Οδηγίες για τη διδασκαλία των Θρησκευτικών στο Δημοτικό

Από το σχολικό έτος 2016-17, για τη διδασκαλία του μαθήματος των Θρησκευτικών, σε όλες τις εκπαιδευτικές βαθμίδες, εφαρμόζεται το νέο Πρόγραμμα Σπουδών στα Θρησκευτικά  Δημοτικού - Γυμνασίου (Απόφαση 143575/Δ2/07-09-2016, ΦΕΚ Β 2920/13.09.2016) και Λυκείου (Απόφαση 143579/Δ2/07-09-2016, ΦΕΚ Β 2906/13.09.2016), σε αντικατάσταση του Διαθεματικού Ενιαίου Πλαισίου Προγραμμάτων Σπουδών και των Αναλυτικών Προγραμμάτων της υποχρεωτικής εκπαίδευσης (2003), καθώς και του Αναλυτικού Προγράμματος του Λυκείου (1998), ως προς τα τμήματά τους που αφορούν στο μάθημα των Θρησκευτικών, αντίστοιχα. Για να εργασθεί ο εκπαιδευτικός με τα  νέα Προγράμματα Σπουδών στα Θρησκευτικά έχουν εκπονηθεί εργαλεία και υλικά για την ολόπλευρη υποστήριξη του σε όλες τις φάσεις της διδακτικής διεργασίας.

Α. Εργαλεία και υλικά για την εφαρμογή των νέων Προγραμμάτων

1. Προγράμματα Σπουδών

Τα κύρια περιεχόμενα των Προγραμμάτων Σπουδών, όπως δημοσιεύθηκαν στα ανωτέρω ΦΕΚ, αποστέλλονται στις σχολικές μονάδες. Η πλήρης έκδοσή τους, η οποία περιλαμβάνει, επιπλέον, εισαγωγικές επισημάνσεις, ερμηνευτικά και επικουρικά στοιχεία, είναι αναρτημένη στον ιστότοπο του Ι.Ε.Π. (http://www.iep.edu.gr/index.php/el/?option=com_content&view=article&id=451). Τα Προγράμματα Σπουδών απευθύνονται αποκλειστικά προς τον εκπαιδευτικό για καθοδήγηση και υποστήριξη στο έργο το και ΔΕΝ είναι διδακτικά βιβλία για τον μαθητή.

2. Οδηγοί Εκπαιδευτικού

-          Οδηγός Εκπαιδευτικού στα Θρησκευτικά Δημοτικού - Γυμνασίου, για τις τάξεις Γ΄, Δ΄, Ε΄ και ΣΤ΄ Δημοτικού και τις τάξεις Α΄, Β΄ και Γ΄ Γυμνασίου.

-          Οδηγός Εκπαιδευτικού στα Θρησκευτικά Λυκείου, για όλες τις τάξεις του Λυκείου.

Στην ιστοσελίδα του Ι.Ε.Π. είναι αναρτημένη η τελευταία έκδοση των Οδηγών Εκπαιδευτικού. Οι προγενέστερες εκδόσεις έχουν αναθεωρηθεί. Οι Οδηγοί Εκπαιδευτικού αποτελούν απαραίτητο εργαλείο για τη διδακτική πράξη. Εκεί περιγράφεται η διδακτική διαδικασία βήμα προς βήμα και εξηγούνται οι διδακτικές δραστηριότητες.

3. Διδακτικό Υλικό

Μέχρι την έκδοση νέων διδακτικών βιβλίων, για τη διευκόλυνση του εκπαιδευτικού στον σχεδιασμό και στην υλοποίηση της διδασκαλίας, οι Επιτροπές Εμπειρογνωμόνων που εκπόνησαν τα νέα Προγράμματα Σπουδών, σε συνεργασία με ομάδες εκπαιδευτικών, συγκέντρωσαν διδακτικό υλικό για τον μαθητή, δηλαδή το εκπαιδευτικό υλικό που χρειάζεται για την πρώτη εφαρμογή των νέων Προγραμμάτων Σπουδών, καθώς επίσης επιπλέον πληροφοριακό και υποστηρικτικό υλικό για τον εκπαιδευτικό. Το υλικό έχει ψηφιακή μορφή και περιλαμβάνει γραπτά κείμενα, εικόνες, πολυμεσικά κείμενα κ.ά. Είναι προτεινόμενο και ενδεικτικό, ενώ η συγκομιδή και ο εμπλουτισμός του θα συνεχιστεί και κατά τη διάρκεια του σχολικού έτους.

Η εφαρμογή των νέων Προγραμμάτων Σπουδών στα Θρησκευτικά Δημοτικού, Γυμνασίου και Λυκείου θα συνοδεύεται και από σχετική επιμόρφωση των εκπαιδευτικών πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, η οποία θα διακρίνεται σε διάφορες φάσεις και θα διαρκέσει καθ’ όλη τη νέα σχολική χρονιά.

Το νέο ΠΣ στα Θρησκευτικά Δημοτικού – Γυμνασίου είναι πρόγραμμα διαδικασίας. Γι’ αυτό και δίνει έμφαση στη μέθοδο, στις δραστηριότητες και στα προσδοκώμενα μαθησιακά αποτελέσματα και όχι στην ποσότητα της ύλης. Η εφαρμογή του νέου ΠΣ στα Θρησκευτικά Δημοτικού κατά το σχολικό έτος 2016-2017 δεν απαιτεί διαμόρφωση ή αναπροσαρμογή του, παρά μόνο για τις τάξεις Ε και ΣΤ (Βλ. σχετικό Πίνακα), στις οποίες θα διδάσκεται επί δίωρο ανά δεκαπενθήμερο εναλλάξ με την Κοινωνική και Πολιτική Αγωγή.

Β. Παιδαγωγικές και διδακτικές οδηγίες

1. Η πλήρης εφαρμογή ενός νέου Προγράμματος Σπουδών είναι ένα πολύπλευρο και απαιτητικό εγχείρημα, για την επιτυχία του οποίου χρειάζεται η συνεργασία όλων των εμπλεκόμενων και κυρίως των εκπαιδευτικών. Αναμφίβολα, θα απαιτηθεί χρόνος, επιμορφωτική προετοιμασία και συνεχής υποστήριξη κατά τη διαδρομή στους επιμέρους κύκλους των νέων Προγραμμάτων. Οι ρεαλιστικοί στόχοι, ο κατάλληλος προγραμματισμός, τα μικρά αλλά σταθερά βήματα είναι καλές πρακτικές για την περαιτέρω πορεία. Η ένταξη στη διδασκαλία των νέων μοντέλων οργάνωσης της τάξης και των νέων στρατηγικών μάθησης θα επιτευχθεί σταδιακά, καθώς ο εκπαιδευτικός θα αισθάνεται ασφαλής για να προχωρήσει. Θα ήταν ουτοπικό εάν ανέμενε κανείς τη χρήση όλων των προτεινόμενων διδακτικών στρατηγικών και μέσων από την πρώτη στιγμή της εφαρμογής.

2. Τα νέα Προγράμματα Σπουδών και οι αντίστοιχοι Οδηγοί Εκπαιδευτικού των Θρησκευτικών οδηγούν στη δημιουργική απελευθέρωση του εκπαιδευτικού, με γόνιμη ενίσχυση του παιδαγωγικού ρόλου και επαρκή υποστήριξη του διδακτικού έργου του, παρέχοντας χρηστικά εργαλεία για την εργασία του. Προτείνουν νέο τρόπο διδακτικής εργασίας, περισσότερο ελκυστικό, δημιουργικό, διερευνητικό, συνεργατικό και αποτελεσματικό. Ενθαρρύνουν τους διδάσκοντες για την ανάληψη πρωτοβουλιών κατά τον σχεδιασμό της διδασκαλίας-μάθησης, καθώς επίσης την επιλογή των κατάλληλων διδακτικών μέσων και υλικών. Περιλαμβάνουν επαρκή ενημέρωση για τις θεωρίες μάθησης και τις στρατηγικές διδασκαλίας που προτείνονται, καθώς επίσης για τις σύγχρονες διδακτικές προσεγγίσεις στο μάθημα των Θρησκευτικών. Προτείνουν ποικιλία διδακτικού υλικού. Προωθούν τη διαθεματικότητα και αξιοποιούν τις δυνατότητες των νέων ΤΠΕ. Συνυπολογίζουν τα νέα κοινωνικά και πολιτιστικά δεδομένα, προάγοντας σε θεμιτό βαθμό τη διαπολιτισμικότητα και τον σεβασμό στην ετερότητα. Απελευθερώνουν τον εκπαιδευτικό από τις δεσμεύσεις του γνωσιοκεντρικού και εξετασιοκεντρικού διδακτισμού. 

3.Το μάθημα, απαιτείται να γίνεται σε συνεχές δίωρο. Όπου είναι μονόωρο, προτείνεται να γίνεται σε συνεχές δίωρο κάθε δεκαπενθήμερο. Ανεξάρτητα από τον προηγούμενο τρόπο της διδασκαλίας του με τα υπάρχοντα διδακτικά βιβλία ως τώρα, από εδώ και πέρα απαιτείται η χρήση των νέων διδακτικών εργαλείων και υλικών: 

Για το Δημοτικό το Πρόγραμμα Σπουδών του μαθήματος των Θρησκευτικών είναι βιβλίο για τον  εκπαιδευτικό και όχι για τον μαθητή. Εργαλείο εφαρμογής του είναι ο Οδηγός Εκπαιδευτικού και το Εκπαιδευτικό Υλικό. Όλα αυτά βρίσκονται στην ιστοσελίδα του ΙΕΠ  (http://www.iep.edu.gr/index.php/el/?option=com_content&view=article&id=451). Πριν σχεδιάσουμε τη διδασκαλία μας, είναι απαραίτητο να λάβουμε υπόψη τους βασικούς άξονες και τους γενικούς σκοπούς κάθε τάξης, που βρίσκονται πριν την ανάπτυξη των Θεματικών Ενοτήτων, στο Πρόγραμμα Σπουδών. Εξίσου απαραίτητες είναι οι Προσδοκώμενες Επάρκειες κάθε τάξης ή κάθε κύκλου (πχ. 1^ος κύκλος: Γ και Δ τάξη, 2^ος κύκλος: Ε και ΣΤ τάξη), που βρίσκονται μετά τις Θεματικές Ενότητες κάθε τάξης. Ιεραρχούμε άξονες, σκοπούς και στόχους, ανάλογα με τη φυσιογνωμία των τάξεών μας και προχωρούμε στη διδασκαλία των Θεματικών Ενοτήτων. Στον τίτλο κάθε Θεματικής Ενότητας πόσα δίωρα θα της αφιερώσουμε.

Γ. Σχεδιασμός και βήματα στη διδασκαλία

• Επιλέγουμε κάποια από τα Προσδοκώμενα Μαθησιακά Αποτελέσματα, ανάλογα με την τάξη. Ένα, το πολύ δύο από αυτά αρκούν για ένα δίωρο.

• Επιλέγουμε με ποια από τα Βασικά Θέματα θα οδηγήσουμε τα παιδιά στα Προσδοκώμενα Μαθησιακά Αποτελέσματα. Σε κάθε δίωρο διδάσκουμε ένα Βασικό Θέμα (σημειώνονται με I, II, III, IV κλπ) και ένα υποθέμα από το Βασικό Θέμα (σημειώνονται με i, ii, iii, iv κλπ). Αν το κρίνουμε σκόπιμο, μπορούμε να αφιερώσουμε και παραπάνω από ένα δίωρο σε κάποιο από αυτά.

• Βρίσκουμε τις παραπομπές ή/και τα κείμενα, τα τραγούδια ή τα βίντεο, στους αντίστοιχους φακέλους στην ιστοσελίδα του ΙΕΠ. Για παράδειγμα, στη Θεματική Ενότητα 1, «Ζούμε Μαζί», επιλέγουμε από τα Προσδοκώμενα Μαθησιακά Αποτελέσματα το γ) «οι μαθητές αφηγούνται τις βιβλικές διηγήσεις…». Για να πετύχουμε το συγκεκριμένο προσδοκώμενο μαθησιακό αποτέλεσμα, θα πρέπει να επιλέξουμε ένα υποθέμα από τα Βασικά Θέματα. Ας υποθέσουμε ότι επιλέγουμε το II. Από την ΠΔ (Παλαιά Διαθήκη) και πιο συγκεκριμένα το II.ii. Ο Ιωσήφ και τα αδέλφια του (Γεν 25, 19-32…) Στον φάκελο «Κείμενα Γ’ Δημοτικού», στην ιστοσελίδα του ΙΕΠ, στη σελίδα 3, θα βρούμε το κείμενο που θα χρειαστούμε για τη διδασκαλία. Μπορούμε επίσης να χρησιμοποιήσουμε τα βιβλία που έχουν μοιραστεί στα παιδιά, για πηγές και υλικό (κείμενα, εικόνες, παραπομπές). 

• Επιλέγουμε τον τρόπο διδασκαλίας από τις Ενδεικτικές Δραστηριότητες (οι προτάσεις συνδέονται με βασικά θέματα, π.χ. Ι,iv) ή χρησιμοποιούμε δικές μας.

• Βρίσκουμε οδηγίες εφαρμογής των δραστηριοτήτων στον Οδηγό Εκπαιδευτικού (Πίνακας περιεχομένων στις σελίδες 109-110, ανάπτυξή τους στη συνέχεια).

• Επιλέγουμε τρόπους αξιολόγησης των παιδιών. (Υπάρχουν προτάσεις στον Οδηγό Εκπαιδευτικού σελίδα 229 κ.ε.).

Εργαλεία για τα παιδιά: Το τετράδιο Θρησκευτικών ή/και ο φάκελος δραστηριοτήτων που κρατούν τα παιδιά. Τα παιδιά έχουν τετράδιο ή φάκελο στα Θρησκευτικά. Σε αυτό κρατούν ή σημειώνουν ότι τους χρειάζεται για να μπορούν να θυμηθούν την πορεία του κάθε μαθήματος (προτάσεις, απαντήσεις, σκέψεις, ζωγραφιές, δικές τους σημειώσεις). Ας μην ξεχνάμε, πως η αξιολόγησή τους στηρίζεται στο τετράδιό τους και στις εργασίες τους, ατομικές ή ομαδικές. Εξάλλου, το διαγώνισμα ή τα τεστ θα γίνονται με τους τρόπους που έχουν διδαχθεί. Στα πρώτα μαθήματα, καλό είναι να αφιερώσουμε χρόνο και να παρουσιάσουμε στα παιδιά τους βασικούς άξονες και τους γενικούς σκοπούς της τάξης, να συζητήσουμε μαζί τους για τους τρόπους που θα εργαζόμαστε (σχετική ανάλυση στον Οδηγό Εκπαιδευτικού σελίδες 104-109), να ανιχνεύσουμε τις επιλογές τους, και παράλληλα να δημιουργήσουμε ομάδες (π.χ. η ανίχνευση των επιλογών μπορεί να γίνει με καταιγισμό ιδεών).

Ακολουθεί Πίνακας των Θεματικών Ενοτήτων με τις ώρες ανά τάξη, σύμφωνα με το ισχύον Ωρολόγιο Πρόγραμμα στο Δημοτικό.

Πρόγραμμα Σπουδών στα Θρησκευτικά Δημοτικού

Ο κόσμος της θρησκείας

Γ΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ: Ανακαλύπτουμε εικόνες, πρόσωπα και ιστορίες (56 ώρες)	Δ΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ: Ανακαλύπτουμε εικόνες, πρόσωπα και ιστορίες (56 ώρες)	Ε΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ: Ανακαλύπτουμε κείμενα, μνημεία, τόπους και γεγονότα ( 30 ώρες)	ΣΤ΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ: Ανακαλύπτουμε κείμενα, μνημεία, τόπους και γεγονότα (30 ώρες)
1.    Ζούμε μαζί (3 δίωρα) 2.    Η χαρά της γιορτής (3 δίωρα) 3.    Κυριακή: Μια σημαντική ημέρα της εβδομάδας (3 δίωρα) 4.    Τα Χριστούγεννα. Ο Θεός γίνεται άνθρωπος  (4 δίωρα) 5.    Τα παιδιά: Η χαρά και η ελπίδα του κόσμου (3 δίωρα) 6.    Ποιος είναι ο Ιησούς Χριστός; (4 δίωρα) 7.    Γιορτάζοντας το Πάσχα (4 δίωρα) 8.    Ο κόσμος μας, ένα στολίδι (4 δίωρα)	1.    Όταν οι άνθρωποι προσεύχονται (3 δίωρα) 2.    Η Μητέρα του Χριστού (3 δίωρα) 3.    Σπουδαία «παιδιά» (3 δίωρα) 4.    Όλοι ίσοι, όλοι διαφορετικοί (5 δίωρα) 5.    Ιεροί τόποι και ιερές πορείες (5 δίωρα) 6.    Χριστιανοί άγιοι και ιερά πρόσωπα άλλων θρησκειών  (4 δίωρα) 7.    Ιερά βιβλία (5 δίωρα)	1.    Μαθητές και δάσκαλοι ( 3 δίωρα) 2.    Συμπόρευση με όρια και κανόνες ( 2 δίωρα) 3.    Προχωράμε αλλάζοντας ( 3 δίωρα) 4.    Προφήτες της Βίβλου: Κλήση για μετάνοια και αναγγελία του ερχομού του Μεσσία (2 δίωρα) 5.    Η Εκκλησία του Χριστού μπαίνει στην ιστορία ( 2 δίωρα) 6.    Αποστολές για την «καλή είδηση» (2 δίωρα) 7.    Ανακαλύπτοντας τα κείμενα της Καινής Διαθήκης (1 δίωρο)	1.    Οι πρώτοι Χριστιανοί: Δυσκολίες και περιπέτειες (3 δίωρα) 2.    Διωγμοί και εξάπλωση του Χριστια­νισμού. Πρόσωπα και μαρτυρίες (1 δίωρο) 3.    Η Αγία Γραφή, ένα ιστορικό και διαχρονικό βιβλίο (2 δίωρα) 4.    Η Θεία Ευχαριστία: Πηγή και κορύφωση της ζωής της Εκκλησίας (3 δίωρα) 5.    Από τους Χριστιανούς της χώρας μας στους Χριστιανούς του κόσμου (2 δίωρα) 6.    Θρησκείες στη χώρα μας (2 δίωρα) 7.    Μνημεία και τόποι χριστιανικής λατρείας: Αποτυπώσεις της πίστης (2 δίωρα)