Εισήγηση της Καθηγήτριας του Τμήματος Θεολογίας του ΑΠΘ στο 14ο Διεθνές Συνέδριο της Ελληνικής Εταιρείας Βιβλικών Σπουδών με θέμα: «Το πρόσωπο της Μητέρας του Χριστού στην Αγία Γραφή»
Η λιτή σκηνή της παρουσίας της Μητέρας του Χριστού στο Σταυρό, λίγο πριν το «τετέλεσται», όπως αυτή παραδίδεται στο κατά Ιωάννην ευαγγέλιο, αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για τη δημιουργία μιας πλούσιας γραμματειακής παράδοσης: πλήθος πεζών και ποιητικών κειμένων επιχειρούν να αποτυπώσουν ή να ερμηνεύσουν, με ιδιαίτερο κάθε φορά τρόπο, το μέγεθος του πόνου της Παναγίας – μάνας μπροστά στο θάνατο του Χριστού. Όλη αυτή η κατάθεση λόγου και τέχνης αποτελεί τον μοναδικό και ιδιαίτερο κρίκο μιας γραμματειακής αλυσίδας που συνέχει διαχρονικά ποικίλα κείμενα όλων των εποχών τα οποία αφορμώνται από τον πόνο του θανάτου[1]. Ο προχριστιανικός κόσμος, από τις πρώτες άτεχνες επιτύμβιες επιγραφές μέχρι τους περίτεχνους παραμυθητικούς λόγους της κλασικής γραμματείας, στέκεται συγκλονισμένος μπροστά στο θάνατο και αναζητά τρόπους να βρει έναν παρηγορητικό λόγο, ένα φάρμακο «νηπενθές» (από το στερητικό νη– και τη λέξη πένθος), δηλ. ένα φάρμακο που να απομακρύνει τον πόνο του πένθους[2].
Στη μακρά αυτή γραμματειακή παράδοση η σκηνή της παρουσίας της Παναγίας δίπλα στο σταυρό λίγο πριν από το θάνατο του θεανθρώπου συνιστά μια κομβική στιγμή, μοναδική και ανεπανάληπτη για τη θεώρηση της δραματικής απώλειας του θανάτου. Η Παναγία είναι η μάνα που θρηνεί το θάνατο όχι απλά του Υιού αλλά και του θεού της. Αυτή η διπλή οδύνη της θεοτόκου είναι πράγματι ασύλληπτη: μηδὲν ὅμοιον ἄλγος ἀνθρώποις γενέσθαι, σημειώνει ο Νείλος Καβάσιλας[3]. Η Παναγία βρίσκεται μπροστά στο υπέρλογο μυστήριο του Εσταυρωμένου Υιού της, δια του θανάτου του οποίου θα νικηθεί ο ίδιος ο θάνατος, θα κατακρημνιστούν οι πύλες του Άδη. Αυτή η υπερβατική στιγμή όπου ο θάνατος και η ζωή συνυπάρχουν, όπου ο θάνατος εμπεριέχει το μήνυμα της ανάστασης και της αιώνιας ζωής, έρχεται να σφραγίσει και να μεταστρέψει τα γραμματειακά δεδομένα: η οδύνη και ο θρήνος του θανάτου συμπλέκεται με το τραγούδι της ανάστασης. Αυτή ακριβώς η υπέρτατη δραματική κορύφωση της συγκεκριμένης στιγμής, που τόσο λιτά περιέγραψε ο ευαγγελιστής Ιωάννης, εκκινεί τη γραφίδα ιδιαίτερα των υμνογράφων σε εμπνευσμένες λογοτεχνικές συμβάσεις και υπερβάσεις: συνδυάζοντας έναν υπαινικτικό αλλά ουσιαστικό θεολογικό λόγο με την ποιητική έμπνευση και φαντασία οι ποιητές των ύμνων κληροδότησαν στην εκκλησιαστική γραμματεία μοναδικά και ανεπανάληπτα κείμενα.
Η βιβλική περιγραφή: Λιτότητα και απουσία
Ο Ιωάννης, είναι ο μόνος από τους ευαγγελιστές ο οποίος κάνει λόγο για την παρουσία της Μητέρας του Χριστού παρὰ τῷ Σταυρῷ, ενώ για την καρτερία που επέδειξε η Παναγία πριν και μετά το σταυρό, όπως χαρακτηριστικά σημειώνει ο Γεώργιος Νικομηδείας «οὔτ΄ αυτὸς οὔτ΄ ἕτερος τῶν Εὐαγγελιστῶν τρανώτερον μέμνηται»[4].
Παραθέτουμε το κείμενο του Ιωάννη:
εἱστήκεισαν δὲ παρὰ τῷ σταυρῷ τοῦ ᾿Ιησοῦ ἡ μήτηρ αὐτοῦ καὶ ἡ ἀδελφὴ τῆς μητρὸς αὐτοῦ, Μαρία ἡ τοῦ Κλωπᾶ καὶ Μαρία ἡ Μαγδαληνή. ᾿Ιησοῦς οὖν ἰδὼν τὴν μητέρα καὶ τὸν μαθητὴν παρεστῶτα ὃν ἠγάπα, λέγει τῇ μητρὶ αὐτοῦ· γύναι, ἴδε ὁ υἱός σου. εἶτα λέγει τῷ μαθητῇ· ἰδοὺ ἡ μήτηρ σου.
Όπως διαπιστώνουμε, η ιωάννεια βιβλική αναφορά περιορίζεται περιγραφικά σε ένα στατικό ρήμα, το ρήμα «εἱστήκεισαν», ενώ λεκτικά στην αποστροφή του Χριστού προς τη μητέρα του: «γύναι, ἴδε ὁ υἱός σου» [5]. Αυτός είναι ο μόνος λόγος που απευθύνει ο Χριστός στην Θεοτόκο κατά τη διάρκεια του πάθους[6]. Στεκόταν εκεί η μητέρα του Χριστού, μαζί με τις άλλες γυναίκες που τον ακολούθησαν στην πορεία προς το Γολγοθά, θα έλεγε κανείς ακίνητη, εμβρόντητη μπροστά στο πάθος, αλλά, χωρίς καμιά αμφιβολία και σε καμία περίπτωση ανέκφραστη.
Για περισσότερα στο: ΘΕΟΛΟΓΙΚΑ ΔΡΩΜΕΝΑ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου