας».
Οὕτω πως διεσώθη ὑπὸ τῶν τριῶν μεγίστων Διδασκάλων καὶ Πατέρων ἡ παιδεία καὶ ἡ σοφία τῶν ἀρχαίων Ἑλλήνων καὶ ἀνεδείχθη «πολύτιμον ἐργαλεῖον» εἰς τὴν κατὰ Θεὸν παίδευσιν τῶν ἀνθρώπων εἴς τε τὴν Ἀνατολὴν καὶ εἰς τὴν Δύσιν. Ἰδίᾳ δὲ εἰς τὰ καθ᾽ ἡμᾶς, ἡ κατὰ Θεὸν ἀλήθεια καὶ ἡ ἀνθρωπίνη γνῶσις καὶ ἐπιστήμη ἀνεδείχθησαν διαρκεῖς καὶ σταθεροὶ συνοδῖται καὶ συνοδοιπόροι τοῦ εὐσεβοῦς ἡμῶν Γένους καθ᾽ ὅλην τὴν μακρὰν αὐτοῦ ἱστορικὴν διαδρομὴν καὶ τὰς ποικίλας αὐτοῦ περιπετείας, καὶ συνέβαλον μεγάλως εἰς τὴν διατήρησιν τῆς ταυτότητος καὶ τῆς ἰδιοπροσωπίας αὐτοῦ.
Διὰ τοῦτο καὶ οἱ πατέρες ἡμῶν κατέβαλον ἔκπαλαι προσπαθείας, ὥστε νὰ μὴ σβεσθῇ ὁ λύχνος τῆς παιδείας, ἀκόμη καὶ εἰς ἐποχὰς κατὰ τὰς ὁποίας ἄνεμοι ἀπειλοῦντες αὐτὸν ἔπνεον πανταχόθεν, ἀκόμη καὶ εἰς περιστάσεις κατὰ τὰς ὁποίας ἐστερεῖτο οὗτος τοῦ ἀπαραιτήτου ἐλαίου διὰ νὰ συνεχίσῃ καίων καὶ φωτίζων τὰς ψυχὰς καὶ τὰ ὄμματα τῶν ἀνθρώπων.
Διὰ τοῦτο καὶ ἡ Μήτηρ ἡμῶν Ἁγία τοῦ Χριστοῦ Μεγάλη Ἐκκλησία ἀνέκαθεν ἐμερίμνα διὰ τὴν παιδείαν τοῦ Γένους καὶ συνεισέφερε μεγάλως εἰς τὴν ἐκπαίδευσιν, θέτουσα εἰς τὴν διακονίαν καὶ καλλιέργειαν αὐτῆς πλεῖστα ὅσα ἐκλεκτὰ αὐτῆς τέκνα καὶ ἀναριθμήτους ἀνωνύμους, κυρίως, ἀλλὰ καὶ ἐπωνύμους κληρικούς της. Ὑπὸ τὰς πτέρυγας αὐτῆς τῆς καθῃμαγμένης καὶ ἐσταυρωμένης Ἐκκλησίας καὶ τὴν ἔμπονον μέριμναν τοῦ ἑκάστοτε Οἱκουμενικοῦ Πατριάρχου ἐξελίσσεται ἡ Πατριαρχικὴ Μεγάλη τοῦ Γένους Σχολὴ εἰς τηλαυγῆ φάρον παιδείας, ἀπὸ τῆς Ἁλώσεως μέχρι καὶ σήμερον, φάρον, ἰδίᾳ κατὰ τὸ παρελθὸν διαπερῶντα τὰ σκότη καὶ φωτίζοντα τὴν οἰκουμένην διὰ τῶν μελιρρύτων ποταμῶν τῆς γνώσεως• καθίσταται «κῆπος ἄκλειστος σοφίας», ἐν τῷ ὁποίῳ διδάσκεται καὶ καλλιεργεῖται ἡ ἑλληνὶς φωνή, «πηγὴ λόγων ἀσφράγιστος», προχέουσα νάματα καὶ ἀρδεύουσα τοὺς ὡς ἐλάφους διψώσας προστρέχοντας εἰς αὐτὴν μαθητάς. Οἱ σχολάρχαι της ἀνύστακτοι φρυκτωροὶ τῆς ἑλληνικῆς γλώσσης καὶ παιδείας. Οἱ διδάσκαλοί της, λογάδες τοῦ Γένους. Οἱ εὐεργέται καὶ δωρηταί της προστάται καὶ στυλοβάται τῆς παιδείας, γίνονται πρότυπα τῶν μεγάλων εὐεργετῶν τοῦ Γένους, οἱ ὁποῖοι προσφέρουν τόν «πρόσκαιρον» πλοῦτον αὐτῶν πρὸς ἵδρυσιν σχολείων καὶ ἀνέγερσιν ἐκπαιδευτικῶν ἱδρυμάτων, καὶ μεριμνοῦν διὰ τὴν στελέχωσιν αὐτῶν μὲ διδασκάλους καὶ διὰ τὸν καταρτισμὸν κανονισμῶν τῆς λειτουργίας αὐτῶν.
Δι᾽ οὐδένα ἄλλον σκοπὸν ἐδαπάνησαν οἱ φιλογενεῖς εὐεργέται τόσον ἀφειδῶς τὰς περιουσίας αὐτῶν ὅσον διὰ τὴν παιδείαν, καὶ οὐδὲν ἄλλο Γένος σεμνύνεται διὰ τὰ τόσα πολλὰ πνευματικὰ καθιδρύματα τὰ ὁποῖα ἀνηγέρθησαν καὶ ἐλειτούργησαν προνοίᾳ καὶ μερίμνῃ καὶ ἀναλώμασι τῶν ἐκλεκτῶν αὐτοῦ τέκνων διὰ νὰ μεταδίδουν τὴν ἀληθῆ γνῶσιν καὶ παιδείαν εἰς τὰς ἐπερχομένας γενεάς. Καὶ ἐὰν ἡμεῖς σιωπήσωμεν, «οἱ λίθοι κεκράξονται»• καί «οἱ λίθοι» εἶναι τὰ περικαλλῆ καὶ ἐπιβλητικὰ τεμένη τῆς γνώσεως τὰ ὁποῖα κοσμοῦν αὐτὴν τὴν Πόλιν, ὡς ἡ ἐν Χάλκῃ Ἱερὰ Θεολογικὴ Σχολή, ἡ Πατριαρχικὴ Μεγάλη τοῦ Γένους Σχολή, τὰ Παρθεναγωγεῖα Ζάππειον, Ἰωακείμειον καὶ Κεντρικὸν, καὶ τὸ Ζωγράφειον, ἐξ ὧν τὰ τρία γνωστὰ συνεχίζουν νὰ προσφέρουν, ἢ δέον νὰ προσφέρουν, τὴν παιδείαν καὶ τὴν γνῶσιν εἰς τοὺς νεαροὺς βλαστοὺς τῆς Ὁμογενείας ὑπὸ τὸ φῶς τῶν διδαγμάτων τῶν Ἁγίων Τριῶν Ἱεραρχῶν καὶ τῆς Ὀρθοδόξου ἡμῶν παραδόσεως.
Ἀκριβῶς, φίλοι διδάσκαλοι καὶ ἀγαπητοὶ μαθηταί, τοῦ τοιούτου φωτὸς ἔχομεν σήμερον ἀπόλυτον ἀνάγκην, ζῶντες εἰς μίαν ἐποχὴν παγκοσμιοποιήσεως, ὡς ἦτο καὶ ἡ ἐποχὴ τῶν μεγάλων φωστήρων τοὺς ὁποίους τιμῶμεν σήμερον. Διότι ἡ παγκοσμιοποίησις προσφέρει μὲν ἀνεξαντλήτους δυνατότητας καὶ προοπτικὰς πρὸς ἐξέλιξιν καὶ ἐπικοινωνίαν τῶν ἀνθρώπων, προάγει μὲ ταχύτατον ρυθμὸν τὴν γνῶσιν καὶ τὴν ἐπιστήμην, ἀπαιτεῖ ὅμως καὶ προϋποθέτει καὶ συμφύρσεις καὶ ἀλλοιώσεις, μεταβολὰς καὶ μετασχηματισμούς, διὸ καὶ ἡ παιδεία σήμερον δὲν θὰ πρέπει νὰ περιορίζεται εἰς τὴν ἔρευναν καὶ τὴν μελέτην τῶν ἀριθμῶν ἢ εἰς τὴν κατάκτησιν τεχνικῶν καὶ μόνον γνώσεων, ἀλλὰ ὀφείλει νὰ καλλιεργῇ ὅλον τὸν ἄνθρωπον, νὰ σέβεται καὶ νὰ ὑπηρετῇ τὰς πνευματικὰς αὐτοῦ ἀνάγκας, νὰ διδάσκῃ τὴν ἀρετὴν καὶ τὰς ἀξίας τοῦ πολιτισμοῦ, τὸν ὁποῖον ἐκληρονόμησε.
Πολλοὶ εἰς τὰς ἡμέρας μας ὁμιλοῦν δι᾽ ἐπενδύσεις καὶ διὰ τὰ ἐξ αὐτῶν προκύπτοντα ὀφέλη• οὐδεμία ὅμως ἐπωφελεστέρα ἐπένδυσις ὑπάρχει ἀπὸ ἐκείνης τῆς παιδείας, ὡς εἶναι, καὶ ἐσχάτως γίνεται ὁλονὲν καὶ περισσότερον, εὐρέως ἀντιληπτόν. Διότι ἡ παιδεία τὴν ὁποίαν προσφέρομεν εἰς τοὺς νέους προκαθορίζει τὰς ἐξελίξεις τοῦ μέλλοντος καὶ διαμορφώνει τὰς προσωπικότητας αὐτῶν οἱ ὁποῖοι θὰ τὸ συνδιαμορφώσουν.
Πολλοὶ εἰς τὰς ἡμέρας μας ὁμιλοῦν διὰ τὴν ἀναγκαιότητα τῆς γλωσσομαθείας, καὶ δικαίως. Ὅμως ἡ οἱαδήτις γλωσσομάθεια δὲν ἔχει σημασίαν καὶ ἀξίαν, ἐὰν δὲν ἑδράζεται ἐπὶ τῆς λιπαρᾶς καὶ ὀρθῆς γνώσεως τῆς ἰδίας γλώσσης, πολλῷ δὲ μᾶλλον ἐὰν ἡ γλῶσσα αὕτη εἶναι ἡ ἡμετέρα, ἡ γλῶσσα εἰς τὴν ὁποίαν ἐξεφράσθησαν αἱ ὑψηλότεραι ἰδέαι καὶ διετυπώθησαν τὰ ἱερώτερα δόγματα, ἡ γλῶσσα εἰς τὴν ὁποίαν ἐκήρυξαν οἱ θεορρήμονες ἀπόστολοι καὶ ἐθεολόγησαν οἱ τῆς Ἐκκλησίας φωστῆρες, ἡ γλῶσσα ἡ ὁποία ὑπῆρξεν ἀνέκαθεν ὁ συνεκτικὸς ἱστὸς τοῦ ἡμετέρου Γένους καὶ συνετήρησε τοῦτο ὁμοῦ μετὰ τῆς πίστεως, εἰς καιροὺς δυσκόλους καὶ χαλεπούς. Ἡ γλῶσσα τῆς φιλοσοφίας καὶ τοῦ πνεύματος, τῆς ποιήσεως καὶ τῆς πεζογραφίας, τῆς "ἱστορίης" καὶ τῆς ρητορικῆς. Ἡ γλῶσσα τῆς ἐπιστήμης. Ἡ γλῶσσα τοῦ Εὐαγγελίου. Ἡ γλῶσσα τῆς διατυπώσεως τῶν δογμάτων τῆς Ὀρθοδόξου Πίστεως.
Ἐὰν θέλωμεν, λοιπόν, ἕν μέλλον ἀπὸ τὸ ὁποῖον δὲν θὰ ἀπουσιάζoυν οἱ καρποὶ τῆς παιδείας τὴν ὁποίαν μᾶς ἐδίδαξαν οἱ τρεῖς ἀειφεγγεῖς φωστῆρες τῆς τρισηλίου Θεότητος καὶ μᾶς ἐκληροδότησαν οἱ πατέρες ἡμῶν• ἐὰν θέλωμεν νὰ συνεχισθῇ ἡ ἀκατάλυτος ἅλυσις τῆς παιδείας τοῦ Γένους ἡμῶν διὰ τῆς μεταλαμπαδεύσεως τοῦ πυρσοῦ τῆς γνώσεως καὶ τῆς παιδείας ἀπὸ τοὺς μεγαλυτέρους εἰς τοὺς νεωτέρους ὥστε νὰ διατηρήσωμεν τὸν πλοῦτον τῆς γλώσσης, τῆς ἱστορίας, τοῦ πολιτισμοῦ, τῶν παραδόσεων καὶ τῆς πίστεως τοῦ Γένους ἡμῶν, ἄνευ τῶν ὁποίων δὲν νοεῖται ταυτότης καὶ ἰδιοπροσωπία, θὰ πρέπει νὰ ἐπενδύσωμεν παντοιοτρόπως εἰς τὴν παιδείαν, καλλιεργοῦντες αὐτὴν μετὰ ζήλου καὶ ἐπιμονῆς καὶ ἐμμένοντες εἰς τὰς ἀξίας καὶ τὰ ἰδεώδη αὐτῆς.
