Η ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑ ΣΤΟ ΦΑΝΑΡΙ ΚΑΙ ΣΤΙΣ ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ

Επιμέλεια: Παναγιώτης Αντ. Ανδριόπουλος 

Η Πρωτοχρονιά (εορτή της Περιτομής του Κυρίου και μνήμη του Μ. Βασιλείου) στο Φανάρι και στην Πόλη θα γιορταστεί ως εξής: 

- Στον Πατριαρχικό Ναό του Αγίου Γεωργίου στο Φανάρι, ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος θα χοροστατήσει στον Μ. Εσπερινό (31 Δεκεμβρίου και ώρα 2 το μεσημέρι) και στην Θεία Λειτουργία της 1ης Ιανουαρίου εν συγχοροστασία μετά των ιεραρχών του Θρόνου. 

Θα ακολουθήσει δεξίωση στην Αίθουσα του Θρόνου, όπου θα μιλήσει και ο Πατριάρχης. 

- Στην Μητρόπολη Χαλκηδόνος και στον Mητροπολιτικό Ναό της Αγίας Ευφημίας, ο Γέρων Χαλκηδόνος Αθανάσιος θα χοροστατήσει στην Θεία Λειτουργία της 1ης Ιανουαρίου. Θα ακολουθήσει δεξίωση στην Κοινοτική αίθουσα και το κόψιμο της Βασιλόπιτας. Το απόγευμα στις 4, στον Καθεδρικό Ναό της Αγίας Τριάδος θα τελεσθεί πανηγυρικός Εσπερινός και η καθιερωμένη πρωτοχρονιάτικη γιορτή, χοροστατούντος του Σεβ. Μητροπολίτου Γέροντος Χαλκηδόνος Αθανασίου.

- Ο Μητροπολίτης Γέρων Δέρκων Απόστολος θα χοροστατήσει στην Θ. Λειτουργία στον Μητροπολιτικό Ναό της Αγίας Παρασκευής Θεραπείων ανήμερα την Πρωτοχρονιά και στη συνέχεια θα ευλογήσει την αγιοβασιλόπιτα στην Κοινοτική αίθουσα. 

- Στην Κοινότητα Σταυροδρομίου: Την Τετάρτη 31 Δεκεμβρίου και ώρα 4.30 το απόγευμα, ο επόπτης της Περιφερείας Σταυροδρομίου Μητροπολίτης Τρανουπόλεως Γερμανός θα χοροστατήσει στην Παναγία του Πέραν, ενώ την επομένη το πρωί στην Θ. Λειτουργία στον Ι. Ναό Αγίας Τριάδος Ταξείμ. 

- Θεία Λειτουργία την Πέμπτη 1η Ιανουαρίου στον Ι. Ναό Ευαγγελισμού της Θεοτόκου Ταταούλων, ιερουργούντος του Σεβ. Μητροπολίτου Σασίμων Γενναδίου, αρχιερατικώς Προϊσταμένου της Περιοχής Ταταούλων. Θα επακολουθήση η τελετή της Βασιλόπιττας στην Κοινοτική αίθουσα. 

- Ο Μητροπολίτης Μύρων Χρυσόστομος, επόπτης της Περιφερείας Κοντοσκαλίου, Βλάγκας και Υψωμαθείων, θα χοροστατήσει στον Εσπερινό της εορτής στο Αγίασμα του Μ. Βασιλείου, στον Ι. Ναό Αγίας Κυριακής Κοντοσκαλίου (ώρα 5μ.μ.) και στην Θ. Λειτουργία στον Ι. Ναό Αγίων Θεοδώρων Βλάγκας. 

- Ο Μητροπολίτης Μυριοφύτου και Περιστάσεως Ειρηναίος, επόπτης της Περιφερείας Βοσπόρου, θα χοροστατήσει στην Θ. Λειτουργία της 1ης Ιανουαρίου, στον Ι. Ναό Παμμεγίστων Ταξιαρχών της Κοινότητος Μεγάλου Ρεύματος. 

- Θεία Λειτουργία στον Ι. Ναό Παναγίας Χαντζεριωτίσσης, Κοινότητος Τεκφούρσαραϊ, χοροστατούντος του Θεοφιλεστάτου Επισκόπου Συνάδων Διονυσίου, Επόπτου της Περιφερείας Φαναρίου – Κερατίου Κόλπου. 

- Επίσης, η Θ. Λειτουργία ανήμερα την Πρωτοχρονιά θα τελεσθεί σε πολλούς ναούς της Αρχιεπισκοπής Κωνσταντινουπόλεως και των Μητροπόλεων Χαλκηδόνος και Δέρκων από τους εφημερίους των ναών.

Πηγή: ΦΩΣ ΦΑΝΑΡΙΟΥ

Από τα λαογραφικά του Αγίου Δωδεκαημέρου: Οι Δωδεκαημερίτικες δαιμονικές υπάρξεις στην ελληνική θρησκευτική λαογραφία

του Καθηγητή Πανεπιστημίου Μ.Γ.Βαρβούνη*

Οι καλικάντζαροι είναι δαιμονικές μορφές, οι οποίες σύμφωνα με λαϊκές δοξασίες εμφανίζονται κατά το Δωδεκαήμερο (25 Δεκεμβρίου – 6 Ιανουαρίου). Σύμφωνα με τις αντίστοιχες δοξασίες και παραδόσεις τις μέρες αυτές τα «νερά είναι αβάφτιστα» και οι καλικάντζαροι βγαίνουν από τη γη για να πειράξουν τους ανθρώπους τώρα που ο Χριστός είναι και εκείνος αβάφτιστος. Ο λαός, κατά περιοχές τους αποδίδει διάφορες ονομασίες : «Καρκάτζια», «Καλκατζόνια» ή «Καλκατζάνια», «Καλκάνια», «Καλιτσάντεροι», «Καρκάντζαροι», «Σκαλικαντζέρια», «Σκαντζάρια», «Σκαλαπούνταροι», «Τζόγιες», «Λυκοκάντζαροι» και «Κωλοβελόνηδες», καθώς και τα θηλυκού γένους: «Καλικαντζαρού», «Καλικαντζαρίνες», «Καλοκυράδες», «Βερβελούδες». Επίσης ονομάζονται κατά περιπτώσεις «Παγανοί», «Αερικά», «Παρωρίτες», «Τσιλικρωτά» (Καρδαμύλη), «Καλιοντζήδες» (Ήπειρος), «Πλανήταροι» και «Πλανηταρούδια» (Κύπρος), «Κατσιάδες» (Χίος), «Κάηδες» και «Καλισπούδηδες» (Σάμος), «Κάηδες» και «Καημπίλιδες» (Κάρπαθος), «Σιβότες» και «Σιφώτες» (Καππαδοκία), και «Χρυσαφεντάδες» (Οινόη του Πόντου).

Ο λαός τους φαντάζεται με διάφορες μορφές κατά περιοχή με κοινό γνώρισμα την ασχήμια τους. Κατά Αραχωβίτικη περιγραφή αυτοί είναι: «κακομούτσουνοι» και «σιχαμένοι», «καθένας τους έχει κι απόνα κουσούρι, άλλοι στραβοί, άλλοι κουτσοί, άλλοι μονόματοι, μονοπόδαροι, στραβοπόδαροι, στραβόστομοι, στραβοπρόσωποι, στραβομούρηδες, στραβοχέρηδες, ξεπλατισμένοι, ξετσακισμένοι και κοντολογής όλα τα κουσούρια και τα σακατιλίκια του κόσμου τα βρίσκεις όλα πάνω τους». Συνήθως περιγράφονται ως νάνοι, αλλά και ως ψηλοί, σκουρόχρωμοι, με μαλλιά μικρά και ατημέλητα, μάτια κόκκινα, δόντια πιθήκου, δασύτριχοι, χέρια και νύχια πιθήκου, πόδια γαϊδάρου ή το ένα γαϊδάρου και το άλλο ανθρώπινο, «μισοί γαϊδούρια και μισοί άνθρωποι» (Σύρος) αλλά και σαν «μικροί σατανάδες» – (σατανοπαίδια στη Νάξο), άλλοτε γυμνοί και άλλοτε ρακένδυτοι με σκούφο από γουρουνότριχες και με παπούτσια άλλοτε σιδερένια και άλλοτε με τσαρούχια ή τσαγγία.

Η τροφή τους κυρίως ακάθαρτη: σκουλήκια, βάτραχοι, φίδια, ποντίκια, αλλά και τα δωδεκαημερίτικα φαγητά. Είναι πολύ ευκίνητοι ανεβαίνουν στα δένδρα πηδούν από στέγη σε στέγη σπάζοντας κεραμίδια κάνοντας μεγάλη φασαρία. Και ότι βρουν απλωμένα τα ποδοπατούν. Άμα βρουν ευκαιρία κατεβαίνουν από τις καμινάδες στα σπίτια και μαγαρίζουν τα πάντα. Σύμφωνα με τις σχετικές ελληνικές λαϊκές παραδόσεις τους καλικάντζαρους τους συνοδεύει η μάνα τους η «Καλικατζαρού» που τους «ορμηνεύει» τι να πειράξουν.

Σε κάποια νησιά οι καλικάντζαροι περιγράφονται να έρχονται με τις γυναίκες τους, ενώ κάποτε αναφέρονται μόνο οι γυναίκες τους οι «καλικαντζαρίνες». Στη Νάξο τις γυναίκες των καλικάντζαρων τις αποκαλούν «Καλοκυράδες» για να τις εξευμενίσουν, ενώ στην Κωνσταντινούπολη «Βερβελούδες». Ο αρχηγός των καλικάντζαρων στην παλιά Αθήνα λεγόταν «Κωλοβελόνης» ενώ στη Θεσσαλία «Αρχιτζόγιας» στη δε Κωνσταντινούπολη «Μαντρακούκος». Στη δε Νάξο πίστευαν ότι οι καλικάντζαροι αγαπούν το χορό, γι’ αυτό και αρπάζουν όποιον βρουν τη νύκτα και τον στροβιλίζουν στο χορό μέχρι να πέσει λιπόθυμος, ο γνωστός «χορός των καλικάντζαρων».Προκειμένου οι νοικοκυραίοι να αποφύγουν τις ανεπιθύμητες επισκέψεις τους ρίχνουν στα κεραμίδια κομμάτια από χοιρινό ή λουκάνικα ή ξηροτήγανα.

Κατά διάφορες ελληνικές δεισιδαίμονες δοξασίες οι καλικάντζαροι ήταν άνθρωποι με κακιά μοίρα μεταβαλλόμενοι σε δαιμόνια, γίνονται δε καλικάντζαροι αυτοί που έχουν γεννηθεί μέσα στο Δωδεκαήμερο εκτός και αν βαπτισθούν αμέσως, ή εκείνοι στους οποίους ο ιερέας δεν ανέγνωσε σωστά τις ευχές του βαπτίσματος, τα τερατώδη βρέφη, ή όσοι πέθαναν στο Δωδεκαήμερο ή αυτοκτόνησαν (Σίφνος), αλλά και όσοι δεν έχουν ισχυρό Άγγελο για να τους προστατεύει από τον Σατανά (Μακεδονία). Οι καλικάντζαροι εμφανίζονται τη παραμονή των Χριστουγέννων με πλοιάριο (Σκιάθος), ή με χρυσή βάρκα (Οινόη), ή ακόμη και επί των φλοιών των καρυδιών (Ικαρία) από «το κάτω κόσμο». Συνήθη μέρη που μένουν μετά τον ερχομό τους είναι οι μύλοι, τα γεφύρια, τα ποτάμια και τα τρίστρατα όπου παραμονεύουν μόνο κατά τη νύκτα και φεύγουν με το τρίτο λάλημα του πετεινού.

Εκτός του Δωδεκαήμερου τον υπόλοιπο χρόνο μένουν στα έγκατα της γης και πριονίζουν το δένδρο που κρατά τη γη, βγαίνουν δε στην επιφάνεια κοντά στο τέλος της εργασίας τους, από το φόβο μήπως τελικά η ετοιμόρροπη γη τους πλακώσει ή για να γιορτάσουν την πρόσκαιρη νίκη τους (Μακεδονία), όταν δε κατεβαίνουν στον κάτω κόσμο μετά τα Φώτα βρίσκουν το δένδρο ακέραιο και ξαναρχίζουν το πριόνισμα. Γενικά πιστεύεται ότι οι καλικάντζαροι αδυνατούν να βλάψουν τους ανθρώπους αλλά μόνο να τους πειράξουν, ενοχλήσουν ή να τους φοβίσουν αφού θεωρούνται (στη Μακεδονία) μωροί και ευκολόπιστοι. Κατά τις σχετικές ελληνικές παραδόσεις ανεβαίνουν στους ώμους των ανθρώπων που συναντούν τη νύκτα και προσπαθούν να τους πνίξουν αν δεν αποκριθούν σωστά σε ότι ερωτηθούν ή τους παρασύρουν σε χορό που όμως τους καλούς χορευτές τους ανταμείβουν ή αφαιρούν την ομιλία σε όποιον μιλήσει κατά τη συνάντηση μαζί τους. Επίσης μπαίνοντας στα σπίτια όπου μαγαρίζουν τη κουζίνα σε ότι δεν είναι νοικοκυρεμένο, αρπάζουν ενδύματα, «βασανίζουν τις ακαμάτρες… γι΄ αυτό τα κορίτσια το 40ήμερο προσπαθούν να φτιάξουν όσο γίνεται πιο πολύ γνέμα» (Σάμος) ή σκορπούν το αλεύρι, τη «δωδεκαμερίτικη» ή «καλικαντζαρήσια» στάχτη από το τζάκι, δηλαδή «τη στάχτη που δεν άκουσε το εν Ιορδάνη» και η οποία θεωρείται από το λαό ακατάλληλη για οποιαδήποτε χρήση.

Τα αποτρεπτικά μέσα που λαμβάνονται κατά των Καλικάντζαρων είναι : Πράξεις χριστιανικής λατρείας, όπως το σημείο του Σταυρού στη πόρτα, στα παράθυρα, στις καμινάδες, τους στάβλους και στα αγγεία λαδιού και κρασιού, η απαγγελία τρεις φορές του «Πάτερ ημών….» και ο αγιασμός των σπιτιών και μάλιστα τη παραμονή των Φώτων. Επωδές μαγικές όπως «ξύλα, κούτσουρα, δαυλιά καημένα» (Καλαμάτα). Μαγικές πράξεις, όπως το κάπνισμα με δυσώδεις ουσίες (παλιοτσάρουχο), η αποτρεπτική επίδειξη χοιρινού οστού, περίαπτα (χαϊμαλιά) πίσω από τη πόρτα, το μαυρομάνικο μαχαίρι, το αναμμένο δαυλί (Τριφυλία). Τη παραμονή των Θεοφανίων τους «ζεματίζουν» από το λάδι που παρασκευάζουν οι νοικοκυρές τηγανίτες, λαλαγγίτες και λουκουμάδες. Κατά τις σχετικές ελληνικές λαϊκές παραδόσεις όταν συλλάβουν κανένα από τους καλικάντζαρους τον δένουν και τον υποχρεώνουν να μετρήσει τις τρύπες του κόσκινου, και μετά τον πνίγουν.

Διάφορες απόψεις έχουν κατά καιρούς εκφραστεί για την προέλευση αυτών των δωδεκαημερίτικων δαιμονικών μορφών. Ο Β. Schmidt υποστήριξε ότι προέρχονται από την αρχαία ελληνική μυθολογία και συγκεκριμένα από τις περί των Σατύρων και του Πάνα διηγήσεις. Οι G. Mayer και J. C. Lawson θεώρησαν ότι κατάγονται από τους αρχαίους ελληνικούς μύθους περί των Κενταύρων. Ο Ν. Γ. Πολίτης τους συνέδεσε με τη δημιουργική λαϊκή φαντασία των Ελλήνων, εξ αφορμής αρχαίων μύθων και αντιλήψεων για τις ψυχές των νεκρών προγόνων που έβγαιναν στον κόσμο των ζωντανών. Ο Fr. Bollπίστευε ότι καταγόταν από τους αιγυπτιακούς «κανθάρους» και oΦαίδ. Κουκουλές από τις παραστάσεις των μεταμφιεσμένων κατά τις δωδεκαημερίτικες μεταμφιέσεις των ημερών, στα βυζαντινά χρόνια, όπου μάλιστα αποκαλούνταν «Βαβουτσικάριοι». Ο Στ. Δεινάκης υποστήριξε την προέλευσή τους από προχριστιανικές δοξασίες για τα δαιμόνια της οικιακής εστίας. Τέλος, ο Ιω. Σβορώνος πίστευε ότι προήλθαν από την εντύπωση που προκάλεσαν στους ανθρώπους, διαχρονικά, ορισμένες μορφές του δυτικού αετώματος του Παρθενώνα.

Στην πραγματικότητα, η λαογραφία σήμερα καταλήγει ότι πιθανότερη είναι η άποψη του Ν. Γ. Πολίτη: Σε στιγμές κρίσιμες, διαβατήριες και οριακές, όπως το Δωδεκαήμερο, ο λαός πάντοτε πιστεύει ότι καταργούνται τα όρια μεταξύ του κόσμου των ζωντανών και εκείνου των νεκρών, με αποτέλεσμα οι ψυχές των νεκρών να βγαίνουν στον «επάνω κόσμο». Σχηματοποίηση των γονιμικών αυτών και χθόνιων «νεκυδαιμόνων» είναι οι καλικάντζαροι, αλλά και οι θηριόμορφες και ζωόμορφες μεταμφιέσεις του Δωδεκαημέρου, πράγμα που μας θυμίζει – από μια αντίστροφη ερμηνευτική πορεία – την σχετική άποψη του Φαίδ. Κουκουλέ. Η αστεία εκδοχή τους, που κυριαρχεί στον ελληνικό λαϊκό πολιτισμό, φαίνεται ότι υπήρξε αποτέλεσμα της προσπάθειας της Εκκλησίας να σβήσει τις σχετικές προχριστιανικές λαϊκές δοξασίες, όπως έχουν στις μέρες μας υποστηρίξει οι W. Puchnerκαι Μ. Γ. Σέργης.

Κι έτσι πλάστηκαν τα συμπαθητικά και σχετικά άκακα «καλικαντζαράκια» των λαϊκών μας παραδόσεων, που κυριαρχούν στη δωδεκαημερίτικη λαϊκή μυθολογία του ελληνικού λαού, σε αντιστοιχία πάντοτε με τα ανάλογα πνεύματα και δαιμονικά (στοιχειά, πνεύματα του δάσους, ξωτικά κ.λπ.) των παρόμοιων λαϊκών παραδόσεων και των υπολοίπων χριστιανικών λαών της Ευρώπης. Τα «καλικαντζαράκια» που δίνουν τον τόνο μιας φυσικής μαγείας στις διαβατήριες και χρονιάρες μέρες που και φέτος διανύουμε. 

* Ο Μανώλης Γ.Βαρβούνης είναι Καθηγητής Λαογραφίας στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης / Τμήμα Ιστορίας και Εθνολογίας 

Πηγή: ΑΜΕΝ

"ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟ ΠΑΤΡΙΑΡΧΕΙΟ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ" ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΡΧΙΜ. ΕΥΑΓΓΕΛΟ ΥΦΑΝΤΙΔΗ

Αρχιμ. Ευάγγελος Στ. Υφαντίδης, «Οικουμενικό Πατριαρχείο και Πολιτικές Δυνάμεις: από τη Συνδιάσκεψη της Λωζάννης έως την εκλογή του Πατριάρχη Βασιλείου Γ´», Πατριαρχικόν Ίδρυμα Πατερικών Μελετών, Καβάλα – Βενετία 2014 

Η υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάννης αποτέλεσε μια ιδιαίτερα σημαντική τομή στην ιστορία του Οικουμενικού Πατριαρχείου, το οποίο, πριν καν στεγνώσει το μελάνι των υπογραφών, έπρεπε να μετεξελιχθεί σε ένα διεθνές ίδρυμα με αποκλειστικά θρησκευτικό χαρακτήρα και ρόλο. Ωστόσο, κατά την περίοδο προσαρμογής (1923-1925), η οποία αποτελεί το κεντρικό θέμα στην παρούσα μελέτη και της οποίας η καταγραφή θυμίζει, κατά το μάλλον ή ήττον, αρχαία ελληνική τραγωδία, η διαδικασία αυτής της μετεξέλιξης ήταν ιδιόμορφη, υπό την έννοια ότι επηρεάστηκε όχι τόσο από την πιστή εφαρμογή της Συνθήκης, αλλά πρωτίστως από την ανάδειξη των διαφορετικών ερμηνειών που έδωσε η Τουρκία. 

Τα θέματα που κυριάρχησαν και που εξετάζονται εδώ είναι η διασφάλιση του πατριαρχικού θεσμού και του διεθνούς χαρακτήρα του, καθώς και η συμβολή των πολιτικών δυνάμεων σε αυτή την προσπάθεια. Η ανά χείρας διατριβή βασίζεται κατεξοχήν στην έρευνα των πηγών, δηλ. σε διπλωματικά και πατριαρχικά κείμενα, τα οποία προέρχονται κυρίως από τις αρχειακές συλλογές του Οικουμενικού Πατριαρχείου, του Βατικανού και των υπουργείων Εξωτερικών της Γαλλίας, της Ελλάδας, της Ιταλίας και της Μεγάλης Βρετανίας -όλα σχεδόν ανέκδοτα-, συνδυασμένα με τη λιγοστή βιβλιογραφία, όπως και σε άρθρα και χρονικά από τον τύπο της εποχής. 

Εντέλει, στόχος της παρούσας έρευνας ήταν η διαλεύκανση γεγονότων, κυρίως βάσει της μελέτης επίσημων πατριαρχικών και διπλωματικών εγγράφων καθώς και των συνομιλιών μεταξύ διπλωματικών και εκκλησιαστικών παραγόντων, επίσης η σκιαγράφηση προσώπων, η παρουσίαση των πολιτικών που ακολούθησαν τα άμεσα και έμμεσα εμπλεκόμενα κράτη και, τέλος και κυρίως, να καταδειχθεί ο τρόπος με τον οποίο αντιμετώπισε τις εξελίξεις η Μητέρα Εκκλησία. 

Ο π. Ευάγγελος Υφαντίδης γεννήθηκε στην Καβάλα το 1975. Φοίτησε στη Θεολογική Σχολή Θεσσαλονίκης και στη Σχολή Εκκλησιαστικής Ιστορίας Ρώμης, από τις οποίες ανακηρύχθηκε Διδάκτωρ. Κατά τη διάρκεια των σπουδών του υπήρξε υπότροφος του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας και των υπουργείων Εξωτερικών Ιταλίας και Γαλλίας. Μελέτες του θεολογικού και ιστορικού περιεχομένου έχουν δημοσιευθεί σε έντυπη και ηλεκτρονική μορφή, κυρίως στην ιταλική γλώσσα. Το 2003 χειροτονήθηκε κληρικός από τον Σεβ. Μητροπολίτη Ιταλίας και Μελίτης κ. Γεννάδιο, ο οποίος το 2007 τον τοποθέτησε στη θέση του Πρωτοσυγκέλλου.

Πηγή: ΦΩΣ ΦΑΝΑΡΙΟΥ

Γκαργκάνα Σουλτάνα: Για τον Άγιο Ιωάννη το Χρυσόστομο

"Γιὰ τὸν ἅγιο Ἰωάννη τὸν Χρυσόστομο ἔχουν γραφτεῖ πολλὰ βιβλία καὶ ἔχουν δεῖ τὸ φῶς πολλὲς μελέτες... Στόχος τῆς συγγραφῆς τοῦ βιβλίου εἶναι νὰ προσφέρει μιὰ περιδιάβαση στὴ δράση καὶ τὸν λόγο τοῦ μεγάλου αὐτοῦ Πατέρα τῆς ἐκκλησίας, γιὰ νὰ σταθεῖ ὁ ἀναγνώστης ἐκεῖ πoὺ ἀναπαύεται ἡ καρδιά του...

Σὲ μία ἐποχὴ πολυφωνίας καὶ σύγχυσης, ὁ λόγος τοῦ Χρυσοστόμου ζωντανὸς καὶ ἐπίκαιρος, ἐπαναπροσδιορίζει τὸν στόχο τῆς ζωῆς τοῦ ἀνθρώπου νὰ γνωρίσει τὴν ἀληθινὴ σοφία καὶ τὸν δρόμο γιὰ τὴ σωτηρία του. Ἔχει τὴ δύναμη νὰ βγάλει τὸν ἄνθρωπο ἀπὸ τὰ ἀδιέξοδα τῶν ἐπιλογῶν καὶ νὰ τὸν συμφιλιώσει μὲ τὸν Θεὸ καὶ τὸν κόσμο. Ἐξάλλου ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος ἦταν ἕνας κήρυκας τῶν καλῶν εἰδήσεων τοῦ Εὐαγγελίου καὶ ἕνας διδάσκαλος μὲ ἔντονο ἐνδιαφέρον γιὰ τὰ θέματα ποὺ ἀπασχολοῦν τὸν ἄνθρωπο στὴν καθημερινότητά του..."

Το βιβλίο έμεινε για πολύ καιρό κλειδωμένο στο συρτάρι. Χρειάστηκε η ενθάρρυνση από τον κ. Αντρέα Αργυρόπουλο, Σχολικό μας Σύμβουλο και αγαπημένο μας Δάσκαλο να γίνει το βήμα προς την έκδοση. Φυσικά και από τον κ. Λαυρέντιο Ντεζιόρτζιο που επιμελήθηκε την έκδοση.

Τα παρακάτω links παραπέμπουν στις αντίστοιχες ιστοσελίδες.

http://ptheditions.blogspot.gr/
http://degiorgioeditions.blogspot.gr/…/isbn-978-960-5008-19…

Ο Χριστός μετανάστης! Κυριακή μετά τη Γέννηση του Χριστού

του Ιωάννη Καραβιδόπουλου, Ομότ. Καθηγητή της Θεολογικής Σχολής Α.Π.Θ.

«'Οταν αναχώρησαν οι μάγοι, ένας άγγελος του Θεού παρουσιάστηκε στον Ιωσήφ στο όνειρό του και του είπε: ‘Σήκω αμέσως, πάρε το παιδί και τη μητέρα του και φύγε στην Αίγυπτο και μείνε εκεί ωσότου σου πω. Γιατί ο Ηρώδης όπου να 'ναι θα ψάξει να βρει το παιδί, για να το σκοτώσει’. Ο Ιωσήφ σηκώθηκε αμέσως, πήρε το παιδί και τη μητέρα του και μέσα στη νύχτα έφυγε στην Αίγυπτο· εκεί έμεινε ώσπου πέθανε ο Ηρώδης. 'Ετσι εκπληρώθηκε ο λόγος του Κυρίου που είχε πει ο προφήτης: Από την Αίγυπτο κάλεσα το γιο μου.

΄Οταν κατάλαβε ο Ηρώδης πως οι μάγοι τον εξαπάτησαν, οργίστηκε πάρα πολύ. 'Εστειλε τότε στρατιώτες και σκότωσαν στη Βηθλεέμ και στην περιοχή της όλα τα παιδιά από δύο χρονών και κάτω, σύμφωνα με το χρόνο που εξακρίβωσε από τους μάγους. 'Ετσι εκπληρώθηκε ο λόγος του Κυρίου, που είχε πει ο προφήτης Ιερεμίας:

Ακούστηκε στη Ραμά κραυγή,

θρήνος, κλάματα και στεναγμός βαρύς·

για τα παιδιά της κλαίει η Ραχήλ

και πουθενά δε βρίσκει παρηγοριά,

γιατί δεν υπάρχουν πια στη ζωή.

'Οταν, λοιπόν, πέθανε ο Ηρώδης, ένας άγγελος σταλμένος από τον Κύριο εμφανίστηκε στον Ιωσήφ σε όνειρο στην Αίγυπτο, και του είπε: ‘Σήκω, πάρε το παιδί και τη μητέρα του και πήγαινε στη χώρα του Ισραήλ, γιατί πέθαναν όσοι ήθελαν να θανατώσουν το παιδί’. Τότε ο Ιωσήφ σηκώθηκε, πήρε το παιδί και τη μητέρα του και γύρισε πάλι στη χώρα του Ισραήλ. 'Οταν έμαθε πως βασιλιάς της Ιουδαίας είναι ο Αρχέλαος, στη θέση του πατέρα του, του Ηρώδη, φοβήθηκε να εγκατασταθεί εκεί. Με θεϊκή εντολή όμως, που του δόθηκε στο όνειρό του, αναχώρησε για την περιοχή της Γαλιλαίας.'Ηρθε, λοιπόν, και εγκαταστάθηκε στην πόλη Ναζαρέτ. 'Ετσι εκπληρώθηκε για τον Χριστό η προφητεία που έλεγε ότι θα ονομαστεί Ναζωραίος (Ματθ. 2, 13-23).

Η Γέννηση του Χριστού περιγράφεται από τον ευαγγελιστή Ματθαίο κατά τρόπο που δείχνει προκαταβολικά την τύχη του Μεσσία μέσα στον κόσμο: Μόλις γεννιέται μεταναστεύει, κατόπιν θεϊκής εντολής, στην Αίγυπτο. Είναι μετανάστης που αλλάζει πατρίδα για να αποφύγει τον κίνδυνο, όπως στην Παλαιά Διαθήκη μορφές σαν τον Αβραάμ, τον Ιακώβ και τα παιδιά του που υπακούοντας σε εντολή του Θεού μεταναστεύουν σε άλλη χώρα, ο τελευταίος μάλιστα με τα παιδιά του στην Αίγυπτο. Γενικότερα, ο νεογέννητος Χριστός, ευθύς ως εισέρχεται στον παρόντα κόσμο, γνωρί­ζει την καταδίωξη και εχθρότητα εκ μέρους των αρχόντων. Η εχθρότητα αυτή βρίσκει τον κύριο εκπρόσωπό της στον βασιλιά Ηρώδη, η θηριωδία του οποίου μας είναι γνωστή και από τους ιστορικούς της εποχής του. Θα μπορού­σε να πει κανείς ότι ο θάνατος του Χριστού προανακρούεται ήδη από τη στιγμή της γεννήσεώς του. Η όλη πορεία του μέσα από τον κόσμο θα είναι ένας σταυρός αγάπης και θυσίας· ένας σταυρός στον οποίο θα νικηθεί οριστικά η δαιμονική δύναμη του κακού για να λάμψει το φως της αναστάσεως.

Όσο κι αν φαίνεται ότι οι κοσμικές καταστροφικές δυνά­μεις κυριαρχούν πάνω στην ανθρωπότητα, η επικράτησή τους είναι φαινομενική και προσωρινή· γιατί βασικά μέσα στην ιστορία πραγματοποιείται το λυτρωτικό σχέδιο της θείας οικονομίας, το οποίο κανείς δεν μπορεϊ να ανα­τρέψει ή να ματαιώσει. Η θηριωδία του Ηρώδη, που εκδηλώθηκε με την απάνθρωπη σφαγή των νηπίων στη Βηθλεέμ και στη γύρω περιοχή, δεν ήταν δυνατό να στα­ματήσει ήδη από την αρχή του το έργο του νεογέννητου Μεσσία, που βρισκόταν κάτω από την προστατευτική πρόνοια του Θεού. Η μνεία της σφαγής των νηπίων, που δεν καθορίζεται στα Ευαγγέλια ο αριθμός τους, αποτελεί την απαρχή των μαρτύρων της πίστεως. Ο υπερβολικός αριθμός της λειτουργικής παραδόσεως, 14 χιλιάδες (διπλασιασμός του ιερού αριθμού 7, πολλαπλασιαζόμενος με το 1000) δείχνει προκαταβολικά τους πολλούς μάρτυρες του Χριστιανισμού. Ο αριθμός αυτός είναι υπερβολικός για τη μικρή Βηθλεέμ, έστω και με τα περίχωρά της, γι’ αυτό και ο συμβολικός χαρακτήρας του που δεχτήκαμε παραπάνω είναι εκ των πραγμάτων επιβεβλημένος.

Το ότι η πρόνοια του Θεού Πατέρα προστατεύει το θείο βρέ­φος από την απειλητική μανία του κοσμικού άρχοντα, το ότι το καθοδηγεί σε ασφαλές μέρος και το προειδοποιεί τελικά για τη δυνατότητα επιστροφής στην πατρίδα του αποτελεΐ ένα στοιχείο αισιοδοξίας για την αντιμετώπιση των κινδύνων της ζωής. Καθένας μας διαθέτει ίσως από την προσωπική του ιστορία κάποιο συγκλονιστικό βίωμα που το χέρι του Θεού ενήργησε προστατευτικά πάνω του και τον έσωσε από βέβαιο θάνατο, είτε οδηγώντας τα βή­ματα ενός φίλου και προστάτη προς βοήθειαν, είτε φωτί­ζοντας τον ίδιο να ενεργήσει σωστά, είτε με κάποιον άλλο τρόπο. Κι η μεγαλύτερη δυσπιστία ή ο ορ­θολογισμός συντρίβονται μπροστά στην ακατάλυτη δύνα­μη του προσωπικοΰ βιώματος. Άλλωστε το ότι οι μάγοι ειδοποιηθέντες από τον Θεό, «δι’ άλλης οδού ανεχώρησαν εις την χώραν αυτών» (Ματθ.2,12) δείχνει ότι υπάρχουν τρόποι που φωτίζει ο Θεός τους ανθρώπους να φέρονται συνετά και να αποφεύγουν τους άσκοπους κινδύνους. Όταν βρισκόμαστε σε αδιέξοδα, ας σκεπτόμαστε ότι υπάρχει και «η άλλη οδός».

Το αισιόδοξο μήνυμα που απευθύνει η ευαγγελική διήγηση της Κυριακής μετά τη Γέννηση του Χριστού στον σημερινό αναγνώστη είναι ότι παρά τον φαινομενικό θρίαμβο του κακού, του μίσους και της θηριωδίας μέσα στην ιστορία των ανθρώπων, τελικά επιβάλλεται η δύναμη της αγάπης και της καλοσύνης. Ότι ο Θεός γεννιέται σαν άνθρωπος μέσα στην ιστορία αποτελεί ακριβώς μια απόδειξη για το στοργικό ενδιαφέρον του Θεού να λυτρώσει τον άνθρωπο από τις δαιμονικές δυνάμεις της καταστροφής και του αφανισμοΰ.

Πηγή: ΑΜΕΝ

Ο φόβος του Ηρώδη και ο φόβος του Ιωσήφ Κυριακή μετά την Χριστού Γέννησιν - (Ματ β΄ 13-23)

γράφει ο Μιλτιάδης Κωνσταντίνου, Κοσμήτορας της Θεολογικής Σχολής Α.Π.Θ.

Δύο φοβισμένοι άνθρωποι πρωταγωνιστούν στα επεισόδια που περιγράφονται στο ευαγγελικό ανάγνωσμα (Ματ β΄ 13-23) που, κατά την ανατολική λειτουργική παράδοση της Εκκλησίας, διαβάζεται την Κυριακή μετά τα Χριστούγεννα. Ο βασιλιάς Ηρώδης, που νιώθει να απειλείται η εξουσία του από ένα παιδί, και ο Ιωσήφ, που νιώθει να απειλείται η ζωή του παιδιού από τους διαδόχους του Ηρώδη. Στον πρώτο το αίσθημα του φόβου τον οδηγεί σε παράνοια, στον δεύτερο ο φόβος λειτουργεί ως μηχανισμός άμυνας.

Σύμφωνα με το κείμενο, οι μάγοι που επισκέφτηκαν και προσκύνησαν τον νεογέννητο Ιησού στη Βηθλεέμ έφυγαν από τη χώρα χωρίς να ενημερώσουν τον Ηρώδη, ενώ ένας άγγελος ενημέρωσε τον Ιωσήφ για τον κίνδυνο που διέτρεχε ο Ιησούς και τον συμβούλεψε να καταφύγει στην Αίγυπτο. Ο θυμός του Ηρώδη από τον εμπαιγμό των μάγων και ο φόβος του ότι πλέον η εξουσία του κινδυνεύει, εκδηλώνεται με μια μαζική σφαγή όλων των νηπίων της ευρύτερης περιοχής στην οποία υπέθετε ότι γεννήθηκε ο αναμενόμενος βασιλιάς των Ιουδαίων, γεγονός στο οποίο ο ευγγελιστής βλέπει να εκπληρώνεται η σχετική με τον θρήνο της Ραχήλ προφητεία του Ιερεμία (λη΄[xxxi]15). Ο Ιωσήφ, αφού παρέμεινε στην Αίγυπτο μέχρι τον θάνατο του Ηρώδη, όταν πληροφορήθηκε ότι διάδοχος στον θρόνο είναι ο γιος του Αρχέλαος, φοβήθηκε να επιστρέψει στην Ιουδαία, οπότε, ύστερα από θεία προτροπή, εγκαταστάθηκε στο χωριό Ναζαρέτ της Γαλιλαίας.

Ο βασιλιάς Ηρώδης είναι ο χαρακτηριστικός τύπος του φοβισμένου ανθρώπου. Οτιδήποτε κάνει το κάνει υπό το κράτος του φόβου ότι η εξουσία του απειλείται. Από τα πιο εντυπωσιακά κτήρια που σώζονται ως σήμερα στην Παλαιστίνη είναι τα παλάτια – φρούρια που ο μισητός αυτός βασιλιάς κατασκεύασε στα πιο απρόσιτα μέρη της επικράτειάς του, προκειμένου να προφυλαχτεί από τους υπηκόους του. Ο Ηρώδης ζει μέσα στον φόβο σε μια κατάσταση μόνιμης άμυνας, γεγονός που τον καθιστά αδύναμο και αυτοκαταστροφικό. Η παράδοση της σφαγής των νηπίων, που διασώζει ο ευαγγελιστής Ματθαίος, συνοψίζει με τον πλέον παραστατικό τρόπο την απίστευτη συμφορά που μπορούν να αφήσουν φοβισμένοι άνθρωποι πίσω τους, όταν ο φόβος τους είναι ανομολόγητος, όταν έχουν δύναμη αλλά δεν μπορούν να τη χρησιμοποιήσουν παρά μόνο για μάταιες και απονενοημένες προσπάθειες αυτοσυντήρησης. Αυτός ο εγωκεντρικός και παρανοϊκός φόβος οδηγεί σε ένα μόνιμο αίσθημα ανασφάλειας που καταλήγει πάντοτε σε αποτυχία. Τελικά το άγχος και ο πανικός οδηγούν τον άνθρωπο που δεν στηρίζει την ελπίδα του στον Θεό σε ενέργειες που φέρνουν ως αποτέλεσμα το ακριβώς αντίθετο από το επιδιωκόμενο. Όπως χαρακτηριστικά σημειώνεται στο βιβλίο των Παροιμιών: «Επειδή φοβούνται και αποφεύγουν τους ανθρώπους, θα ανατραπούν» (κθ΄ 25).

Το τραγικό όμως είναι ότι όλες οι προσπάθειες του φοβισμένου ανθρώπου να αποτρέψει αυτό που φοβάται, έχουν ως συνέπεια αίμα, δάκρυα και πόνο για τους άλλους. Ο φόβος του Ηρώδη είναι η επιτομή αυτού που ο θεμελιωτής της αναλυτικής ψυχολογίας Carl Jung περιγράφει ως «σκιά». Η συμπεριφορά του Ηρώδη δείχνει με τον πιο παραστατικό τρόπο το πού μπορεί να οδηγήσει ένας τέτοιος φόβος όταν δεν εκδηλώνεται στο φως, αλλά παραμένει στα σκοτεινά βάθη του ασυνείδητου. Κατά ειρωνικό τρόπο η ιστορία του Ηρώδη διαβάζεται κατά την περίοδο των Χριστουγέννων, της γορτής του φωτός.

Ο Ιωσήφ επίσης φοβάται, όμως ο φόβος του είναι εντελώς διαφορετικός από εκείνον του Ηρώδη. Ο Ηρώδης φοβάται για τον εαυτό του, ενώ ο Ιωσήφ για το παιδί, την προστασία του οποίου του είχε εμπιστευθεί ο Θεός. Ο Ηρώδης για να αποφύγει αυτό που φοβάται στηρίζεται στον τρόμο που προκαλεί η δύναμή του, ενώ ο Ιωσήφ στον «φόβο» του Θεού, όπως ακριβώς περιγράφεται στον Ψαλμό ριγ΄ 19: «οἱ φοβούμενοι τὸν Kύριον ἤλπισαν ἐπὶ Kύριον / βοηθὸς αὐτῶν καὶ ὑπερασπιστὴς αὐτῶν ἐστιν». Η έκφραση «οἱ φοβούμενοι τὸν Kύριον» παρεξηγείται συχνά από τους σύγχρονους αναγνώστες, καθώς ο φόβος θεωρείται σήμερα πολύ ευτελές κίνητρο για να προσεγγίσει κανείς τον Θεό, και έτσι, οι σύγχρονες μεταφράσεις αποδίδουν τη λέξη “φόβος” ως “σεβασμός”. Η μετάφραση αυτή είναι, βέβαια, σωστή, υπαγορεύεται όμως από την ανάγκη να αποφευχθούν οι παρεξηγήσεις που ενδεχομένως θα προκαλούνταν από την άγνοια της βιβλικής θεώρησης των σχέσεων του Θεού με τον άνθρωπο. Αλλά ο φόβος για τον οποίο γίνεται στο συγκεκριμένο χωρίο λόγος δεν είναι, όπως προκύπτει από τη συνάφεια του ψαλμού, ο παράλογος εκείνος φόβος που παραλύει τον άνθρωπο και τον εξουθενώνει. Οι Ισραηλίτες γνώρισαν τη δύναμη και το μεγαλείο του Θεού, όπως αυτά εκδηλώθηκαν απέναντι στους εχθρούς τους, και φοβήθηκαν τον Κύριο. Ταυτόχρονα όμως γνώρισαν και την αξιοπιστία του Θεού, και ήξεραν ότι μπορούν να τον εμπιστεύονται. Ο φόβος που προκαλεί η δύναμη του Θεού αναγκάζει τους ανθρώπους σε υποταγή από την οποία προσπαθούν να απαλλαγούν. Όταν όμως ο φόβος συνδυάζεται με την εμπειρία της δικαιοσύνης του Θεού, οι άνθρωποι μαθαίνουν να εμπιστεύονται τον Θεό και οδηγούνται στην πίστη προς αυτόν. Εμπιστοσύνη στη δικαιοσύνη του Θεού σε συνδυασμό με την εμπειρία της αγάπης και της συγχωρητικότητας του Θεού οδηγεί με τη σειρά της στην αγάπη του ανθρώπου προς τον Θεό. Μόνον τότε ο άνθρωπος παύει πλέον να φοβάται τον Θεό, γιατί, όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται στην Α΄ Επιστολή Ιωάννου, «Φόβος δεν υπάρχει μέσα στην αγάπη, αλλά η τέλεια αγάπη διώχνει μακριά τον φόβο … εμείς αγαπούμε γιατί αυτός πρώτος μας αγάπησε» (δ΄ 18-19). Φόβος Θεού, πίστη και αγάπη -το τρίπτυχο που επαναλαμβάνεται κάθε Κυριακή στην εκκλησία πριν από τη θεία μετάληψη- αποτελούν τα τρία στάδια της πνευματικής ωρίμανσης του ανθρώπου.

Ο εγωκεντρικός φόβος του Ηρώδη τον οδηγεί σε παρανοϊκές ενέργειες, που όμως δεν του εξασφαλίζουν τη σωτηρία. Αντίθετα, ο αλτρουιστικός φόβος του Ιωσήφ τον οδηγεί σε πράξεις αυταπάρνησης που στηρίζονται στην ακλόνητη εμπιστοσύνη του στη δύναμη του Θεού και τελικά σώζει τον μικρό Ιησού, καθιστάμενος έτσι όργανο του Θεού στο σχέδιό του για τη σωτηρία της ανθρωπότητας ολόκληρης. Το σχέδιο αυτό, όπως περιγράφεται στη Βίβλο, χαρακτηρίζεται από την εναλλαγή περιόδων κρίσεων και περιόδων δυναμικής επέμβασης του Θεού στην ανθρώπινη Ιστορία. Ο Αβραάμ είναι γέρος και άτεκνος, ο Ισαάκ οδηγείται στο θυσιαστήριο, ο Ιακώβ αναγκάζεται σε φυγή στη Μεσοποταμία, ο Ιωσήφ καταλήγει στις φυλακές της Αιγύπτου, ο Μωυσής ρίχνεται στον Νείλο και αργότερα αυτοεξορίζεται στην Μαδιάμ, οι Ισραηλίτες στην έρημο αντιμετωπίζουν πλήθος κινδύνων από πείνα, δίψα, ληστρικές επιδρομές και εσωτερικές επαναστάσεις, οχυρωμένες πόλεις εμφανίζονται σαν ανυπέρβλητα εμπόδια για την κατάκτηση της Χαναάν, η εχθρότητα των γειτονικών φυλών κατά την περίοδο των Κριτών απειλεί με αφανισμό τον λαό του Θεού, ο Σαούλ, παρά τη γενναιότητά του, κρίνεται από τον Θεό ακατάλληλος για την εκπλήρωση των στόχων της εκλογής του, ο Δαβίδ αντιμετωπίζει αλλεπάλληλες αρνητικές καταστάσεις εξαιτίας των αμαρτιών του, το βασίλειο που ίδρυσε διασπάται, και η διαφθορά της βασιλικής και θρησκευτικής εξουσίας στους επόμενους αιώνες θα φέρουν ως αποτέλεσμα την καταστροφή των βασιλείων, την εξορία του λαού και τη διασπορά του σε ολόκληρη τη γη, και, τέλος ο Ιησούς αντιμετωπίζει από τα πρώτα του βήματα στη γη θανάσιμο κίνδυνο από την επιβουλή της κοσμικής εξουσίας. Όλες αυτές οι αρνητικές καταστάσεις φαίνονται ανυπέρβλητες και απειλούν με ματαίωση το σχέδιο της θείας οικονομίας, όμως ο Θεός επεμβαίνει πάντοτε την κατάλληλη στιγμή για να δώσει λύσεις στα αδιέξοδα, εκλέγοντας για τον σκοπό αυτόν τα κατάλληλα κάθε φορά πρόσωπα. Αυτό που καθιστά ένα πρόσωπο άξιο της θείας εκλογής δεν είναι κάποιες ιδιαίτερες σωματικές ή διανοητικές ικανότητές του αλλά η ετοιμότητά του για υπακοή στο θέλημα του Θεού.

Στην ιστορία του Ηρώδη και του Ιωσήφ επιβεβαιώνεται με τον πιο παραστατικό τρόπο η αλήθεια που διακηρύσσει ο Ψαλμωδός και που αποτελεί το πιο αισιόδοξο μήνυμα για την καινούργια χρονιά:

Άλλοι ελπίζουν στ’ άρματα κι άλλοι στο ιππικό τους,

εμείς όμως χάρη στην παρουσία τού Κυρίου και Θεού μας θα θριαμβεύσουμε.

Δεμένοι χειροπόδαρα εκείνοι πέφτουν,

μα εμείς και πάλι σηκωνόμαστε και στέκουμε ορθοί. (Ψαλ ιθ΄ 8-9).

Πηγή: ΑΜΕΝ

Ευαγγέλιο της Κυριακής μετά τα Χριστούγεννα (28-12-2014)

ΕΥΑΓΓΕΛΙΟ Κατά Ματθαίον (β΄ 13-23)

Ἀναχωρησάντων τῶν μάγων, ἰδοὺ ἄγγελος Κυρίου φαίνεται κατ᾿ ὄναρ τῷ Ἰωσὴφ λέγων· ἐγερθεὶς παράλαβε τὸ παιδίον καὶ τὴν μητέρα αὐτοῦ καὶ φεῦγε εἰς Αἴγυπτον, καὶ ἴσθι ἐκεῖ ἕως ἂν εἴπω σοι· μέλλει γὰρ Ἡρῴδης ζητεῖν τὸ παιδίον τοῦ ἀπολέσαι αὐτό. Ὁ δὲ ἐγερθεὶς παρέλαβε τὸ παιδίον καὶ τὴν μητέρα αὐτοῦ νυκτὸς καὶ ἀνεχώρησεν εἰς Αἴγυπτον, καὶ ἦν ἐκεῖ ἕως τῆς τελευτῆς Ἡρῴδου, ἵνα πληρωθῇ τὸ ρηθὲν ὑπὸ τοῦ Κυρίου διὰ τοῦ προφήτου λέγοντος· ἐξ Αἰγύπτου ἐκάλεσα τὸν υἱόν μου.

Τότε Ἡρῴδης ἰδὼν ὅτι ἐνεπαίχθη ὑπὸ τῶν μάγων, ἐθυμώθη λίαν, καὶ ἀποστείλας ἀνεῖλε πάντας τοὺς παῖδας τοὺς ἐν Βηθλεὲμ καὶ ἐν πᾶσι τοῖς ὁρίοις αὐτῆς ἀπὸ διετοῦς καὶ κατωτέρω, κατὰ τὸν χρόνον ὃν ἠκρίβωσε παρὰ τῶν μάγων. Τότε ἐπληρώθη τὸ ρηθὲν ὑπὸ Ἱερεμίου τοῦ προφήτου λέγοντος· φωνὴ ἐν Ραμᾷ ἠκούσθη, θρῆνος καὶ κλαυθμὸς καὶ ὀδυρμὸς πολύς· Ραχὴλ κλαίουσα τὰ τέκνα αὐτῆς, καὶ οὐκ ἤθελε παρακληθῆναι, ὅτι οὐκ εἰσίν. Τελευτήσαντος δὲ τοῦ Ἡρῴδου ἰδοὺ ἄγγελος Κυρίου κατ᾿ ὄναρ φαίνεται τῷ Ἰωσὴφ ἐν Αἰγύπτῳ λέγων· ἐγερθεὶς παράλαβε τὸ παιδίον καὶ τὴν μητέρα αὐτοῦ καὶ πορεύου εἰς γῆν Ἰσραήλ· τεθνήκασι γὰρ οἱ ζητοῦντες τὴν ψυχὴν τοῦ παιδίου. Ὁ δὲ ἐγερθεὶς παρέλαβε τὸ παιδίον καὶ τὴν μητέρα αὐτοῦ καὶ ἦλθεν εἰς γῆν Ἰσραήλ. Ἀκούσας δὲ ὅτι Ἀρχέλαος βασιλεύει ἐπὶ τῆς Ἰουδαίας ἀντὶ Ἡρῴδου τοῦ πατρὸς αὐτοῦ, ἐφοβήθη ἐκεῖ ἀπελθεῖν· χρηματισθεὶς δὲ κατ᾿ ὄναρ ἀνεχώρησεν εἰς τὰ μέρη τῆς Γαλιλαίας, καὶ ἐλθὼν κατῴκησεν εἰς πόλιν λεγομένην Ναζαρέτ, ὅπως πληρωθῇ τὸ ρηθὲν διὰ τῶν προφητῶν ὅτι Ναζωραῖος κληθήσεται.

Απόδοση στη νεοελληνική:

Ὅταν ἀνεχώρησαν οι μάγοι, ὁ ἄγγελος τοῦ Κυρίου ἐμφανίζεται εἰς τὸν Ἰωσὴφ σὲ ὄνειρον καὶ τοῦ λέγει, «Σήκω, πάρε τὸ παιδί καὶ τὴν μητέρα του καὶ φύγε εἰς τὴν Αἴγυπτον καὶ μεῖνε ἐκεῖ, ἕως ὅτου σοῦ πῶ, διότι ὁ Ἡρώδης σκοπεύει νὰ ἀναζητήσῃ τὸ παιδὶ διὰ νὰ τὸ σκοτώσῃ». Ὅταν ὁ Ἰωσὴφ ἐξύπνησε, ἐπῆρε νύχτα τὸ παιδὶ καὶ τὴν μητέρα του καὶ ἀνεχώρησεν εἰς τὴν Αἴγυπτον καὶ ἔμεινεν ἐκεῖ μέχρι τοῦ θανάτου τοῦ Ἡρώδη, διὰ νὰ ἐκπληρωθῇ ἐκεῖνο ποὺ ἐλέχθη ἀπὸ τὸν Κύριον διὰ τοῦ προφήτου, «Ἐξ Αἰγύπτου ἐκάλεσα τὸν υἱόν μου».

Τότε ὁ Ἡρώδης, ἐπειδὴ εἶδε ὅτι ἐξαπατήθηκε ἀπὸ τοὺς μάγους, ἐθύμωσε πάρα πολὺ καὶ ἔστειλε καὶ ἐσκότωσε ὅλα τὰ παιδιὰ εἰς τὴν Βηθλεὲμ καὶ εἰς ὅλα τὰ περίχωρά της ἀπὸ δύο ἐτῶν καὶ κάτω, σύμφωνα πρὸς τὸν χρόνον, τὸν ὁποῖον ἐξακρίβωσε ἀπὸ τοὺς μάγους. Τότε ἐκπληρώθηκε ἐκεῖνο ποὺ ἐλέχθη διὰ τοῦ Ἱερεμία τοῦ προφήτου, «Φωνὴ ἀκούσθηκε εἰς τὴν Ραμά, θρῆνος, κλάμα καὶ μεγάλος ὀδυρμός. Ἦτο ἡ Ραχὴλ ποὺ ἔκλαιε τὰ παιδιά της καὶ δὲν ἤθελε νὰ παρηγορηθῇ, διότι δὲν ὑπάρχουν πλέον.

Μετὰ τὸν θάνατον τοῦ Ἡρώδη, ἄγγελος τοῦ Κυρίου ἐμφανίζεται, εἰς ὄνειρο, εἰς τὸν Ίωσήφ, ὅταν ἦτο εἰς τὴν Αἴγυπτον, καὶ τοῦ λέγει, «Σήκω, πάρε τὸ παιδὶ καὶ τὴν μητέρα του καὶ πήγαινε εἰς τὴν γῆν τοῦ Ἰσραήλ, διότι ἔχουν πεθάνει ἐκείνοι, ποὺ ἐζητοῦσαν τὴν ζωὴν τοῦ παιδιοῦ». Αὐτὸς δὲ ὅταν ἐξύπνησε, ἐπῆρε τὸ παιδὶ καὶ τὴν μητέρα του καὶ ἦλθεν εἰς τὴν γῆν τοῦ Ἰσραήλ. Ἐπειδὴ ὅμως ἄκουσε ὅτι ὁ Ἀρχέλαος εἶναι βασιλεὺς τῆς Ἰουδαίας ἀντὶ τοῦ πατέρα του Ἡρώδη, φοβήθηκε νὰ μεταβῇ ἐκεῖ. Εἰς ὄνειρον καθωδηγήθηκε ἀπὸ τὸν Θεὸν καὶ ἔφυγε εἰς τὰ μέρη τῆς Γαλιλαίας. Καὶ ὅταν ἔφθασε, ἔμεινε εἰς πόλιν, ποὺ ὠνομάζετο Ναζαρέτ, διὰ νὰ ἐκπληρωθῇ ἐκεῖνο, τὸ ὁποῖον ἐλέχθη ἀπὸ τοὺς προφῆτας, ὅτι δηλαδὴ θὰ ὀνομασθῇ Ναζωραῖος.

Η Ελληνορθόδοξη λαϊκή λατρευτική παράδοση του Δωδεκαημέρου

του Καθηγητή Πανεπιστημίου Μ.Γ.Βαρβούνη*

Πολλά και ποικίλα είναι τα έθιμα των αγίων ημερών που διάγουμε, άλλα παλαιά και άλλα νεοεισηγμένα, αρκετά με προέλευση προχριστιανική και πολλά με νεωτερική καταγωγή. Εκείνο όμως που κυρίως προσδιορίζει την ελληνική λαϊκή λατρευτική παράδοση για τα χριστουγεννιάτικα και τα δωδεκαημερίτικα έθιμα, είτε στην αγροτοκτηνοτροφική είτε στην αστική και αστικοποιημένη εκδοχή τους, είναι ο ελληνορθόδοξος χαρακτήρας τους, ο οποίος συνίσταται κυρίως στην σύνδεση του ελληνικού και του προχριστιανικού στοιχείου με την ορθόδοξη χριστιανική λαϊκή παράδοση του λαού μας. Γι’ αυτό και τα έθιμα αυτά είναι κατά βάση χριστοκεντρικά, όπως χριστοκεντρική είναι και η ορθόδοξη λατρεία και η ορθόδοξη ζωή, προς τις οποίες ο λαός τα θεωρεί άμεσα συνδεδεμένα, ως μια συνέχεια και προέκτασή τους στην παραδοσιακή του καθημερινότητα.

Με τον όρο αυτό ονομάζουμε την περίοδο των δώδεκα – στην πραγματικότητα δεκατριών – ημερών από τα Χριστούγεννα ως τα Φώτα, την οποία με παρόμοιο τρόπο ορίζουν και οι άλλοι χριστιανικοί λαοί της Ευρώπης (les Douze Jours, The Twelve Days, I Dodici Giorni, Zwolf nachte). Κοινή την περίοδο αυτή είναι η διακοπή της εργασίας για τον λαϊκό άνθρωπο, όπως επίσης κοινή είναι και η δεισιδαιμονική πίστη σε δαιμονικά όντα, τα οποία κατά την λαϊκή παράδοση κυκλοφορούν τότε στον κόσμο, για να αποτραπούν τελικά μέχρι την επόμενη χρονιά. Κοινή επίσης είναι η συνύπαρξη παλαιών παγανιστικών και χριστιανικών εθίμων κατά τις εορτές του Δωδεκαημέρου, καθώς οι χριστιανικές γιορτές τοποθετήθηκαν στις συγκεκριμένες ημερομηνίες για να επισκιάσουν παλαιότατες ειδωλολατρικές προχριστιανικές εορτές, που βασίζονταν στις ηλιακές τροπές, το χειμερινό ηλιοστάσιο και την απαρχή της αύξησης της μέρας, που συμβαίνει στο διάστημα αυτό.

Τις σημαντικές και σημαδιακές μέρες των εορτών του Δωδεκαημέρου, ο λαϊκός άνθρωπος φρόντισε να τις περιβάλλει με σειρά διαβατηρίων και θρησκευτικών εθίμων, μέσω των οποίων προσπάθησε να εξασφαλίσει την ευτυχία και την μακροημέρευσή του. Με μια σειρά εθίμων και τελετουργιών ο λαϊκός άνθρωπος προσπαθεί να ξορκίσει τον απερχόμενο χειμώνα και να καλωσορίσει την επερχόμενη, ευοίωνη και αναβλαστική άνοιξη, που οριοθετεί περίοδο άνθισης και προμηνύει την καρποφορία του καλοκαιριού. Με τα ποικίλα αυτά έθιμα κατά κανόνα επιδιώκεται να θωρακιστεί τελετουργικά, αλλά και να γίνει αισθητή η μετάβαση από τον χειμώνα στην άνοιξη, από το σκοτάδι στο φως και από τη νέκρωση στην αναγέννηση της φύσης. Επίσης, να εξασφαλιστεί ευετηρική ευτυχία για τη χρονιά που έρχεται και να τονωθεί το θρησκευτικό συναίσθημα και η οικογενειακή συνοχή, με τις εκκλησιαστικές και οικιακές λατρευτικές τελετουργίες των τριών μεγάλων εορταστικών σταθμών της περιόδου (Χριστουγέννων-Πρωτοχρονιάς-Θεοφανίων).

Στα παραδοσιακά ελληνικά σπίτια, έκαιγε στο τζάκι, όλες τις μέρες αυτές, το «Χριστόξυλο», ένα μεγάλο ξύλο που έμπαινε εκεί επίτηδες, και του οποίου η χωνεμένη στάχτη συλλέγονταν τελετουργικά στο τέλος του Δωδεκαημέρου, για να χρησιμεύσει ως μαγικό αποτροπαϊκό φυλακτήριο του σπιτιού και της οικογένειας. Στα σύγχρονα σπίτια, που το τζάκι, αν υπάρχει, είναι μάλλον δηλωτικό εκζήτησης και πολυτέλειας παρά χρηστικό, οι κάθε είδους διακοσμήσεις έχουν τον κύριο λόγο, και μάλιστα διακοσμήσεις που αναμειγνύουν την φάτνη με πολλές μορφές ξωτικών από την δυτικοευρωπαϊκή, κατά κύριο λόγο, παράδοση.

Τα ξωτικά αυτά, στην ελληνική μάλιστα εκδοχή τους, είναι που ενέπνευσαν, ως μορφές, και τις δωδεκαημερίτικες παραδοσιακές μεταμφιέσεις, όπως αυτές παριστάνονται, κυρίως από τα Χριστούγεννα ως και πριν τα Φώτα, στον βορειοελλαδικό χώρο. Το Δωδεκαήμερο με τις τρεις μεγάλες γιορτές του (Χριστούγεννα, Πρωτοχρονιά, Θεοφάνεια) αποτελεί μία από τις σημαντικότερες περιόδους του ετήσιου εορτολογικού κύκλου, αφού μάλιστα η περίοδος αυτή συμπίπτει με τις χειμερινές τροπές του ηλίου, μια σημαντική φάση του ετήσιου ημερολογιακού κύκλου, που σημαδεύεται, ήδη από τα αρχαία χρόνια και σε όλους σχεδόν τους λαούς, με ανάλογα σημαντικά έθιμα. Ανάμεσα σε αυτά, στον ελληνικό λαό, σπουδαία θέση κατέχουν οι δωδεκαημερίτικες μεταμφιέσεις, που κυριαρχούν ιδίως στον βορειοελλαδικό χώρο. Οι μεταμφιέσεις αυτές υπάρχουν με τόση πολυμορφία και σε τέτοια έκταση, ώστε έχουν απασχολήσει πολλές φορές την επιστήμη της λαογραφίας.

Η κοινή μάλιστα κατάληξη όλων των ερευνητών, Ελλήνων και ξένων, είναι ότι κοινό υπόστρωμα των εθίμων αυτών αποτελεί η πανάρχαιη πεποίθηση πως η τέλεσή τους συμβάλλει στην «καλοχρονιά», δηλαδή στην εξασφάλιση, με μαγικό και συμβολικό τρόπο πάντοτε, πλούσιας σοδειάς και σωματικής υγείας και ρώμης, για όλα τα μέλη της παραδοσιακής κοινότητας. Οι παραδοσιακές αυτές μεταμφιέσεις συνδέονται με προχριστιανικές επιβιώσεις της λαϊκής εθιμολογίας μας, αφού οι μεγάλες χριστιανικές γιορτές των ημερών τοποθετήθηκαν σε αυτό το σημείο του ετήσιου εορτολογικού κύκλου, ακριβώς για να εκτοπίσουν και να αφομοιώσουν έθιμα ανάλογων αρχαίων εορτών, τα οποία οι χριστιανοί των πρώτων αιώνων συνέχιζαν να διατηρούν, παρά τις περί του αντιθέτου αποφάσεις των Οικουμενικών Συνόδων και την ανάλογη διδαχή των μεγάλων Πατέρων της Εκκλησίας. Περί τις 17 Δεκεμβρίου οι αρχαίοι εόρταζαν τα Σατουρνάλια, στις 25 Δεκεμβρίου πανηγύριζαν τα Βρουμάλια, την 1η Ιανουαρίου πανηγύριζαν τις Καλένδες, στις 3 Ιανουαρίου γιορτάζονταν τα Βότα ή Βοτά, στις 4 Ιανουαρίου τα Λαρεντάλια και στις 7 Ιανουαρίου ετιμάτο ο Ιανός. Την ίδια περίοδο, δηλαδή στις χειμερινές τροπές του ηλίου, ο αρχαίος κόσμος πανηγύριζε έναν από τους μεγαλύτερους και σπουδαιότερους θεούς του, τον Μίθρα. Στο πλαίσιο των εορτών αυτών, ιδιαίτερα δε κατά τις Καλένδες, οι αρχαίοι συνήθιζαν να μεταμφιέζονται, επηρεασμένοι από τις διονυσιακές τελετές, και η συνήθεια αυτή επιβιώνει μέχρι σήμερα, στις παραδοσιακές δωδεκαημερίτικες μεταμφιέσεις του λαού μας.

Μαρτυρίες για την ύπαρξη μεταμφιέσεων έχουμε ήδη από τον 2ο αιώνα μ. Χ., σε χωρίο του Κλήμεντος του Αλεξανδρέως, ενώ και τον 4ο αιώνα ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος κατηγορεί τους χριστιανούς της εποχής του που συνήθιζαν να μεταμφιέζονται. Τον 6ο μάλιστα αιώνα, ο επίσκοπος Ταφάρων Γρηγέντιος κάνει λόγο για ανθρώπους που κάλυπταν τα πρόσωπά τους με δερμάτινες επενδύσεις και έπαιζαν στην αγορά. Το 691-692, ο 62ος κανόνας της εν Τρούλλω Συνόδου καταδικάζει τις συνήθειες που σχετίζονταν με τις αρχαίες εορτές των Καλανδών, των Βοτών και των Βρουμαλίων, και συγκεκριμένα τις μεταμφιέσεις ανδρών σε γυναίκες και γυναικών σε άνδρες, αλλά και τη χρήση προσωπείων κωμικών, σατιρικών ή τραγικών. Φαίνεται όμως πως οι εκκλησιαστικές αυτές απαγορεύσεις έμειναν ανεφάρμοστες και ανενεργές, αφού τον 10ο αιώνα, στο μαρτύριο του αγίου Δασίου, συναντούμε την εύγλωττη πληροφορία ότι κατά την εορτή των Καλανδών του Ιανουαρίου υπήρχαν άνθρωποι που συνέχιζαν να αναβιώνουν τις παλαιές ειδωλολατρικές συνήθειες : μεταμφιέζονταν με δέρματα κατσικιών και τράγων, άλλαζαν και τροποποιούσαν την μορφή τους και σχημάτιζαν εορταστικές και θορυβώδεις πομπές μέσα στις πόλεις, στα χωριά και στους οικισμούς τους.

Τον 12ο αιώνα πάλι, ο Θεόδωρος Βαλσαμών, σχολιάζοντας τον 62ο κανόνα της εν Τρούλλω Συνόδου, αναφέρεται εκτενώς στη γιορτή των Καλανδών, την οποία οι αγρότες της εποχής του συνέχιζαν να εορτάζουν, τις πρώτες μέρες του Ιανουαρίου. Κατά τον Βαλσαμώνα οι μεταμφιέσεις στην εποχή του άκμαζαν, η απάντηση όμως που ο ίδιος λάμβανε στην ερώτηση γύρω από την αιτία και την σκοπιμότητα αυτών των λαϊκών παραστάσεων και δρωμένων ήταν ότι τα έθιμα αυτά συνέχιζαν να τηρούνται «εκ μακράς συνηθείας». Ο Γ. Ν. Αικατερινίδης παρατηρεί ότι το υπόβαθρο της μακραίωνης αυτής παράδοσης είναι βεβαίως διονυσιακό, και βασίμως υποθέτει ότι η σατιρική παράσταση του τοπικού γάμου, η οποία αποτελεί αναπόσπαστο σχεδόν στοιχείο όλων αυτών των δωδεκαημερίτικων μεταμφιέσεων στην ευρύτερη περιοχή του νομού Δράμας, σχετίζεται με τις παραστάσεις της δεύτερης μέρας των Αθηναϊκών Ανθεστηρίων, που ονομαζόταν «Χόες», και κατά την οποία παρίσταναν επισήμως τον γάμο του Διονύσου, «τον οποίο υποδυόταν ο άρχων βασιλεύς, με τη βασίλιννα στο Βουκόλειο». Επισημαίνει επίσης ότι το στοιχείο των πειραγμάτων και των θορυβωδών αστεϊσμών των μεταμφιεσμένων προς τους υπολοίπους κατοίκους του χωριού υπήρχε ήδη στα αρχαία κατ’ Αγρούς Διονύσια, όταν ο λατρευτικός θίασος επισκεπτόταν όλους τους συνοικισμούς κάθε δήμου.

Παρόμοιες μάλιστα παρατηρήσεις για τη σχέση των μεταμφιέσεων με τις αρχαίες ελληνικές διονυσιακές λατρείες, τις τόσο διαδομένες στον μακεδονικό και, κυρίως, στον θρακικό χώρο έχει διατυπώσει ήδη ο «πατέρας» της ελληνικής λαογραφίας Ν. Γ. Πολίτης, στις απαρχές της επιστημονικής τεκμηρίωσης των λαογραφικών σπουδών στον τόπο μας.

Οπωσδήποτε και οι μεταμφιέσεις, όπως άλλωστε και τα υπόλοιπα στοιχεία του αρχαιότερου πυρήνα των ελληνικών λαϊκών εθίμων, υπέστησαν, με την πάροδο των αιώνων και την αλλαγή των κοινωνικών, των οικονομικών και των πολιτισμικών συνθηκών του τόπου, μεταλλαγές, μετεξελίξεις και διαφοροποιήσεις. Βαθμιαία, το γονιμικό στοιχείο υποχώρησε, καθώς η ανάπτυξη των φυσικών επιστημών και της τεχνολογίας έδειξε στους ανθρώπους την ύπαρξη πολλών φυσικών διαδικασιών, για τα πράγματα και τις υποθέσεις που προηγουμένως θεωρούσαν αποκλειστικά εξαρτώμενες από την μαγεία. Υποχώρησε έτσι η αναλογική και η μαγική σκέψη μπροστά στην φυσιοκρατική αντίληψη του κόσμου, και τα ανάλογα ευγονικά δρώμενα και έθιμα απώλεσαν την αιτιώδη ουσία της ύπαρξής τους. 

Το κενό αυτό ήρθε να καλύψει ο υπερτονισμός του ψυχαγωγικού σκέλους αυτών των εκδηλώσεων, ώστε οι δωδεκαημερίτικες μεταμφιέσεις να πάρουν κυρίως τον χαρακτήρα ψυχαγωγικών εκδηλώσεων, αλλά και εκφράσεων της τοπικής πολιτισμικής ιδιαιτερότητας, όπως φαντασιακά την αντιλαμβάνονται και την συγκροτούν οι κάτοικοι κάθε περιοχής. Μέσα από την διαδικασία αυτή, οι μεταμφιέσεις του Δωδεκαημέρου εντάχθηκαν στο πνεύμα του φολκλορισμού, ο οποίος πλέον κυριαρχεί στις εθιμικές εκδηλώσεις του ελληνικού λαού, έχοντας αποβεί ο βασικότερος τρόπος διαχείρισης της παράδοσης στις μέρες μας. Για τον λόγο αυτό βλέπουμε να δραστηριοποιούνται οι διάφοροι τοπικοί σύλλογοι στην οργάνωση και στην διεξαγωγή των κατά τόπους ανάλογων εκδηλώσεων, αφού, στις περισσότερες περιπτώσεις, αυτό που βλέπουμε και βιώνουμε ως παραδοσιακή εκδήλωση προβάλλει και υποστασιοποιεί ό,τι θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε πολιτισμό των συλλόγων.

Όσα παραπάνω διαπιστώθηκαν ή αναφέρθηκαν, αποτελούν απλές νύξεις σε ένα μεγάλο και σπουδαίο ζήτημα, που έχει απασχολήσει αρκετά την ελληνική λαογραφική βιβλιογραφία, και το οποίο χρειάζεται μεγάλη έκταση για να αναλυθεί και να καλυφθεί. Είναι όμως, οι παρατηρήσεις αυτές, ενδεικτικές του κλίματος που προσδιορίζει τον ελληνικό λαϊκό εορτασμό των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς, τόσο σήμερα όσο και διαχρονικά, στην ελληνική λαϊκή λατρευτική και εορτολογική παράδοση. Και είναι, παραλλήλως, αποκαλυπτικές του μεγάλου εθιμικού πλούτου που μελετά και διαχειρίζεται η ελληνική λαογραφία, πλούτου μοναδικού και πολύχρωμου, πολύμορφου και πολυδιάστατου.

Γιατί όσα έθιμα παραπάνω αναφέρθηκαν διακρίνονται για την κοινωνική τους λειτουργικότητα, και για την εγγραφή τους σε ένα πλαίσιο αρμονικής ζωής με το φυσικό περιβάλλον και υποδειγματικής συνύπαρξης με τον συγχωριανό και τον συνάνθρωπο, στα πλαίσια πάντοτε των παραδοσιακών ελληνικών κοινωνιών. Ένα πλαίσιο λαογραφικής οικολογίας, και ταυτοχρόνως γνήσιας ορθόδοξης, βιωμένης και έμπρακτης, θρησκευτικότητας και καθημερινής πρακτικής. Στις μέρες μας, πέρα από την όποια εθιμολογία, το σπουδαιότερο ίσως δίδαγμα της λαογραφίας είναι η ανάγκη επανόδου στις σπουδαίες αυτές αξίες, που είναι ικανές να εξανθρωπίσουν, και πάλι, την ήδη εξαγριωμένη και αγχώδη καθημερινή μας ύπαρξη και κοινωνική πρακτική.

Ο τρόπος με τον οποίο τα αρχαία στοιχεία από το λαό ενσωματώθηκαν στην λαϊκή λατρευτική παράδοση των Χριστουγέννων, όπως παραπάνω εκτέθηκε, συνιστά την ουσία αυτού που ονομάζουμε «ελληνορθόδοξο χαρακτήρα» της ελληνικής λαϊκής θρησκευτικότητας. Έναν χαρακτήρα βασικό για την ερμηνεία και κατανόηση της θρησκευτικής λαογραφίας μας, που δίνει το μέτρο και της ελληνορθόδοξης φυσιογνωμίας του ελληνικού λαϊκού πολιτισμού ευρύτερα, σε όλες τις εκδηλώσεις και τις σχηματοποιήσεις του.

* Ο Μανώλης Γ.Βαρβούνης είναι Καθηγητής Λαογραφίας στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης / Τμήμα Ιστορίας και Εθνολογίας

Πηγή: ΑΜΕΝ

Τα έθιμα των Χριστουγέννων στην Ελλάδα

Χριστούγεννα: Ημέρες χαράς και γιορτής. Τα σπίτια και οι πόλεις φορούν τα γιορτινά τους, αποκτώντας φως και χρώμα, ενώ οι κουζίνες πλημμυρίζουν από αρώματα παραδοσιακών εδεσμάτων.

Πολλά από τα έθιμα αντικατοπτρίζουν τις αγωνίες των ανθρώπων της υπαίθρου, των γεωργών και των κτηνοτρόφωνΤο «καλές γιορτές» και το «χρόνια πολλά» αντηχούν σε κάθε σημείο συνάντησης, ενώ οι ήχοι από τα τρίγωνα και τα κάλαντα των παιδιών δονούν με χαρούμενες νότες την ατμόσφαιρα.

Με δεκάδες έθιμα, που παντρεύουν τις χριστιανικές παραδόσεις με τα αρχαιοελληνικά ήθη, οι κάτοικοι της χώρας τιμούν μια από τις σημαντικότερες θρησκευτικές γιορτές, λίγες ημέρες πριν από την έλευση της νέας χρονιάς.

Μάλιστα πολλά από αυτά τα έθιμα αντικατοπτρίζουν τις αγωνίες των ανθρώπων της υπαίθρου, των γεωργών και των κτηνοτρόφων.

Το χριστόψωμο

Το «ψωμί του Χριστού» ζυμώνεται την παραμονή των Χριστουγέννων με ιδιαίτερη ευλάβεια. Απαραίτητο στολίδι του είναι ο χαραγμένος σταυρός.

Ανήμερα των Χριστουγέννων ο νοικοκύρης του σπιτιού παίρνει το χριστόψωμο, το σταυρώνει, το κόβει και το μοιράζει σε όλους όσοι παρευρίσκονται στο τραπέζι, σαν συμβολισμό της Θείας Κοινωνίας, όπου ο Χριστός έδωσε τον Άρτο σε όλη την ανθρώπινη οικογένειά του.


Στην Κεφαλλονιά
Όλη η οικογένεια συγκεντρώνεται στο σπίτι του πιο ηλικιωμένου μέλους της. Στο πάτωμα τοποθετούν τρία δαυλιά χιαστί και πάνω τους την «κουλούρα».

Όλοι κάνουν έναν κύκλο γύρω ακουμπώντας ο καθένας με το δεξί του χέρι την κουλούρα. Ύστερα ο νοικοκύρης ψάλλει το «Η γέννησίς σου, Χριστέ ο Θεός ημών…», ρίχνει λάδι στα δαυλιά και τους βάζει φωτιά. Μετά κόβει την κουλούρα, τη μοιράζει και δειπνούν όλοι μαζί.


Στην Κρήτη
Το χριστόψωμο το παρασκευάζουν οι γυναίκες με ιδιαίτερη φροντίδα και υπομονή. Χρησιμοποιούν ακριβά υλικά, ψιλοκοσκινισμένο αλεύρι, ροδόνερο, μέλι, σουσάμι, κανέλα, γαρίφαλα, και καθώς ζυμώνουν λένε: «Ο Χριστός γεννιέται, το φως ανεβαίνει, το προζύμι για να γένει».

Όταν πλάσουν το ζυμάρι, παίρνουν τη μισή ζύμη και φτιάχνουν μια κουλούρα, ενώ με την υπόλοιπη φτιάχνουν ένα σταυρό με λωρίδες και τον τοποθετούν πάνω στο ψωμί. Στο κέντρο βάζουν ένα άσπαστο καρύδι και στην υπόλοιπη επιφάνεια σχεδιάζουν σχήματα με το μαχαίρι ή με το πιρούνι, όπως λουλούδια, φύλλα, καρπούς, πουλιά.


Στη Μάνη
Κάθε οικογένεια φουρνίζει τα χριστόψωμα στον φούρνο του σπιτιού. Παρασκευάζονται όπως το ψωμί, μόνο που στολίζονται με σταυρούς και ποικίλα στολίδια, ανάλογα με την καλαισθησία της νοικοκυράς.


Στους Σαρακατσάνους
Οι Σαρακατσάνοι τσοπάνηδες φτιάχνουν δύο χριστόψωμα. Το πιο περίτεχνο είναι για τον Χριστό. Πάνω του σκαλίζουν έναν μεγάλο σταυρό-φεγγάρι με πέντε λουλούδια.

Το δεύτερο, η τρανή Χριστοκουλούρα ή Ψωμί του Χριστού, είναι για τα πρόβατα. Στη Χριστοκουλούρα παριστάνεται με ζύμη όλη η ζωή της στάνης.


Στη Σπάρτη
Σε κάθε σπίτι δυο τρεις μέρες πριν ζυμώνουν καρβέλια ψωμί. Το ένα, που το τρώνε ανήμερα των Χριστουγέννων, είναι το ψωμί του Χριστού και το πλάθουν σε σχήμα σταυρού από ζύμη, ενώ τα υπόλοιπα τα κάνουν με αμύγδαλα και καρύδια.

Για περισσότερα στο: Zougla

ΚΑΛΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ

55ο Παιδαγωγικό Συνέδριο Μ. Βασιλείου:«Αναζήτηση της ωραιότητας σε καιρούς βαρβαρότητας»

Ο Τομέας Επιστημόνων 

του Συλλόγου «Ο Μέγας Βασίλειος» σας προσκαλεί

να τιμήσετε με την παρουσία σας το 55ο Παιδαγωγικό Συνέδριο με θέμα:

«Αναζήτηση της ωραιότητας σε καιρούς βαρβαρότητας»

το οποίο θα πραγματοποιηθεί:

στην Αθήνα την Δευτέρα 29 Δεκεμβρίου 2014,

στο Ἀμφιθέατρο του Πολεμικού Μουσείου, Βασ. Σοφίας και Ριζάρη 2, Ἀθήνα,

Στάση Μετρό: «Εὐαγγελισμός»

και στη Θεσσαλονίκη

το Σάββατο 3 Ιανουαρίου 2015,

στο Αμφιθέατρο του Εκπαιδευτικού και Πολιτιστικού Ιδρύματος

της Ιεράς Μητροπόλεως Θεσσαλονίκης (Διακονία),

οδός Ν. Πλαστήρα 65, Χαριλάου, τηλ. 2310397700

ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΤΟΥ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

Μήνυμα του Αρχιεπισκόπου Ιερωνύμου για τα Χριστούγεννα 2014

Σήμερα γιορτάζουμε την επίσκεψη του Θεού στους ανθρώπους και η γέννησή Του έρχεται να μας θέσει ισχυρά ερωτήματα και να μας εμπνεύσει δυνατές απαντήσεις αναφέρει, μεταξύ άλλων, στο Χριστουγεννιάτικο μήνυμά του ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και Πάσης Ελλάδος κ. Ιερώνυμος.

"Η γέννησή Του μας βρίσκει και πάλι σε απερίγραπτη δυσκολία, σε πρωτοφανή δοκιμασία. Σε θλίψη, πτώχεια, πείνα, δίψα, σε πόνο, ανασφάλεια, σε κρίση... μας βρίσκει κενούς, άδειους, εστερημένους από νόημα..." σημειώνει ο Αρχιεπίσκοπος. 

Η γέννηση του Χριστού, υπογραμμίζει, μας προκαλεί να πάψουμε να υποκρινόμαστε τους χαρούμενους και τους αισιόδοξους, να αποθέσουμε τα παλαιά μας προσωπεία και να ενδυθούμε τον Χριστό και να αναζητήσουμε την προσωπική μας γέννηση, η οποία μπορεί πράγματι να μας δώσει χαρά και αισιοδοξία.

"Τα Χριστούγεννα δεν είναι ένα από τα πολλά παυσίπονα που θα μαλακώσουν τον πόνο μας, ούτε ένας πανηγυρικός θόρυβος, ούτε πολύ περισσότερο μία ευκαιρία απλώς για εξωτερικές φιλανθρωπικές δράσεις και τυπικές εκδηλώσεις που προσφέρουν εφήμερη συναισθηματική ικανοποίηση.

Ο Χριστός γεννάται, επισημαίνει ο Αρχιεπίσκοπος, και μας προκαλεί και μας προσκαλεί σε εσωτερική αλλαγή, σε αληθινή γέννηση και αναγέννηση. "Η αληθινή μας γέννηση δεν θα συντελεστεί στον κρότο και στη λάμψη των εξωτερικών μας εκδηλώσεων, αλλά στη σιωπηλή φάτνη της καρδιάς μας". 

Ο Αρχιεπίσκοπος αναρωτιέται στο μήνυμά του πως παρότι διαβάζουμε και ακούμε πολλά για τον Χριστό "θα δούμε κανέναν να ζει τον Χριστό; Θα δει κανείς σ' εμάς τον γεννηθέντα Χριστό;".

Καταλήγοντας ο Μακαριώτατος μας καλεί να αναζητήσουμε το πρόσωπο του Χριστού στα πρόσωπα των αδελφών μας και στον εσωτερικό χώρο της καρδιάς μας.

"Ας ανοίξουμε χώρο στην καρδιά μας, με ειλικρίνεια, πραότητα, καταλλαγή για να γεννηθεί ο Χριστός μέσα μας και εμείς μαζί Του".

ΠΑΤΗΣΤΕ ΕΔΩ ΓΙΑ ΤΟ ΜΗΝΥΜΑ ΤΟΥ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΥ

Αλεξανδρείας Θεόδωρος: Η δίψα για την υπερίσχυση έναντι του αντιπάλου αδιαφορεί για τον απλό άνθρωπο

«Ὁ ὑψηλὸς Θεὸς ἐπὶ γῆς ἐφάνη ταπεινὸς ἄνθρωπος, βουλόμενος ἑλκύσαι πρὸς τὸ ὕψος τοὺς αὐτοῦ βοῶντας, Ἀλληλούϊα» 

Αγαπητοί μου αδελφοί,

Ο προαιώνιος Υιός του Θεού έγινε Υιός του ανθρώπου για να μπορέσει ο άνθρωπος να γίνει υιός του Θεού. Όπως στην πρώτη πλάση ο Θεός έλαβε χώμα από την παρθένο ακόμη γη και έδωσε στον άνθρωπο σάρκα, έτσι και με την εκ Μαρίας της Παρθένου γέννηση ο Θεός ενήργησε μιαν άλλη πλάση. Ο Υιός του Θεού ενώθηκε με την ανθρώπινη φύση για να δημιουργήσει μια νέα κατάσταση ανθρώπινης ζωής.

Η από άκρα συγκατάβαση του Θεού σάρκωση του Ιησού Χριστού άνοιξε μια νέα σελίδα στην ανθρώπινη ιστορία. Ο Ιησούς Χριστός έγινε μεσίτης Θεού και ανθρώπου. Υιοθέτησε τον κτιστό άνθρωπο και τον κοινώνησε με τον άκτιστο Θεό. Του εξασφάλισε τη δυνατότητα να σπάσει τα δεσμά των δυνάμεων που συνέθλιβαν την ύπαρξή του και να γίνει μέτοχος Θεού. Η σάρκωση έγινε τελικά η αγγελία της βουλής του Θεού να ανοίξει για τους ανθρώπους ο δρόμος της σωτηρίας.

Ο Χριστός, που με τη θέλησή Του ανέλαβε τα αλγεινά της ανθρωπίνης φύσεως για να τα θεραπεύσει, ήρθε ήδη από τα πρώτα βήματα της επί γης ζωής Του σε οδυνηρή επαφή με το ηγεμονικό των ανθρώπων πάθος. Κυνηγήθηκε από τον τόπο Του Εκείνος, που, κατά την προσταγή του αγγέλου προς τον Ιωσήφ, θα έσωζε τον λαό Του. Διώχθηκε Εκείνος, που ήρθε κοντά στους ανθρώπους για να τους ευεργετήσει. Εξορίστηκε από την πατρίδα Του ο φιλάνθρωπος Υιός του Θεού. Έγινε πρόσφυγας στη μακρινή τότε Αίγυπτο και ταλαιπωρήθηκε για χρόνια ολόκληρα. Κι αυτό εξ αιτίας της αχόρταγης φιλαρχίας του Ηρώδη.

Δύο χιλιάδες χρόνια μετά η ακόρεστη δίψα του ανθρώπου για δύναμη απειλεί τον συνάνθρωπο και την κτίση του Θεού. Η δύναμη ως αυτοσκοπός τρέφει την άνιση κατανομή του πλούτου μεταξύ των ατόμων και των λαών. Στηρίζεται στην καταστολή και στη βίαια επιβολή της θελήσεως του ισχυρού. Αποστρέφεται το διαφορετικό και εχθρεύεται τον αντίλογο. Αλλοτριώνει τον άνθρωπο από τις αξίες του και εξαντλεί αλόγιστα τη φύση. Αποθεώνει το εγώ και απαξιώνει το εμείς.

Η δίψα για την υπερίσχυση έναντι του αντιπάλου αδιαφορεί για τον απλό άνθρωπο και έχει εκτοξεύσει τον αριθμό των προσφύγων στα υψηλότερα από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο επίπεδα. Η αδιαφορία για την ευημερία του αδυνάμου έχει μετατρέψει τη Μεσόγειο σε θάλασσα των απελπισμένων. Η εξυπηρέτηση μόνο του εθνικού συμφέροντος έχει αφήσει τις χώρες της δυτικής Αφρικής να παλεύουν ανοχύρωτες με τον ιό του Έμπολα. Η επιθυμία επιβολής παράλογων ιδεολογικών επιταγών πυροδοτεί την τρομοκρατία και ο τζιχαντισμός απειλεί τη διεθνή νομιμότητα.

Αγαπητοί μου αδελφοί,

Όποια προσπάθεια να απαντηθούν αυτές οι προκλήσεις των καιρών θα αποδειχθεί μάταια, εάν δεν έχει ως αφετηρία την εξής παραδοχή: είναι ζωτική ανάγκη η αγάπη για τη δύναμη να δώσει τη θέση της στη δύναμη της αγάπης. Στη δύναμη της αγάπης όπως την ενσάρκωσε ο Υιός του Θεού πριν από δύο χιλιετίες, όταν με άκρα ταπείνωση έγινε άνθρωπος για να μας προσφέρει ουρανό. Στη δύναμη της αγάπης που κινδυνεύει να σβήσει κάθε στιγμή και ολοένα ξαναγεννιέται. Κυνηγημένη και απαρνημένη, ξέρει που να βρει καταφύγιο. Το βασίλειό της είναι οι καρδιές των ανθρώπων της γης που δεν σταματούν να ψελλίζουν «ἐπί τῷ Θεῷ ἤλπισα, οὐ φοβηθήσομαι τι ποιήσει μοι ἄνθρωπος».

Σε αυτόν τον κόσμο που ολοένα στενεύει, η αλλαγή θα έλθει μόνο εάν αναζητήσουμε πρώτα στον εαυτό μας τον Ιησού Χριστό. Ο Θεάνθρωπος, ως άρρηκτος δεσμός, μας ενώνει όλους!

Χρόνια Πολλά!

†Ο Πάπας καί Πατριάρχης Αλεξανδρείας και πάσης Αφρικής

Θ Ε Ο Δ Ω Ρ Ο Σ Β΄ 

Εν τη Μεγάλη Πόλει

της Αλεξανδρείας

Αλβανίας Αναστάσιος: Εκπληκτικές οι επεμβάσεις του Θεού. Υπέρβαση του αδυνάτου

Εκπληκτικές οι επεμβάσεις του Θεού. Υπέρβαση του αδυνάτου

Προς τον ευλαβή κλήρο και λαό,

Τέκνα εν Κυρίω προσφιλέστατα,

«Ὅπου Θεός δέ βούλεται νικᾶται φύσεως τάξις»

(Ύμνος από τον όρθρο των Χριστουγέννων)

Απρόσμενοι οι τρόποι με τους οποίους ενεργεί ο Θεός. Ασύλληπτοι στην ανθρώπινη λογική. Τα γεγονότα των Χριστουγέννων επιβεβαιώνουν αυτή την αλήθεια. Ο Ιησούς Χριστός, ο Λυτρωτής του κόσμου, δεν εισέρχεται στην ιστορία της ανθρωπότητος ως στρατηλάτης ή πανίσχυρος κυβερνήτης. Δεν επιβάλλεται με εξωτερική ισχύ, πλούτο, σοφία. Γεννιέται σε τόπο φτωχικό, στη φάτνη ενός στάβλου, σε περιβάλλον αφιλόξενο, αδιάφορο έως εχθρικό. Η στοργική μητέρα Του «ἐσπαργάνωσεν αὐτόν, καὶ ἀνέκλινεν αὐτὸν ἐν τῇ φάτνῃ, διότι οὐκ ἦν αὐτοῖς τόπος ἐν τῷ καταλύματι»(Λουκ.2:7).

Η ενανθρώπηση του Λόγου του Θεού είναι συνυφασμένη με αντίξοες συνθήκες, ποικίλα αδιέξοδα. Προ της Γεννήσεως ο δίκαιος Ιωσήφ, σκανδαλίζεται και θέλει να εγκαταλείψει την πάναγνη μητέρα του Χριστού. Οι κάτοικοι της Βηθλεέμ δείχνουν πλήρη αδιαφορία για την ετοιμόγεννη Παναγία. Βρέφος ακόμη απειλείται από τη μανία του παρανοϊκού Ηρώδη. Στις απειλές αυτές, η έκβαση έρχεται με τη θεία ενέργεια και τη συνέργεια της ανθρώπινης αρετής του «δικαίου» Ιωσήφ και της άχραντης Μαρίας.

Οι διηγήσεις των Ευαγγελιστών για τη Γέννηση αποκαλύπτουν ότι η πρόνοια του Θεού ακολουθεί πρωτόγνωρους δρόμους. Αυτό ισχύει σε όλη την ανθρώπινη ιστορία. Και την δική μας, την προσωπική. Όσο περισσότερο συνδεόμαστε με τον Χριστό, με πίστη βαθιά και ολοκληρωτική υπακοή στο θέλημά Του, τα ποικίλα προσωπικά, οικογενειακά και κοινωνικά προβλήματα λύνονται ειρηνικά. Συγχρόνως με τη δική Του έμπνευση και δύναμη μπορούμε κι εμείς να συμβάλουμε στην υπέρβαση ποικίλων αδιεξόδων: Ανοίγοντας περάσματα κατανοήσεως και καταλλαγής εκεί που όλα είναι σφραγισμένα από τη σκληρότητα, την καχυποψία, τη μικρόνοια, το μίσος ή τον φανατισμό. 

Παράλληλα, τα ιστορικά γεγονότα της Γεννήσεως του Χριστού καθορίζουν το πρότυπο ζωής για όσους Τον ακολουθούν. Ο Ιησούς ταπεινώθηκε, τονίζοντας την αξία των ταπεινών. Γεννήθηκε σε τόπο φτωχικό, για να μην περιφρονούνται οι φτωχοί. Διώχθηκε, προβάλλοντας την αξιοπρέπεια των αδίκως διωκομένων. Υπέφερε, εμπνέοντας τη συμπάθεια στους πάσχοντες. Ταλαιπωρήθηκε ως παιδί, για να μη λησμονούμε τα δικαιώματα και τις ανάγκες των παιδιών όλου του κόσμου. 

***

Υπάρχει όμως η και άλλη διάσταση των Χριστουγέννων, η θεολογική και κοσμολογική. Αυτήν αποκαλύπτει ο Ευαγγελιστής Ιωάννης επισημαίνοντας ότι το μεγάλο Μυστήριο της Γεννήσεως συνδέεται με όλη τη δημιουργία. «Ἐν ἀρχῇ ἦν ὁ Λόγος, καὶ ὁ Λόγος ἦν πρὸς τὸν Θεόν, καὶ Θεὸς ἦν ὁ Λόγος ... Καὶ ὁ Λόγος σὰρξ ἐγένετο καὶ ἐσκήνωσεν ἐν ἡμῖν»(Ιω. 1: 1,14). Ο Ευαγγελιστής ρίχνει φως στο μυστήριο της Σαρκώσεως που συνιστά την υπέρβαση του αδυνάτου και μας καλεί να δούμε το βαθύτερο νόημα και την προοπτική του.

Παρά τις εξωτερικές συνάφειες με την αρχαία ελληνική φιλοσοφία και την εβραϊκή επεξεργασία της, η έννοια του λόγου λαμβάνει στο κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο μια νέα θεολογική σημασία. Ο Λόγος είναι ο Ιησούς Χριστός, ο δημιουργός του σύμπαντος, το φως και η ζωή της ανθρωπότητος, ο Οποίος έγινε άνθρωπος για τη σωτηρία του κόσμου. Ο Αγ. Ιωάννης ο Χρυσόστομος συνοψίζει περιεκτικά: «Και μην αναζητάς το πώς. Επειδή όπου θέλει ο Θεός, υπερβαίνεται της φύσεως η τάξη. Το θέλησε, το κατέστησε δυνατό. Κατέβηκε (στη γη) έσωσε… Αλλά δεν έγινε άνθρωπος με αλλοίωση της θεότητος ούτε πάλι έγινε Θεός με προοδευτική εξέλιξη. Αλλά ως Λόγος απαθής χωρίς καμία αλλοίωση, έλαβε σάρκα, χωρίς η θεία Του φύση να μεταβληθεί». (Στο πρωτότυπο: «Καὶ μὴ ζήτει πῶς· ὅπου γὰρ βούλεται Θεὸς, νικᾶται φύσεως τάξις. Ἠβουλήθη γὰρ, ἠδυνήθη· κατῆλθεν, ἔσωσε… Οὐδὲ γὰρ κατ' ἔκστασιν θεότητος γέγονεν ἄνθρωπος, οὐδὲ πάλιν κατὰ προκοπὴν ἐξ ἀνθρώπου γέγονε Θεός· ἀλλὰ Λόγος ὢν, διὰ τὸ ἀπαθὲς σὰρξ ἐγένετο, ἀμεταβλήτου μεν ούσης τῆς φύσεως.» (Migne P.G.56:385-386). Στο πρόσωπο του Χριστού έσμιξαν η θεία και η ανθρώπινη φύση.

Ο άπειρος και απρόσιτος Θεός προσέλαβε την ανθρώπινη φύση επισημαίνοντας την απέραντη αξία του ανθρώπου, τόσο κατά τη πνευματική όσο και τη σωματική του οντότητα. Εκείνο, συνεπώς που δίνει στον κάθε άνθρωπο αξία δεν είναι η καταγωγή, η φυλή, οι γνώσεις, οι ικανότητες, το φύλο, η εξωτερική εμφάνιση, ο πλούτος, αλλά το ότι είναι άνθρωπος.

Πολλοί, δεν αποδέχονται την αλήθεια της σαρκώσεως του Λόγου. «Οὐ γὰρ πάντων ἡ πίστις»(Β΄ Θεσ. 3:2). Ο Ευαγγελιστής Ιωάννης το επισημαίνει: «Εἰς τὰ ἴδια ἦλθε καὶ οἱ ἴδιοι αὐτὸν οὐ παρέλαβον.»(Ιω. 1:11). Οι Ιουδαίοι, που Τον περίμεναν ως Μεσσία, δεν Τον αναγνώρισαν ως Σωτήρα. Άλλοι χαρακτήρισαν «αδύνατο» το γεγονός ότι ο «Θεός ἐφανερώθη ἐν σαρκί» (Α΄ Τιμ. 3:16), «Ὅσοι δὲ ἔλαβον αὐτόν, ἔδωκεν αὐτοῖς ἐξουσίαν τέκνα Θεοῦ γενέσθαι, τοῖς πιστεύουσιν εἰς τὸ ὄνομα αὐτοῦ...» (Ιω.1:12). Χάρη στην πίστη τους, ο Θεός τούς δωρίζει την ικανότητα και την εξουσία να γίνουν όχι απλώς ακόλουθοί Του, άλλα, «Τέκνα Θεού», ανοίγοντάς τους δρόμους για την υπέρβαση της αμαρτίας και του θανάτου, ώστε να γίνουν «κοινωνοί θείας φύσεως»(Β' Πέτρ. 1: 3-4). Αυτή η μοναδική δυνατότητα ενεργοποιείται μέσα στο μυστικό Σώμα του Χριστού «ὅ ἐστίν ἡ Ἐκκλησία», με την εξαγιαστική Χάρη των Μυστηρίων. 

Αυτές οι αλήθειες δεν επιβάλλονται, βεβαίως, με σχήματα νοητικά. Προσεγγίζονται και βιώνονται «ἐν πίστει». Και η Εκκλησία μάς καλεί σ’ αυτή την προσέγγιση, ιδιαίτερα στις μεγάλες εορτές.

**

«Ὅπου Θεός δέ βούλεται νικᾶται φύσεως τάξις»

Η εορτή των Χριστουγέννων, αδελφοί μου, μας θυμίζει τις ιδιαίτερες συνθήκες και δυσκολίες μέσα στις οποίες βάδισε από βρέφος ο Ιησούς Χριστός. Αλλά, κυρίως, ότι Αυτός είναι ο Λόγος ο Οποίος «ἐσαρκώθη… καί ἐσκήνωσεν ἐν ἡμῖν». Κι εμείς συχνά αντιμετωπίζουμε ανυπέρβλητες αντιξοότητες. Ας μην τα χάνουμε. Η πίστη στον Χριστό χαρίζει την πεποίθηση ότι δεν είμαστε μόνοι σε ένα έναν κόσμο σκληρό. Ο ένσαρκος Λόγος του Θεού παραμένει αδιάκοπα μαζί μας. Αυτός δίνει νόημα, φως και δύναμη σε κάθε φάση της ζωής μας. Αυτός ανοίγει περάσματα σε δύσβατους τόπους Προσφέρει τη δυνατότητα υπερβάσεως του ανθρωπίνως αδυνάτου. Με τη βεβαιότητα ότι «τὰ ἀδύνατα παρὰ ἀνθρώποις δυνατὰ παρὰ τῷ Θεῷ ἐστιν» (Λουκ. 18:27) ,ας εορτάσουμε τα Χριστούγεννα, αντλώντας έμπνευση, αντοχή και ελπίδα στις μικρές ή μεγάλες δοκιμασίες, στα προσωπικά και κοινωνικά μας προβλήματα. 

Ευλογημένα Χριστούγεννα, ειρηνοφόρος ο νέος χρόνος. 

Πηγή: ΑΜΕΝ

Άρτος Ζωής, σεμινάριο «Γένεσις 49,10: Πρόσληψη και ερμηνεία»

Σεμινάριο: «Γένεσις 49,10: Πρόσληψη και ερμηνεία»

Το ίδρυμα «Άρτος Ζωής» διοργανώνει σεμινάριο με τίτλο «Γένεσις 49,10: Πρόσληψη και ερμηνεία», με εισηγητή τον Μανόλη Παπουτσάκη, επίκουρο καθηγητή στο τμήμα Near Eastern Studies του πανεπιστημίου Πρίνστον. Το σεμινάριο θα πραγματοποιηθεί σε 2 συνεδρίες, την Παρασκευή 16/1 και την Παρασκευή 23/1 2015. Στις δύο συναντήσεις θα εξεταστούν επιλεκτικά όψεις της μακράς ερμηνευτικής παράδοσης γύρω από τον δέκατο στίχο της ευλογίας του Ιακώβ στον γιο του Ιούδα (Γένεσις 49,8-12), τον οποίο Εβραίοι και χριστιανοί διαβάσανε ως προφητεία.

Οι συναντήσεις θα πραγματοποιηθούν στα γραφεία του «Άρτου Ζωής». Η επιλογή των συμμετεχόντων θα γίνει μετά από υποβολή αιτήσεων και η συμμετοχή είναι δωρεάν.

Αν ενδιαφέρεστε να συμμετάσχετε παρακαλούμε να στείλετε συμπληρωμένη  αίτηση συμμετοχής μέχρι τις 31 Δεκεμβρίου στο email του Άρτου Ζωής: artos@otenet.gr.

Για την αίτηση στο: ΑΡΤΟΣ ΖΩΗΣ

Κυκλοφόρησε το νέο τεύχος του περιοδικού Θεολογία (τόμος 85, τεύχος 3, Ιούλιος-Σεπτέμβριος 2014)

Χρ. Γιανναράς «Ιησούς Χριστός: χθες και σήμερον ο Αυτός και εις τους αιώνας»

Η 1η Γενική Ιερατική Σύναξη της Ιεράς Μητροπόλεως Δημητριάδος για το Ιεραποστολικό έτος 2014-2015 πραγματοποιήθηκε την Τρίτη 21/10 στο Συνεδριακό Κέντρο Θεσσαλίας. Οι Συνάξεις είναι αφιερωμένες στον Σωτήρα Χριστό και έχουν ως γενικό θέμα «Ιησούς Χριστός: χθες και σήμερον ο Αυτός και εις τους αιώνας».

Μήνυμα Πατριάρχη Ιεροσολύμων Θεοφίλου για τα Χριστούγεννα

Χορεύουσιν άγγελοι πάντες εν ουρανώ

και αγάλλονται σήμερον.

Σκιρτά δε πάσα η κτίσις

δια τον γεννηθέντα εν Βηθλεέμ, Σωτήρα Κύριον.

Ότι πάσα πλάνη των ειδώλων πέπαυται

και βασιλεύει Χριστός εις τους αιώνας.

(Θεοτοκίον Στιχηρών Ιδιομέλων

Λιτής των Χριστουγέννων).

Η ανά τα πέρατα του κόσμου Ορθόδοξος του Χριστού Εκκλησία εορτάζει και πανηγυρίζει σήμερον και καθ’ όλας τας πανευφροσύνους ημέρας του Δωδεκαημέρου γεγονός θαυμάσιον και εξαίσιον, υπερφυές και παράδοξον, γεγονός υπερβαίνον πάσαν ανθρωπίνην έννοιαν και αντίληψιν.

Βιώνει, διαλαλεί και διακηρύσσει εις τα μέλη της και εις τον κόσμον όλον γεγονός αρξάμενον από του Θεού εις τον ουρανόν και ευαγγελισθέν χαράν μεγάλην επί της γης εις τον άνθρωπον. 

Το γεγονός τούτο είναι ότι ο πανάγαθος και φιλάνθρωπος Θεός ημών ηυδόκησεν επ’ εσχάτων των χρόνων να ενώση και πάλιν μεθ’ Εαυτού το πλάσμα Αυτού τον άνθρωπον, τον απατηθέντα υπό του διαβόλου, απομακρυνθέντα απ’ Αυτού δια της αμαρτίας, πλανηθέντα και περιπλανηθέντα, θανασίμως τραυματισθέντα και φθαρέντα.

Δια το θείον και σωτήριον έργον τούτο, κατά τον ουρανοβάμονα απόστολον θείον Παύλον, «Ότε ήλθε το πλήρωμα του χρόνου, εξαπέστειλεν ο Θεός τον Υιόν Αυτού, γενόμενον εκ γυναικός, γενόμενον υπό νόμον, ίνα τους υπό νόμον εξαγοράση, ίνα την υιοθεσίαν απολάβωμεν» (Γαλ. 4,4).

Εξαπέστειλε ο Θεός τον Υιόν Αυτού τον Μονογενή και «προσέλαβε τον άνθρωπον» (Ρωμ. 15,7). Τη ευδοκία του Θεού Πατρός ο προαιώνιος Λόγος και Μονογενής Υιός Αυτού εσαρκώθη, ενηνθρώπησε εκ Πνεύματος Αγίου και Μαρίας της αειπαρθένου. Κατά τον Ευαγγελιστήν της αγάπης, «Ο Λόγος σαρξ εγένετο και εσκήνωσεν εν ημίν» (Ιωάν. 1,14).

Ο πριν άσαρκος Λόγος εσαρκώθη. Η αειπάρθενος Μαρία έτεκε τον Θεόν σαρκί. Ο Θεός εν τη δυνάμει Αυτού ανέδειξε αυτήν Θεοτόκον.

Ο Υιός του Θεού δια της ενανθρωπήσεως Αυτού εγένετο και Υιός του ανθρώπου. Ετέχθη σαρκί και εφανερώθη εις ημάς ουχί ως θεοφόρος άνθρωπος αλλ’ ως Θεός σαρκοφόρος, ως Θεάνθρωπος, ως ο νέος Αδάμ της χάριτος, φέρων εν τω ενί προσώπω Αυτού την διττήν, θείαν και ανθρωπίνην δηλονότι φύσιν Αυτού, εις μίαν καθ’ υπόστασιν ένωσιν.

Τούτο, κατά τον θεοφόρον της Εκκλησίας έγκριτον Πατέρα Άγιον Κύριλλον Αλεξανδρείας, δεν σημαίνει ότι «η του Λόγου φύσις μετεποιήθη και γέγονε σαρξ, ούτε ότι μετεβλήθη εις όλον άνθρωπον, τον εκ ψυχής και σώματος, αλλ’ ότι ο Λόγος ήνωσεν Εαυτώ καθ’ υπόστασιν σάρκα εμψυχωμένην ψυχή λογική και αφράστως και απερινοήτως γέγονεν άνθρωπος και κεχρημάτικεν Υιός ανθρώπου».

Τούτο το μυστήριον της προσλήψεως του ανθρώπου υπό του Θεού δεν συνέβη κατά δόκησιν αλλά κατά αλήθειαν. Ο Χριστός προσέλαβεν πλήρη την ανθρωπίνη φύσιν, την ανθρωπότητα ολόκληρον, και δη και εν τη αδιαβλήτω πτωχεία αυτής και αδυναμία. Ο Χριστός έλαβεν αρχήν χρονικήν.

Ετέχθη ως άνθρωπος εκ της αειπαρθένου Μαρίας, ότε «επλήσθησαν αι ημέραι του τεκείν αυτήν» (Λουκ. 2,6), εις συγκεκριμένον χρόνον, επί Καίσαρος Οκταβιανού Αυγούστου, και εις συγκεκριμένον τόπον, εις Βηθλεέμ της Ιουδαίας (Λουκ. 2,1-4).

Συμμεριζόμενος όλα τα αδιάβλητα ανθρώπινα, εισέτι και τον θάνατον ακολουθούντα, και δη τον του Σταυρού, δι’ ου εις την Ανάστασιν ήλθεν, ο Χριστός εγενήθη όχι εις κατάλυμα αλλά εις σπήλαιον, ανεκλίθη όχι εις κλίνην αλλά εις φάτνην, ενεδύθη όχι βρεφικά ενδύματα αλλά περιετυλίχθη σπάργανα, προεφυλάχθη εκ της δολοφονικής μανίας του Ηρώδου ουχί δια βίας αλλά δια φυγής εις Αίγυπτον. 

Εν τη μια υποστάσει και τη διπλή φύσει Αυτού ο Χριστός εδοξολογήθη υπό των αγγέλων εις τον ουρανόν και δη τον ουρανόν της ευλογημένης κώμης του Χωρίου των Ποιμένων δια του αγγελικού ύμνου «Δόξα εν υψίστοις Θεώ και επί γης ειρήνη» (Λουκ. 2,14), προσεκυνήθη υπό των ποιμένων και των μάγων αλλά και κατεδιώχθη υπό του Ηρώδου και εφυγαδεύθη εις Αίγυπτον. 

Σήμερον, ως και τότε, η στάσις των ανθρώπων έναντι του Θεανθρώπου Ιησού Χριστού διαφέρει. Υπ’ άλλων ως υπό των αγγέλων, των ποιμένων και των μάγων, ο Χριστός πιστεύεται, προσκυνείται και δοξολογείται, και υπ’ άλλων, ως υπό του Ηρώδου, απορρίπτεται και διώκεται.

Καταδιώκεται ο Χριστός και αποδοκιμάζεται το μήνυμα Αυτού εις την γην. Το μήνυμα της συμφιλιώσεως, της ειρήνης και της συνδιαλλαγής. Διώκονται δε και οι πιστεύοντες εις αυτόν, οι φέροντες το όνομα Αυτού, οι χριστιανοί αλλά και άλλοι αθώοι άνθρωποι, όλοι εκείνοι, ανεξαρτήτως θρησκεύματος, τους οποίους εκάλεσε ο Χριστός «ελαχίστους αδελφούς» Αυτού.

Η άρνησις αυτή του προσώπου και του έργου του Χριστού είναι αιτία εγκλημάτων και δη βιαίων και αποτροπαίων εις διαφόρους περιοχάς της γης, Συρίαν, Ιράκ, Γάζαν και άλλας της Μέσης Ανατολής.

Από του θεοδέγμονος Σπηλαίου, εν ω εγεννήθη ο Χριστός και από της φάτνης, εν η ανεκλίθη ο αχώρητος, και από της Κωνσταντινείου και Ιουστινιανείου Βασιλικής της Γεννήσεως, την οποίαν ως κόρην οφθαλμού διαφυλάσσει η Σιωνίτις Εκκλησία δια μέσου των αιώνων, απευθύνομεν τον εόρτιον χαιρετισμόν του Δωδεκαημέρου, τα ευαγγέλια της χαράς και της ειρήνης του Άρχοντος της ειρήνης, εις το υπό του Θεού εμπεμπιστευμένον Ἡμίν ποίμνιον, το διαβιούν εν τη Αγία Γη αλλά και παρεπιδημούν οπουδήποτε γης και εις τους ευλαβείς προσκυνητάς, τους αναλαμβάνοντας ιεράς αποδημίας και θεωρίας ανά τα πανάγια προσκυνήματα και ευχόμεθα εις πάντας την ευλογίαν, την χάριν και την ενίσχυσιν του δι’ ημάς αφάτω ελέει Ενανθρωπήσαντος και σαρκί Θεού εκ της Παρθένου Τεχθέντος.

Εν τη Αγία Πόλει Βηθλεέμ, ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΑ 2014 

Διάπυρος προς Κύριον ευχέτης,

ΘΕΟΦΙΛΟΣ Γ΄

Πατριάρχης Ιεροσολύμων

Παρουσιάση τεσσάρων βιβλίων του αναπληρωτή καθηγητή Αχιλλέα Χαλδαιάκη

Πρόσκληση του Τμήματος Μουσικών Σπουδών του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών για την παρουσίαση τεσσάρων βιβλίων του αναπληρωτή καθηγητή Αχιλλέα Χαλδαιάκη, στην οποια συμμετέχει και ο Διευθυντής του Τομέα Ψαλτικής Τέχνης και Μουσικολογίας της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών κ. Κωνσταντίνος Καραγκούνης.

Ευχές για τα Χριστούγεννα και την Πρωτοχρονιά (ΠΕ01)

Ευχές για τα Χριστούγεννα και την Πρωτοχρονιά (ΣΓΠΕ)

Χριστουγεννιάτικα Κάλαντα: Μια αλήθεια "του δρόμου"

Όταν ο σύγχρονος άνθρωπος μιλάει για το θάνατο, εννοεί κάτι που βρίσκεται στο τέρμα της ζωής ή για κάτι πριν από το οποίο υπάρχει ζωή. Συμφωνούμε ότι αυτό που συμβαίνει στο τέλος είναι ο θάνατος. Όμως αυτό που υπάρχει πριν από το θάνατο είναι ζωή;

Αλλά πόση ζωή είναι μια μίζερη ύπαρξη που είναι βυθισμένη στον ατομισμό, ή στις απρόσωπες πόλεις, ή οι ανθρωποθυσίες στο βωμό της ατομικής καριέρας αν ο άνθρωπος είναι ένα όν με ημερομηνία λήξης;

Αυτό που ονομάζουμε ζωή πολύ συχνά δεν είναι παρά η δεσποτεία του θανάτου. Αντί ο θάνατος να βρίσκεται στο τέρμα, διαποτίζει, δηλητηριάζει και μεταλλάσσει τη ζωή. Όλα αυτά σημαίνουν επιβίωση δίχως νόημα, α-νόητη. Δε περιέχει κάτι εκρηκτικό, κάποιον που ν’ αλλάξει τα πράγματα, δεν έχει ελπίδα.

Μέσα σ’ αυτή τη μαυρίλα, το ελάχιστο που έχουμε να κάνουμε είναι ν’ αφουγκραστούμε τις αντιστασιακές φωνές. Μια τέτοια φωνή που πρόκειται ν’ ακουσθεί αυτές τις ημέρες στους δρόμους. Αν τη δούμε σαν έθιμο, θα τη χάσουμε. Αν συλλογιστούμε με φιλότιμο, θα βρούμε ένα μπαξέ.

Πρόκειται για τα Χριστουγεννιάτικα κάλαντα

Κάλαντα είναι νάχεις κάτι να πεις και να βρεις κάτι πολύτιμο για τη ζωή σου και να καίγεσαι να το μοιρασθείς. Κάλαντα είναι μια διάθεση συνάντησης σε μια ακοινώνητη κοινωνία. Κάλαντα είναι ν’ ανοίγεις την πόρτα του σπιτιού σου για να ξεχυθείς στους δρόμους να αναζητήσεις τον άλλο, να του χτυπήσεις την πόρτα και ν’ αποζητήσεις το πρόσωπο του. Κάλαντα είναι να μετατρέψεις τις πόρτες από ταφόπλακες σε ανοίγματα ζωής. Κάλαντα είναι η προσκόμιση μιας είδησης, ότι η ελπίδα έρχεται από αύριο από μια συνάντηση. Αύριο, 25 Δεκεμβρίου ο άνθρωπος παύει να προορίζεται για τη χωματερή, αλλά συναντιέται με το Θεό, γίνεται σάκα Θεού. Γίνεται κοινωνός ενός τρόπου ύπαρξης, τον οποίο τον προσφέρει ένας Θεός μεθυσμένος από αγάπη για τον άνθρωπο, σε τέτοιο σημείο που αφήνει τα μεγαλεία για να σαρκωθεί μέσα σε μια φάτνη!

« Να τα πούμε;»

Τα κάλαντα είναι η αποζήτηση μιας επικοινωνίας με τον άλλο. Έχουμε να του πούμε κάτι, αλλά δεν παραβιάζουμε τ’ αυτιά του και την ελευθερία του. Είναι σαν να του λέμε: « αδελφέ, εμείς πιστεύουμε σε κάτι, που το θεωρούμε σπουδαίο και που νοιώθουμε πως δίνει σε μας νόημα σε κάθε στιγμή μας. Σκεφτόμαστε να σου το πούμε, κι’ εσύ διαλέγεις και παίρνεις.

«Να τα πούμε λοιπόν;»

« Καλήν ημέραν άρχοντες».

Το έχετε προσέξει; Δεν υπάρχουν ξεχωριστά κάλαντα για άρχοντες και χωριστά για το λαό. Όλοι αποκαλούνται άρχοντες και το σπίτι τους αποκαλείται «αρχοντικό». Τα κάλαντα κομίζουν ένα όραμα, μια κοινωνία αρχοντάδων δίχως υποτελείς, δούλους και εξαθλιωμένους. Είναι ένα όραμα με εμπνευσμένο από το μεδούλι της Εκκλησίας, από ένα Θεό που προσφέρει τον ίδιο τον εαυτό Του σε όλους χωρίς να μονιμοποιεί την ταξική αδικία. Αυτή την προσφορά Του εμείς τη λέμε Θ. Ευχαριστία. Και όταν τραγουδάμε:

«Χριστός γεννάται σήμερον» κυριολεκτούμε. Τα Χριστούγεννα δεν είναι απλώς η αναπόληση ενός μακρινού παρελθόντος. Είναι η δυνατότητα του σημερινού ανθρώπου να γίνει μέτοχος της Βηθλεέμ σήμερα, να μεταμορφωθούν οι πρώτες ύλες της ζωής μας, το ψωμί και το κρασί, σε Σώμα και Αίμα Αυτού που γεννήθηκε « εν Βηθλεέμ τη πόλει».

« Χαίρει η κτίσις όλη».

Τα κάλαντα αποτυπώνοντας την πίστη της Εκκλησίας, ότι η σάρκωση του Χριστού μπολιάζει με ζωή το σύμπαν. Κοιτάξτε τη Βυζαντινή εικόνα της Γέννησης: Τα βράχια είναι ζωγραφισμένα που να στρέφονται προς τον Χριστό, τα δένδρα χαμηλώνουν κ.λ.π. Τα πάντα συμμετέχουν. Τα κάλαντα μαρτυρούν ότι το περιβάλλον είναι αφάνταστα περισσότερο από αντικείμενο στυγνής εκμετάλλευσης.

Όταν θα κτυπήσουν την πόρτα μας τα παιδιά των καλάντων, ας μην τα αποπάρουμε. Είναι θελητά ή αθέλητα τους, αληθινοί αντάρτες των πόλεων σήμερα. Μπορεί κίνητρο τους να είναι η παραξενιά κι η χαρά του εθίμου, μπορεί και το χαρτζιλίκι που αποκομίζουν. Το θέμα είναι ότι στα χέρια τους κρατιέται μια υπόθεση που μακάρι να βιωθεί κάποτε σε όλες της τις διαστάσεις. Διότι όσο ακόμη παίρνει τους δρόμους η αλήθεια των καλάντων κι’ όσο αντηχεί το κάλεσμα τους σε ένα αλλιώτικο αγαπητικό τρόπο ζωής, οι άχαρες πόλεις μας δεν έχουν πάρει ακόμη διαζύγιο από την ελπίδα. Δεν έχουν θαφτεί ακόμα στο ανέραστο αμπαλάζ του καταναλωτισμού, των βιτρινών, των ρεβεγιόν δίχως προσδοκία του αύριο, των Χριστουγέννων χωρίς Χριστό.

Πηγή: Θανάση Παναθανασίου, Ο Θεός μου ο αλλοδαπός

Αναδημοσίευση:Το Ζωντανό Ιστολόγιο

Παρουσίαση Θρακικής Ιστορίας: Το Ιντζέκιοϊ της Ανατολικής Θράκης

Η εισήγηση του Πολύβιου Στράντζαλη "Το Ιντζέκιοϊ της Ανατολικής Θράκης" έγινε στο πλαίσιο της παρουσίασης της Θρακικής Ιστορίας κατά τις πολιτιστικές εκδηλώσεις στο Κρυονέρι του Δήμου Σοχού στις 9 Αυγούστου 2009. Βλ. Η Φωνή του Δήμου Σοχού αρ. φύλλου 30,  Ιούλιος - Αύγουστος - Σεπτέμβριος, σ. 7.