Τι ακριβώς είναι μετάνοια

του Ιωάννη Καραβιδόπουλου, Ομότιμου Καθηγητή της Θεολογικής Σχολής Α.Π.Θ.

«'Οταν έμαθε ο Ιησούς πως συνέλαβαν τον Ιωάννη, έφυγε για τη Γαλιλαία. Εγκατέλειψε όμως τη Ναζαρέτ και πήγε κι έμεινε στην Καπερναούμ, πόλη που βρίσκεται στις όχθες της λίμνης, στην περιοχή των φυλών Ζαβουλών και Νεφθαλείμ. 'Ετσι πραγματοποιήθηκε η προφητεία του Ησαΐα που λέει:

‘Η χώρα του Ζαβουλών και η χώρα του Νεφθαλείμ,

εκεί που ο δρόμος πάει για τη θάλασσα

και πέρα από τον Ιορδάνη,

η Γαλιλαία που την κατοικούν ειδωλολάτρες,

οι άνθρωποι που κατοικούνε στο σκοτάδι

είδαν φως δυνατό.

Και για όσους μένουν στη χώρα που τη σκιάζει ο θάνατος

ανέτειλε ένα φως για χάρη τους’.

Από τότε άρχισε κι ο Ιησούς να κηρύττει και να λέει: «Μετανοείτε γιατί έφτασε η βασιλεία του Θεού» (Ματθ. 4, 12-17).

Η Γέννηση του Χριστού, που πριν λίγες μέρες γιόρ­τασε η Εκκλησία μας, αποτελεί την ανατολή του ήλιου της δικαιοσύνης και σημαίνει την απαρχή υπαρξιακού και σωστικού διαλόγου με τον άνθρωπο που θέλει να ξεφύγει από το σκοτάδι του μίσους και της καταστροφής και να αντικρίσει το φως της θείας αγάπης.

Μετά τη λυτρωτική αυτή ενέργεια του Θεού μέσα στην ιστορία των ανθρώπων προβάλλει ασφαλώς κάποιο χρέος για τον άνθρωπο. Ποιό είναι το χρέος αυτό μας το διακηρύττει ο Χριστός στα πρώτα λόγια που πρόφερε ό­ταν άρχισε το κηρυκτικό και λυτρωτικό έργο του ανάμεσα στους ανθρώπους και που το συνοψίζει ο ευαγγελιστής στην ακόλουθη φράση της σημερινής περικοπής: «Μετα­νοείτε· γιατί έφτασε η βασιλεία του Θεού». Αυτά είναι τα πρώτα λόγια του Ιησού, κι είναι φυσικό ο κάθε δάσκα­λος που αρχίζει το έργο του να το αρχίζει με κάποια σπουδαία διακήρυξη. Για τον δάσκαλο της δικής μας πίστης τα λόγια αυτά συνοψίζουν και συμπυκνώνουν όλη τη διδασκαλία του, στην οποία τονίζεται η μετάνοια ως άμεση και επιτακτική ενέργεια του ανθρώπου. Έχει σημασία το γεγονός ότι αρχίζει το κήρυγμά του ο Ιησούς σε μια περιοχή που την κατοικούν κυρίως εθνικοί, την «Γαλιλαία που την κατοικούν ειδωλολάτρες».

Τί είναι όμως η μετάνοια έτσι όπως τη διακηρύττει ο Ιησούς; Είναι απλώς αλλαγή σκέψεων ή η αλλαγή τρόπου ζωής; Είναι ο αυτοέλεγχος και η αυτοκριτική, όπως την σύστησαν πολλοί αρχαίοι φιλόσοφοι; Η μετά­νοια για τον Ιησού είναι πολύ περισσότερο από όλα αυτά. Ο φόβος του θανάτου δημιούργησε μέσα στον άν­θρωπο την επιθυμία για διασφάλιση και οχύρωση του εγώ του, τη δίψα για ζωή και για επιτυχία. Όλα αυτά ευνόησαν τον ανθρω­ποκεντρισμό του προχριστιανικού κόσμου. Η μετάνοια σημαίνει απάρνηση του εγώ με όλους τους μηχανισμούς που δημιούργησε για να κρατηθεί στη ζωή και να αποφύγει τη σκέψη του θανάτου. Σημαίνει επιστροφή στον Θεό, εκεί δηλ. που θα έπρεπε να είναι φυσιολογικά ο άνθρωπος, αν δεν απομακρυνόταν. Η αυτοκριτική είναι ασφαλώς ένα πρώτο σκαλοπάτι· στόχος τελι­κός είναι η επιστροφή στον Θεό και στην εναρμόνιση της ζωής μας με το θείο θέλημά του, έτσι όπως μας αποκαλύφθηκε μέσα στην ιστορία διά του Ιησού Χριστού. Απο­τέλεσμα, η αλλαγή του τρόπου ζωής, α αλλαγή πορείας που θα έχει κατεύθυνση και κέντρο όχι το εγώ, αλλά τον Θεό.

Στο πρώτο κήρυγμα του Ιησού η ανάγκη της μετάνοιας προσδιορίζεται κι από κάποια άλλη πραγματικότη­τα: από το γεγονός ότι «ήγγικεν η βασιλεία του Θεού», ήλθε πολύ κοντά μας, έφθασε. Οι άνθρωποι προτρέπονται και καλούνται να μετανοή­σουν, όχι για να έλθει η βασιλεία του Θεού, αλλά γιατί ήδη ήλθε. Έτσι, η μετάνοια παρουσιάζεται εδώ στα λόγια του Ιησού ως η απάντηση του ανθρώπου στη λύτρωση που του προσφέρει ο Θεός, ως η έσχατη δυνατότητα του ανθρώπου, για να αποκτήσει νόημα και να γίνει κτήμα του καθενός αυτό που ο Θεός προσφέρει σε όλους με την προϋπόθεση να το δεχτούν.

Μας μένει όμως ακόμη να προσδιορίσουμε τί είναι η βασιλεία του Θεού, για την οποία ομιλεί όχι μόνο στο πρώτο κήρυγμά του ο Ιησούς αλλά σε ολόκληρη τη ζωή του Αυτός που ενσαρκώνει και πραγματοποιεί τη βασιλεία, την οποία προανήγγειλαν οι προφήτες της Παλαιάς Διαθήκης. Η βασι­λεία του Θεού δεν προσδιορίζεται χρονικά ή τοπικά, αλλ’ είναι μια νέα δυνατότητα για τον άνθρωπο, ένας νέος τρόπος ζωής, ζωής που κυριαρχείται όχι από το μίσος αλλ’ από την αγάπη, όχι από την υπερτροφική επικράτηση του εγώ, αλλ’ από τη νέκρωσή του, όχι από τον φόβο του θανάτου αλλ’ από την ελπίδα της ανάστασης.

Τη βασιλεία αυτή τη γεύεται, ή μάλλον τη προγεύεται ό άνθρωπος, όταν μετανοιωμένος για τον νοσηρό εγωκεντρισμό του αφήσει τον εαυτό του να νιώσει τη χάρη του Θεού μέσα στα μυστήρια της Εκκλησίας, και ενσαρκώσει αυτή τη χάση σε σχέση αγάπης προς τον συνάνθρωπό του, επαναλαμβάνοντας πάντοτε το αίτημα της Κυριακής προσευχής για την οριστική και ολοκληρωτική επικράτηση της βασιλείας: «Έλθέτω η βασιλεία Σου», κα­θώς και τα τελευταία λόγια της Αποκάλυψης του Ιωάννη: «Έρχου Κύριε Ιησού».

Πηγή: ΑΜΕΝ