Tοιουτοτρόπως φρονοῦντες καὶ τιμῶντες τοὺς Τρεῖς Ἱεράρχας, καὶ ἀναλογιζόμενοι τὴν χαλεπότητα τῶν καιρῶν καὶ τὰς δυσχερείας δι' ἀληθῆ κατὰ Θεὸν παιδείαν καὶ γνῶσιν, κατακλείομεν, διδάσκοντες ἑαυτοὺς καὶ ἀλλήλους, διὰ τῶν λόγων τοῦ Μεγάλου Βασιλείου περὶ παιδείας «Ἔστι δὲ ἡ παιδεία ἀγωγή τις ὠφέλιμος τῇ ψυχῇ, ἐπιπόνως πολλάκις τῶν ἀπὸ κακίας κηλίδων αὐτὴν ἐκκαθαίρουσα, ἥτις πρὸς μὲν τὸ παρὸν οὐ δοκεῖ χαρᾶς εἶναι, ἀλλὰ λύπης∙ ὕστερον δὲ καρπὸν εἰρηνικὸν τοῖς δι' αὐτῆς γεγυμνασμένοις ἀποδίδωσιν εἰς σωτηρίαν. [...] Ἡ παιδεία νουθετεῖ τὸν ἄτακτον[...] Αὕτη ἡ παιδεία πολλῶν χρημάτων ἐστὶ τοῖς ὀρθῶς λογιζομένοις τιμιωτέρα. Διό φησιν ὁ Σολομών∙ λάβετε παιδείαν καὶ μὴ ἀργύριον∙ ἵνα ἐν καιρῷ περιστάσεων ἢ τοῦ σώματος κάμνοντος ἢ τῶν κατὰ τὸν οἶκον πεπονηκότων μή ποτε πονηρὰν ἔννοιαν λάβῃς περὶ Θεοῦ, ἀλλ' ἐν ὑπομονῇ πολλῇ δέχῃ αὐτοῦ τὰς πληγάς, παιδευόμενος ἐφ' οἷς ἥμαρτες[...] ∙[...]ἐπειδὴ δὲ καὶ ἡ τῶν μαθημάτων ἀνάληψις παιδεία λέγεται, [...] τὸ μὴ τοῖς τυχοῦσιν ἑαυτὸν μαθήμασιν ἐπιβάλλειν, ἀλλὰ γνῶναι τὴν χρησιμωτάτην παιδείαν, οὐ μικρὸν πρὸς σωτηρίαν» (Μ. Βασιλείου Ὁμιλία εἰς τὴν ἀρχὴν τῶν Παροιμιῶν, πρβλ. P.G. 31, 396A,C,D-397A,B).
Εὐχόμεθα καὶ προσευχόμεθα ἡ Χάρις τοῦ Πατρὸς τῶν Φώτων, διὰ τῶν πρεσβειῶν τῶν προστατῶν τῆς παιδείας ἡμῶν καὶ φωτοφόρων Ἁγίων Τριῶν Ἱεραρχῶν, νὰ καταλάμπῃ τὰς ψυχὰς καὶ τὸν νοῦν ἁπάντων ἡμῶν, ὥστε νὰ προαγώμεθα διὰ τῆς γνώσεως καὶ τῆς παιδείας εἰς τὴν κατὰ Θεὸν σοφίαν καὶ εἰς τὴν οἰκείωσιν τοῦ Θεοῦ «ἐν ᾧ εἰσιν πάντες οἱ θησαυροὶ τῆς σοφίας καὶ τῆς γνώσεως ἀπόκρυφοι» (Κολ. β΄ 3). Ἀμήν.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου